Αναταραχή στη Λιβύη: Γιατί η Τουρκία τηρεί σιγή ιχθύος για την αυξημένη ένταση

Η Τουρκία, μία από τις δύο ξένες δυνάμεις με τη μεγαλύτερη στρατιωτική παρουσία στη Λιβύη, τηρεί επιδεικτική σιωπή για την πρόσφατη πολιτική αναταραχή μεταξύ των αντίπαλων ένοπλων ομάδων της Λιβύης που απειλεί την κατάπαυση του πυρός το 2020. Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι η στάση της Άγκυρας μπορεί να συνδέεται με τις προσπάθειες διατήρησης της ακμάζουσας προσέγγισής της με την Αίγυπτο, καθώς και με την απώλεια υπομονής της με ορισμένους από τους συμμάχους της στην Τρίπολη.

Δυτικοί εμπειρογνώμονες και αξιωματούχοι έχουν εκφράσει τις τελευταίες εβδομάδες ανησυχίες ότι η εύθραυστη κατάπαυση του πυρός το 2020 μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων μερών της Λιβύης – δηλαδή των δυνάμεων που είναι πιστές στην Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (ΚΕΕ) με έδρα την Τρίπολη και του αυτοαποκαλούμενου στρατού του στρατηγού Χαλίφα Χάφταρ στα ανατολικά – μπορεί να καταρρεύσει, καθώς οι εντάσεις που ζυμώνονται στη χώρα που σπαράσσεται από εμφύλιο πόλεμο έχουν ενταθεί μετά τις προσπάθειες της κυβέρνησής της με έδρα την Τρίπολη να αποπέμψει τον διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας Σαντίκ αλ-Καμπίρ. 

Οι αντίπαλοι της κυβέρνησης της Τρίπολης που εδρεύει στα ανατολικά της χώρας απείλησαν να σταματήσουν την παραγωγή πετρελαίου και τις εξαγωγές από τις πετρελαιοπηγές που βρίσκονται υπό τον έλεγχό τους, σε μια σημαντική επίδειξη υποστήριξης προς τον Καμπίρ. Η Λιβύη, μέλος του ΟΠΕΚ, είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός πετρελαίου της Αφρικής με εκτιμώμενα αποθέματα 50 δισεκατομμυρίων βαρελιών και τα ανατολικά κοιτάσματα αντιπροσωπεύουν σχεδόν το σύνολο της παραγωγής πετρελαίου της Λιβύης.

Η Λιβύη βυθίστηκε σε αναταραχή το 2011 μετά την εκδίωξη του μακροχρόνιου δικτάτορα της χώρας, Μουαμάρ Καντάφι, σε μια λαϊκή εξέγερση που υποστηρίχθηκε από το ΝΑΤΟ. Στη συνέχεια ακολούθησε ένας αιματηρός εμφύλιος πόλεμος μεταξύ των δυτικών δυνάμεων που υποστηρίζονταν από την Τουρκία και του αυτοαποκαλούμενου Λιβυκού Εθνικού Στρατού (ΛΕΣ) του Χάφταρ στα ανατολικά, ο οποίος υποστηρίζεται από τη Ρωσία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και την Αίγυπτο. 

Η στρατιωτική υποστήριξη της Τουρκίας προς τις δυτικές δυνάμεις έγινε ζωτικής σημασίας για τη διάσπαση της πολιορκίας της Τρίπολης το 2019 από τις δυνάμεις υπό την ηγεσία του Χάφταρ που υποστηρίζονταν από τη Ρωσία, την Αίγυπτο και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, ανοίγοντας το δρόμο για τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός του 2020. Έκτοτε, οι εμπορικοί και διπλωματικοί δεσμοί της Τουρκίας με την Τρίπολη αυξήθηκαν περαιτέρω και η Τουρκία είναι η δεύτερη μεγαλύτερη χώρα εξαγωγέας προς τη Λιβύη. Ο όγκος του αμοιβαίου εμπορίου των δύο χωρών ξεπέρασε τα 3 δισεκατομμύρια δολάρια πέρυσι, σύμφωνα με τα επίσημα τουρκικά στοιχεία. Μετά τη συνάντηση του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών Χακάν Φιντάν με τον πρωθυπουργό της Λιβύης Αμπντούλ Χαμίντ Ντμπέιμπα τον Φεβρουάριο, ο Λίβυος πρωθυπουργός επισκέφθηκε την Τουρκία τον Μάρτιο και συναντήθηκε με τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Πιο πρόσφατα, ο αρχηγός του τουρκικού Γενικού Επιτελείου Μετίν Γκουράκ ταξίδεψε στην Τρίπολη στις 14 Ιουλίου για συνομιλίες σχετικά με την αμυντική συνεργασία.

Μετά την κατάπαυση του πυρός με τη μεσολάβηση του ΟΗΕ τον Οκτώβριο του 2020, η χώρα βρισκόταν ουσιαστικά μεταξύ δύο αντίπαλων κυβερνήσεων: της εδρεύουσας στην Τρίπολη, διεθνώς αναγνωρισμένης Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας και μιας αντίπαλης κυβέρνησης στα ανατολικά της χώρας. Οι δυνάμεις που εδρεύουν στα ανατολικά υποστηρίζουν τον Καμπίρ εναντίον του άλλοτε συμμάχου του που μετατράπηκε σε αντίπαλο, του Ντιμπέιμπα.

Το αδιέξοδο της κεντρικής τράπεζας

Το αδιέξοδο ήρθε στο προσκήνιο στις 18 Αυγούστου, αφού η κεντρική τράπεζα ανακοίνωσε ότι ο επικεφαλής πληροφορικής της τράπεζας, ο Μουσάμπ Μσαλλέμ, «απήχθη από ομάδα αγνώστων από το σπίτι του» και ανέστειλε όλες τις εργασίες της μέχρι την απελευθέρωση του Μσαλλέμ την περασμένη εβδομάδα. Ο ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ στη Λιβύη Ρίτσαρντ Νόρλαντ περιέγραψε το περιστατικό ως απόπειρα εκδίωξης του Καμπίρ.

Η αντιπαράθεση κλιμακώθηκε την περασμένη εβδομάδα μετά την επίσημη αποπομπή του Καμπίρ και του διοικητικού του συμβουλίου από τις αρχές που συνδέονται με την κυβέρνηση του Ντιμπέιμπα. Καθώς ο Καμπίρ ανακοίνωσε ότι δεν θα συμμορφωθεί με την απόφαση, ένοπλες ομάδες που πρόσκεινται στις δυνάμεις υπό την ηγεσία του Χάφταρ φέρεται να συγκεντρώθηκαν γύρω από την κεντρική τράπεζα σε ένδειξη υποστήριξης προς το πρόσωπό του.

Η εκτελούσα χρέη απεσταλμένου του ΟΗΕ στη Λιβύη, Στέφανι Κουρί, προειδοποίησε κατά τη διάρκεια ενημέρωσης του Συμβουλίου Ασφαλείας την περασμένη εβδομάδα ότι η κατάσταση στη χώρα «έχει επιδεινωθεί αρκετά γρήγορα όσον αφορά την πολιτική, οικονομική σταθερότητα και την ασφάλεια». Την προειδοποίησή της επανέλαβε και η απεσταλμένη της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη Λιβύη, Νίκολα Ορλάντο. 

Ενώ οι δυτικές χώρες εκφράζουν εναλλάξ τις προειδοποιήσεις τους για την κατάσταση, η Τουρκία – μία από τις δύο ξένες χώρες (η άλλη είναι η Ρωσία) με τη μεγαλύτερη στρατιωτική εμπλοκή στον εμφύλιο πόλεμο της Λιβύης, παραμένει σιωπηλή. 

Σύμφωνα με τον Φουάτ Εμίρ Σεφκατλί, έναν ανεξάρτητο αναλυτή που γράφει εκτενώς για τη Λιβύη, η δημόσια σιωπή της Τουρκίας δεν σημαίνει απαραίτητα ότι παραμένει αδρανής. «Μπορούμε με ασφάλεια να πούμε ότι η Τουρκία παρακολουθεί στενά τέτοιες κρίσεις και βρίσκεται σε επαφή με τους εμπλεκόμενους φορείς», δήλωσε στο Al-Monitor.

Τουρκική εξισορροπητική πράξη στη Λιβύη

Μέχρι την εκεχειρία του 2020, ο Χάφταρ ήταν το “bete noire” της Άγκυρας στη Λιβύη, καθώς η Τουρκία πλημμύριζε τη χώρα με όπλα και τα περιβόητα οπλισμένα μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayraktar.

Ωστόσο, σε μια στροφή που αποσκοπούσε στον τερματισμό της περιφερειακής απομόνωσης της Άγκυρας, το 2021 η Τουρκία ξεκίνησε μια σημαντική πολιτική προς τους πρώην περιφερειακούς της αντιπάλους, δηλαδή την Αίγυπτο, τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Στη Λιβύη, αυτή η στροφή μεταφράστηκε σε μια πράξη εξισορρόπησης μεταξύ των αντίπαλων κυβερνήσεων της Λιβύης.

Πράγματι, ο Μπελκασέμ Γίφτερ, ο οποίος ηγείται του Ταμείου Ανάπτυξης και Κατασκευών της Λιβύης και είναι γιος του Χαλίφα, βρέθηκε στην Τουρκία στις 27 Ιουλίου για να συναντηθεί με τον Φιντάν εν μέσω αυξημένων εντάσεων μεταξύ των αντίπαλων λιβυκών κυβερνήσεων. 

«Η Τουρκία έχει κατανοήσει τη σημασία της διατήρησης ίσων αποστάσεων μεταξύ της Δύσης και της Ανατολής για να διατηρήσει την παρουσία της στη Λιβύη», δήλωσε ο Σεφκατλί. «Μια δημόσια πολιτική απάντηση από την Άγκυρα σε αυτό το στάδιο θα μπορούσε να βλάψει την ευαίσθητη πολιτική ισορροπίας της Τουρκίας».

Ένα τέτοιο ενδεχόμενο κινδυνεύει επίσης να βλάψει την πολιτική της Τουρκίας για την ενίσχυση του φράχτη πέραν των συνόρων της Λιβύης, ιδιαίτερα την ακμάζουσα προσέγγιση με το Κάιρο.

Η Αίγυπτος, ένας από τους σταθερούς υποστηρικτές των δυνάμεων υπό την ηγεσία του Γίφτερ, παραμένει ένας σημαντικός ξένος παράγοντας στη σύγκρουση στη Λιβύη και μοιράζεται σύνορα με τη Λιβύη μήκους περίπου 1.126 χιλιομέτρων (699 μιλίων). Δεν υπάρχει “χαμένη αγάπη” μεταξύ του συμμάχου της Τουρκίας Ντμπέιμπα και του Καΐρου. Νωρίτερα αυτό το μήνα, η κυβέρνηση του Ντμπέιμπα απέλασε δύο Αιγύπτιους διπλωμάτες από τη χώρα, αφού τους κατηγόρησε ότι ασκούσαν δραστηριότητες πληροφοριών επιζήμιες για τη Λιβύη.

«Από το 2014, η Αίγυπτος ελέγχει στην πραγματικότητα το ανατολικό τμήμα της Λιβύης», δήλωσε ο Σεφκατλί. «Μπορούμε να πούμε ότι η βελτίωση των δεσμών της Τουρκίας με λιβυκούς παράγοντες στην ανατολική Λιβύη τα τελευταία δύο χρόνια ήταν δυνατή με το σιωπηρό πράσινο φως της Αιγύπτου».

Η εμπλοκή της Αιγύπτου στη Λιβύη αποσκοπεί σε μεγάλο βαθμό στο να αποτρέψει την ανάληψη της εξουσίας στη χώρα από φατρίες που πρόσκεινται στη Μουσουλμανική Αδελφότητα. Το Κάιρο χαρακτήρισε την ομάδα ως τρομοκρατική οργάνωση μετά το πραξικόπημα του 2013 κατά της κυβέρνησης της χώρας υπό την ηγεσία της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και του προέδρου της, Μοχάμεντ Μόρσι. Ο Ερντογάν, ο οποίος κάποτε ορκίστηκε να μην δώσει ποτέ το χέρι του στον Αιγύπτιο πρόεδρο Αμπντέλ Φατάχ ελ Σίσι για την εκδίωξη του συμμάχου του Μόρσι, ετοιμάζεται τώρα να φιλοξενήσει τον Αιγύπτιο πρόεδρο στην Άγκυρα για την πρώτη του επίσκεψη στην Τουρκία την επόμενη εβδομάδα μετά από μια δεκαετία και πλέον εχθρότητας.

Η αιγυπτιακή οπτική γωνία

Ο Τζαλέλ Χαρτσαουί, ειδικός σε θέματα Λιβύης στο Royal United Services Institute, συμφωνεί επίσης ότι η διατήρηση του ξεπαγώματος με την Αίγυπτο είναι μία από τις κορυφαίες προτεραιότητες της Άγκυρας, παράλληλα με τις πολιτικές της στη Λιβύη. «Η Τουρκία θεωρεί τη διατήρηση της προσέγγισής της με το Κάιρο κορυφαία προτεραιότητα», δήλωσε στο Al-Monitor.

Επιπλέον, η προσκόλληση του Ντμπέιμπα στην εξουσία θεωρείται ως ένας από τους λόγους για την αποτυχία διεξαγωγής εθνικών εκλογών στη Λιβύη υπό την ηγεσία του ΟΗΕ μετά την κατάπαυση του πυρός τον Οκτώβριο του 2020. 

Καθώς τα φαινομενικά ατελείωτα παιχνίδια εξουσίας, συμπεριλαμβανομένης της τρέχουσας αντιπαράθεσης μεταξύ του Καμπίρ και του Ντμπέιμπα, θέτουν σε κίνδυνο τις προσπάθειες για τη διατήρηση της σταθερότητας στη Λιβύη, η υπομονή της Τουρκίας με τον σύμμαχό της, Ντμπέιμπα μπορεί επίσης να εξαντλείται.

«Ανάμεσα στο πολυπληθέστερο έθνος του αραβικού κόσμου, την Αίγυπτο, και μια οικογένεια που δεν αποδεικνύεται πραγματικά σούπερ σταθερή, ποιον νομίζετε ότι θα επιλέξει η Τουρκία;» δήλωσε ο Χαρσαουί, αναφερόμενος στην οικογένεια Ντμπέιμπα. «Θα επιλέξουν την Αίγυπτο. Η Τουρκία θέλει ένα σύστημα της Τρίπολης που δεν κάνει παράλογα πράγματα εναντίον της Αιγύπτου».

Ο Χαρσαουί απαριθμεί ως άλλη προτεραιότητα της Άγκυρας στη Λιβύη την εμβάθυνση των οικονομικών της δεσμών με την ανατολική Λιβύη, εξασφαλίζοντας προσοδοφόρες συμφωνίες από τις αρχές που εδρεύουν στην ανατολική Λιβύη. Τουρκικές εταιρείες έχουν ήδη υπογράψει αρκετές συμφωνίες υποδομών με τις ανατολικές αρχές.

Οι πλημμύρες στην ανατολική λιμενική πόλη Ντέρνα της Λιβύης, οι οποίες σκότωσαν περισσότερους από 4.000 ανθρώπους τον περασμένο Σεπτέμβριο, άνοιξαν το δρόμο για περισσότερη τουρκική εμπλοκή, έγραψε ο Γούλφραμ Λάχερ – ανώτερος συνεργάτης στο Γερμανικό Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων και Ασφάλειας και συγγραφέας του βιβλίου «Libya’s Fragmentation» – σε άρθρο του στο περιοδικό New Lines νωρίτερα αυτό το μήνα. 

«Και δεν ήταν πλέον μόνο η Ντέρνα. Αιγυπτιακές και τουρκικές εταιρείες άρχισαν να κατασκευάζουν δρόμους, γέφυρες και κτίρια στη Βεγγάζη και σε άλλες πόλεις», πρόσθεσε. «Η Τουρκία κατέλαβε μερικά συμβόλαια. Είναι ευχαριστημένοι, αλλά θέλουν περισσότερα», δήλωσε ο Χαρσαουί. «Έτσι, για την Τουρκία η συνεχής βελτίωση των σχέσεών της με τον Γίφτερ είναι απολύτως κορυφαία προτεραιότητα».

Ο Χαρσαουί απαριθμεί την ειρήνη και την ηρεμία στη βορειοδυτική Λιβύη, δηλαδή στην Τρίπολη και τα περίχωρά της, ως άλλη τουρκική προτεραιότητα. Και οι όλο και πιο «αλλοπρόσαλλες» κινήσεις του Ντμπέιμπα για την εδραίωση της εξουσίας του δύσκολα ταιριάζουν με αυτή, σύμφωνα με τον Χαρσαουί. 

Έτσι, όταν έρθει η ώρα της πίεσης, η Τουρκία θα κάνει το βήμα παραπάνω για να σώσει τον σύμμαχό της; Ο Χαρσαουί πιστεύει ότι αυτό είναι απίθανο.

«Καθώς δοκιμάζουν πράγματα που είναι όλο και πιο εξωπραγματικά, αυτό που πρόκειται να συμβεί είναι ότι σε κάποιο στάδιο θα πρέπει να αντιμετωπίσουν τους εχθρούς τους στο πεδίο της φυσικής βίας. Όταν συμβεί αυτό, οι άνθρωποι θα περιμένουν από την Τουρκία να τους σώσει», δήλωσε ο Χαρσαουί. «Δεν είμαι σίγουρος ότι η Τουρκία θα θελήσει να σώσει μια οικογένεια που θεωρείται πηγή αστάθειας».

Πηγή: Al Monitor, militaire