Ενώ ο Ερντογάν κάνει φιλίες με τον Πούτιν, η Τουρκία και η Ουκρανία συνάπτουν συμφωνία ελεύθερου εμπορίου

Η συμφωνία ελεύθερου εμπορίου μεταξύ της Τουρκίας και της Ουκρανίας αναμένεται να τεθεί σε ισχύ εντός εβδομάδων και θα μπορούσε να αλλάξει όχι μόνο τις διμερείς σχέσεις των δύο χωρών, αλλά και το περιφερειακό και παγκόσμιο προφίλ τους.

Οι δύο πλευρές διαπραγματεύτηκαν τη συμφωνία από το 2007 έως τις 3 Φεβρουαρίου 2022, οπότε και υπεγράφη σε τελετή στο Κίεβο με τη συμμετοχή του Τούρκου προέδρου Ερντογάν και του Ουκρανού προέδρου Ζελένσκι, ακριβώς τρεις εβδομάδες πριν από την εισβολή της Ρωσίας. Δεν είναι πιθανό να υπάρξουν νέα εμπόδια και απομένουν μόνο μερικές τεχνικές λεπτομέρειες πριν η Άγκυρα και το Κίεβο ολοκληρώσουν τη διαδικασία επικύρωσης. 

Σύμφωνα με την ιστοσελίδα του τουρκικού υπουργείου Εμπορίου, η συμφωνία αποσκοπεί στην κατάργηση των δασμών από τα περισσότερα βιομηχανικά και γεωργικά προϊόντα που διακινούνται μεταξύ των δύο χωρών και, το σημαντικότερο, στη διασφάλιση ότι οι εξαγωγές της Τουρκίας σε κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα και ενδύματα, αυτοκίνητα, συσκευές κουζίνας και φρούτα και λαχανικά δεν θα μειονεκτούν αδικαιολόγητα από τη δική της συμφωνία ελεύθερου εμπορίου με την ΕΕ.

Οι εμπειρογνώμονες που μίλησαν στο Al-Monitor δήλωσαν ότι χάρη στο νέο εμπορικό περιβάλλον μεταξύ των δύο χωρών, το αμοιβαίο εμπόριο τους αναμένεται να αυξηθεί κατά 25% από τα 7,5 δισ. δολάρια που είναι σήμερα στα 10 δισ. δολάρια μέσα σε λίγα χρόνια. Ακόμη και εν μέσω του πολέμου, οι τουρκικές εταιρείες, κυρίως ιδιωτικές, έχουν γίνει οι μεγαλύτεροι επενδυτές στην ουκρανική οικονομία από τον Φεβρουάριο του 2022, μια τάση που αναμένεται να επιταχυνθεί μόλις τερματιστούν οι εχθροπραξίες.

Εμπόριο σε καιρό πολέμου

Μετά την πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, το τουρκο-ουκρανικό εμπόριο παρέμεινε σταθερό, ένα σημαντικό επίτευγμα δεδομένου ότι η οικονομία της Ουκρανίας συρρικνώθηκε κατά 30% εκείνο το έτος. 

Η πρόβλεψη των 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων μοιάζει μέτρια αν αναλογιστεί κανείς τι σημαίνουν η Τουρκία και η Ουκρανία η μία για την άλλη από οικονομική και εμπορική άποψη. 

Ο Μπουράκ Πεχλιβάν, πρόεδρος του Διεθνούς Τουρκο-Ουκρανικού Επιχειρηματικού Συνδέσμου στο Κίεβο, δήλωσε ότι μετά από μια σύντομη ύφεση στην αρχή της πανδημίας, το τουρκο-ουκρανικό εμπόριο αυξήθηκε κατά 55% μεταξύ 2020 και 2021, και υπήρχαν ενδείξεις στις αρχές του 2022 ότι η τάση αυτή θα είχε συνεχιστεί αν δεν υπήρχε ο πόλεμος. 

Παρόλα αυτά, πρόσθεσε, ο πόλεμος δεν κατάφερε να σταματήσει το εμπόριο Τουρκίας-Ουκρανίας και τώρα 800 τουρκικές επιχειρήσεις διαφόρων μεγεθών δραστηριοποιούνται στην Ουκρανία. 

Πριν από τον πόλεμο, η Ουκρανία ήταν μεταξύ των πέντε κορυφαίων προορισμών των εξερχόμενων άμεσων ξένων επενδύσεων της Τουρκίας. Ο Πεχλιβάν δήλωσε ότι οι τουρκικές επιχειρήσεις είναι μεταξύ των τριών κορυφαίων επενδυτών στην Ουκρανία.

«Αυτή η εικόνα δεν μπορεί να εξηγηθεί μόνο από την παραδοσιακή ανοχή των Τούρκων επενδυτών σε υψηλούς κινδύνους και την ικανότητά τους να λειτουργούν σε ζώνες συγκρούσεων», δήλωσε ο Πεχλιβάν στο Al-Monitor. «Η Τουρκία και η Ουκρανία είναι οικονομίες που εξειδικεύονται σε διαφορετικούς τομείς, οπότε δεν χρειάζεται να ανταγωνίζονται – αλληλοσυμπληρώνονται». 

Πρόσθεσε ότι οι τουρκικές εταιρείες είναι ηγέτες σε τουλάχιστον 10 τομείς στην Ουκρανία, ιδίως στον κατασκευαστικό τομέα. Οι τουρκικές εταιρείες έχουν ολοκληρώσει έργα αξίας 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων από την έναρξη του πολέμου. Οι Τούρκοι βοήθησαν επίσης στην ανοικοδόμηση μεγάλου μέρους των κατεστραμμένων υποδομών ηλεκτρικής ενέργειας της Ουκρανίας, παραδίδοντας γεννήτριες και άλλες λύσεις, πρόσθεσε. Οι τουρκικές επιχειρήσεις έχουν επίσης δραστηριοποιηθεί στους τομείς της εναλλακτικής ενέργειας, των ακινήτων και της πληροφορικής.

Δεν υπάρχουν τόσες ουκρανικές επιχειρήσεις στην Τουρκία όσες και τουρκικές εταιρείες στην Ουκρανία, σύμφωνα με τον Πεχλιβάν, αλλά αναμένει ότι αυτό θα αλλάξει μετά τον πόλεμο.

Η επιρροή των τουρκικών εταιρειών στην Ουκρανία είναι τόσο μεγάλη που ο Διεθνής Τουρκο-Ουκρανικός Επιχειρηματικός Σύνδεσμος συνδιοργάνωσε το πρώτο επιχειρηματικό φόρουμ της χώρας στο Λβιβ της δυτικής Ουκρανίας τον Σεπτέμβριο του 2022. 

Υπάρχουν επίσης και “αποχρώσεις του γκρι” σε αυτή την εικόνα. Ακόμη και όταν το συνολικό διμερές εμπόριο παρέμεινε στα ίδια επίπεδα, λόγω των ρωσικών επιθέσεων στη βιομηχανική ικανότητα και τις υποδομές της Ουκρανίας, οι ουκρανικές εξαγωγές προς την Τουρκία μειώθηκαν.

Η Τουρκία εξισορροπεί τους δεσμούς με τη Ρωσία και την Ουκρανία

Ένα ζήτημα που περιπλέκει το τουρκο-ουκρανικό εμπόριο είναι οι συνεχιζόμενοι δεσμοί της Τουρκίας με τη Ρωσία. Σε αντίθεση με τους συμμάχους της στο ΝΑΤΟ και τις άλλες βιομηχανικές δημοκρατίες, η Τουρκία προσχώρησε σε λίγες από τις τραπεζικές κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη Ρωσία από τον Φεβρουάριο του 2022. Μεγάλο μέρος αυτού έχει να κάνει με τη μεγάλη εξάρτηση της Άγκυρας από τη Μόσχα για εισαγωγές ενέργειας, εξαγωγές αγροτικών προϊόντων και τουριστικά ρούβλια.

Το ουκρανικό κοινό και η πολιτική ελίτ φαίνεται να εκτιμούν τις σκληρές επιλογές της Τουρκίας. Σύμφωνα με την Γιεβγκένια Γκάμπερ, πρώην Ουκρανή διπλωμάτη και μη μόνιμη συνεργάτιδα στο πρόγραμμα Τουρκίας του Ατλαντικού Συμβουλίου, πολλοί Ουκρανοί δεν ενοχλούνται από το «κανονικό» εμπόριο της Τουρκίας με τη Ρωσία στον τομέα της ενέργειας, των κατασκευών και της γεωργίας και μάλιστα κατανοούν την άρνηση της Άγκυρας να ενταχθεί στις κυρώσεις κατά της Μόσχας. Εξάλλου, τα τουρκικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη, ιδίως τα περίφημα Baykar TB-2, βοήθησαν να αμβλυνθεί η αρχική ρωσική επίθεση τον Φεβρουάριο-Μάρτιο του 2022.

«Από την άλλη πλευρά», προειδοποίησε η Γκάμπερ, »η παράκαμψη των διεθνών κυρώσεων από τη Ρωσία μέσω της Τουρκίας είναι ένα ευαίσθητο θέμα για τους Ουκρανούς. Δεν πρόκειται μόνο για τα τσιπ υπολογιστών και τους ημιαγωγούς, αλλά και για άλλα κρίσιμα είδη, όπως η νιτροκυτταρίνη, την οποία η Ρωσία άρχισε να εισάγει πενταπλάσια από την έναρξη του πολέμου». 

Η νιτροκυτταρίνη είναι το κύριο συστατικό της πυρίτιδας και τα ειδησεογραφικά πρακτορεία ανέφεραν νωρίτερα φέτος ότι η Ρωσία μπορεί να έχει εξασφαλίσει σχεδόν το ήμισυ των προμηθειών νιτροκυτταρίνης της από την Τουρκία. 

Η Γκαμπέρ υπογράμμισε επίσης ότι οι αναφερόμενες ρωσικές πωλήσεις σιτηρών και μετάλλων που λεηλάτησε από την Ουκρανία και οι τουρκικές πλωτές οδοί και κόμβοι εφοδιασμού που χρησιμοποιούνται γι’ αυτές αποτελούν πηγές παράπονων από την Ουκρανία προς την Τουρκία.

Παρόλα αυτά, σύμφωνα με την Γκάμπερ, αυτό δεν θα αλλάξει το γενικότερο ύφος των τουρκο-ουκρανικών εμπορικών και στρατηγικών σχέσεων. Παρόμοια με τον Πεχλιβάν, αναγνώρισε τη γεωργία και τα ορυχεία ως τομείς ώριμους για νέες τουρκικές επενδύσεις και τα τουρκικά μηχανήματα ως μια δυνητικά δελεαστική προσφορά για την ουκρανική αγορά. 

Τούρκος αξιωματούχος που μίλησε στο Al-Monitor υπό τον όρο της αυστηρής ανωνυμίας λόγω της ευαίσθητης φύσης του θέματος δήλωσε ότι το κλείσιμο των στενών της Μαύρης Θάλασσας από την Τουρκία στα ρωσικά πολεμικά πλοία στην αρχή του πολέμου βάσει της Σύμβασης του Μοντρέ του 1936 είναι ένας παράγοντας που συμβάλλει στα θετικά συναισθήματα των Ουκρανών προς τη χώρα του.

Η έμφαση που δίνει η Άγκυρα στην εδαφική ακεραιότητα και την κυριαρχία της Ουκρανίας στα εδάφη της στα διεθνή φόρουμ, καθώς και η άρνησή της να αναγνωρίσει την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία αποτελούν επίσης πηγές καλής θέλησης από την ουκρανική πλευρά. 

Στη μοναδική συμβολή της Τουρκίας στη διαχείριση της τρομερής κατάστασης που προκάλεσε η ρωσική εισβολή, η Γκαμπέρ και άλλοι εμπειρογνώμονες προσθέτουν επίσης τη διαμεσολάβηση της Τουρκίας για την Πρωτοβουλία για τα σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας. Τον Ιούλιο του 2022, η Άγκυρα άρχισε να επιβλέπει έναν μηχανισμό που επέτρεψε στην Ουκρανία και τη Ρωσία να εξάγουν σιτηρά μέσω των τουρκικών στενών που συνδέουν τη Μαύρη Θάλασσα με τη Μεσόγειο, μια διαδικασία που συνέβαλε στη σταθεροποίηση των τιμών των τροφίμων στην Ασία και την Αφρική. Η Ρωσία αποσύρθηκε από τη συμφωνία τον Ιούλιο του 2023, αν και οι εξαγωγές συνεχίστηκαν. Πριν από τον πόλεμο, η Ρωσία και η Ουκρανία προμήθευαν σχεδόν το 20% των παγκόσμιων αναγκών σε σιτάρι, αλλά ο πόλεμος προκάλεσε μείωση των εξαγωγών και από τις δύο χώρες.

Το καλάθι του ψωμιού της Ευρώπης

Ένα ζήτημα που περιπλέκει το εξωτερικό εμπόριο της Ουκρανίας είναι η διστακτικότητα ορισμένων χωρών της ΕΕ να στηρίξουν τους Ουκρανούς αγρότες για να μην ανταγωνιστούν τους δικούς τους εγχώριους παραγωγούς. Ενώ οι περισσότερες χώρες της ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν παράσχει μαζική στήριξη στην Ουκρανία από την έναρξη του πολέμου, τα σιτηρά είναι ένα ευαίσθητο ζήτημα. Πέρυσι, η Πολωνία, η Ουγγαρία, η Σλοβακία και η Βουλγαρία απαγόρευσαν τις εισαγωγές ουκρανικών σιτηρών για να προστατεύσουν τις τιμές στις δικές τους αγορές.

«Έννοιες όπως ο πολιτισμός, η ευρωπαϊκή και ατλαντική αρχιτεκτονική ασφάλειας, η ιδεολογία κ.λπ. δεν σημαίνουν πολλά για τους Ευρωπαίους αγρότες ή τα έθνη που πλήττονται από τη φτώχεια στην Αφρική και την Ασία, όπου ακόμη και η αλλαγή λίγων δολαρίων στις τιμές των τροφίμων μπορεί να σημαίνει ότι θα αντιμετωπίσουν λιμό», δήλωσε ο Τούρκος αξιωματούχος.

Ίσως η Τουρκία θα μπορούσε να δημιουργήσει μια νέα θέση για τον εαυτό της διασφαλίζοντας ότι τα ουκρανικά σιτηρά κατευθύνονται προς την Αφρική και την Ασία, όπου χρειάζονται περισσότερο από ό,τι στην Ευρώπη. Ήταν ένα εξέχον πρόβλημα όταν ο μηχανισμός «διάδρομος σιτηρών» ήταν σε ισχύ το 2022-2023.

Ο Τούρκος αξιωματούχος πιστεύει ότι οι τραπεζικές εργασίες και η αναμενόμενη ιδιωτικοποίηση διαφόρων κρατικών περιουσιακών στοιχείων της Ουκρανίας θα μπορούσαν να φέρουν περισσότερες τουρκικές επιχειρήσεις. 

Εκτός από τη γεωργία, πολλοί άλλοι τομείς θα μπορούσαν να συμβάλουν στην τόνωση του εμπορίου Τουρκίας-Ουκρανίας.

Ένα στέλεχος της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας που μίλησε στο Al-Monitor υπό τον όρο της ανωνυμίας πρόσθεσε τον τομέα του σε αυτόν τον κατάλογο. Είπε ότι οι Ουκρανοί κυβερνητικοί αξιωματούχοι και οι αμυντικές εταιρείες αναζητούν συνεργασίες με τους Τούρκους ομολόγους τους όχι μόνο για τα drones, αλλά και για τα τεθωρακισμένα οχήματα μάχης και τα οχήματα μεταφοράς προσωπικού, πλατφόρμες που η Τουρκία έχει αρχίσει να εξάγει σε μεγαλύτερο αριθμό. Οι Τούρκοι κατασκευαστές μη επανδρωμένων αεροσκαφών είχαν προτιμήσει κινητήρες ουκρανικής κατασκευής μέχρι να μπορέσουν να παραχθούν σε κλίμακα οι εγχώριοι τουρκικοί κινητήρες.

Αν και δεν υπάρχουν πλήρη στοιχεία, η Συνέλευση Εξαγωγέων της Τουρκίας, μια ομάδα προώθησης επιχειρήσεων, εκτίμησε ότι οι τουρκικές αμυντικές εξαγωγές προς την Ουκρανία είχαν αυξηθεί κατά 30 φορές σε σχεδόν 60 εκατομμύρια δολάρια το πρώτο τρίμηνο του 2022. Έκτοτε, οι αμυντικές εξαγωγές της Τουρκίας ρέουν στην Ουκρανία τόσο απευθείας όσο και μέσω μεσαζόντων, όπως οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ Πολωνία και Ρουμανία.

Ο τερματισμός του πολέμου θα ενίσχυε το εμπόριο και τους στρατηγικούς δεσμούς Τουρκίας-Ουκρανίας, αλλά δεν είναι ακόμη σαφές πότε και πώς θα συμβεί αυτό. 

Αμερικανικές εκλογές μπαλαντέρ

Σύμφωνα με τον Ταρίκ Ογκούζλου, καθηγητή διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Aydin της Κωνσταντινούπολης, εάν ο πρώην πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ κερδίσει τις αμερικανικές εκλογές και η κόπωση της Ουκρανίας στη δυτική κοινή γνώμη αυξηθεί, η πίεση στο Κίεβο μπορεί επίσης να αυξηθεί. 

«Αν κερδίσει η Καμάλα Χάρις, η αμερικανική βοήθεια προς την Ουκρανία μπορεί ακόμη και να αυξηθεί», δήλωσε στο Al-Monitor. Αλλά πρόσθεσε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορεί να «αναγκάσουν την Ουκρανία σε μια ατιμωτική ειρήνη» αν κερδίσει ο Τραμπ.  

Σύμφωνα με τον Ογκούζλου, μια τέτοια προοπτική δεν ταιριάζει με τα στρατηγικά συμφέροντα της Τουρκίας, καθώς θα αυξήσει τη ρωσική κυριαρχία στη Μαύρη Θάλασσα. «Τα εθνικά συμφέροντα της Τουρκίας επιβάλλουν να μην εξαναγκαστεί η Ουκρανία σε μια ατιμωτική ειρήνη και η Μαύρη Θάλασσα να μην γίνει μια ρωσική λίμνη», δήλωσε. 

Ο Πεχλιβάν, ωστόσο, πιστεύει ότι η δυτική υποστήριξη θα συνεχιστεί ακόμη και αν ο Τραμπ κερδίσει τις εκλογές. «Η Ουκρανία αποτελεί μέρος του δυτικού συστήματος αξιών. Έχουμε συμβουλεύσει τους δυτικούς φίλους μας πώς δεν στήριξαν επαρκώς την Ουκρανία κατά την περίοδο 2014-2022 και τώρα πληρώνουν 10 φορές ή περισσότερο σε βοήθεια και αμυντική βοήθεια», είπε. «Δεν νομίζω ότι η Δύση και άλλες βιομηχανικές δημοκρατίες θα κάνουν το ίδιο λάθος». 

Μόλις τελειώσει ο πόλεμος, πρόσθεσε ο Πεχλιβάν, οι δυτικοί επενδυτές θα επιστρέψουν μαζικά στην Ουκρανία και αυτό θα ωφελήσει και την Τουρκία. Αναφερόμενος στο εκτιμώμενο κόστος για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας -486 δισεκατομμύρια δολάρια- είπε ότι «το τουρκικό κεφάλαιο θα διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτό το πλαίσιο».

Όσον αφορά το αν η Τουρκία μπορεί να διαδραματίσει ρόλο διαμεσολαβητή μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών, ο Τούρκος αξιωματούχος είπε ότι η Άγκυρα θα μπορούσε να συμβάλει στον τερματισμό του πολέμου και των συνεπειών του, διασφαλίζοντας ότι οι όποιες υποσχέσεις σε μια συμφωνία κατάπαυσης του πυρός θα τηρούνται και από τις δύο πλευρές. 

«Οι προηγούμενες εγγυήσεις τόσο προς το Κίεβο όσο και προς τη Μόσχα έμειναν ανεκπλήρωτες και πρέπει να δημιουργήσουμε μηχανισμούς για το σκοπό αυτό. Είτε μας αρέσει είτε όχι, η Ρωσία έχει επίσης ανησυχίες για την ασφάλεια σχετικά με τον δυτικό προσανατολισμό της Ουκρανίας και αυτές πρέπει να αντιμετωπιστούν», δήλωσε.

Πηγή:Al Monitor, militaire