Πώς η επιδίωξη του Ιράν για αντίποινα κατά του Ισραήλ απειλεί τα κινεζικά συμφέροντα

Λίγο καιρό αφότου το Ιράν ορκίστηκε εκδίκηση κατά του Ισραήλ μετά τη δολοφονία του Ισμαήλ Χανίγια στην Τεχεράνη τον περασμένο μήνα, ο Κινέζος υπουργός Εξωτερικών Γουάνγκ Γι είπε στον Ιρανό ομόλογό του, Αλί Μπαγκέρι Κάνι, ότι «η Κίνα υποστηρίζει το Ιράν στην υπεράσπιση της κυριαρχίας, της ασφάλειας και της εθνικής του αξιοπρέπειας». 

Ενώ ο Γουάνγκ και ο Αλί συνομιλούσαν, η Αμερική απέστειλε ένα υποβρύχιο κατευθυνόμενων πυραύλων, μια επιπλέον ομάδα κρούσης αεροπλανοφόρου και περισσότερα υπερσύγχρονα μαχητικά αεροσκάφη F-35 και F-22 για να ενισχύσει την ήδη μεγάλη περιφερειακή αρμάδα της σε μια προσπάθεια να αποτρέψει την Τεχεράνη και τους πληρεξουσίους της από το να ζητήσουν αντίποινα. Η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και άλλοι περιφερειακοί παίκτες έχουν πιθανότατα σημειώσει από τότε τι σημαίνει να είσαι μέρος της “ομπρέλας” ασφαλείας των ΗΠΑ. 

Η Κίνα δεν έχει ούτε τη διάθεση ούτε τις δυνατότητες να παράσχει στον αποκαλούμενο ολοκληρωμένο στρατηγικό εταίρο της στην Τεχεράνη τέτοιες πολυτέλειες. Οι Ιρανοί αξιωματούχοι δήλωσαν τελικά ότι η κατάπαυση του πυρός στη Γάζα που προέκυψε από τις συνομιλίες υπό την ηγεσία των ΗΠΑ την περασμένη εβδομάδα μπορεί να το εμποδίσει να πάρει εκδίκηση. Ίσως συμπτωματικά, ο ελιγμός ευθυγραμμίζεται άψογα με τα μηνύματα της Κίνας, δικαιώνοντας τον μακροχρόνιο ισχυρισμό του Πεκίνου ότι η ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση είναι το «κεντρικό ζήτημα της Μέσης Ανατολής». 

Ωστόσο, καθώς ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Άντονι Μπλίνκεν ολοκληρώνει την περιοδεία του στη Μέση Ανατολή, μια συμφωνία κατάπαυσης του πυρός παραμένει άπιαστη και το φάσμα των ιρανικών αντιποίνων ελλοχεύει. 

Ενώ η Κίνα εκφράζει δημόσια την υποστήριξή της στο δικαίωμα του Ιράν να «υπερασπιστεί την κυριαρχία του», η διεκδικητική ρητορική του Πεκίνου υποκρύπτει βαθιά ριζωμένη ανησυχία γύρω από το ενδεχόμενο να ξεσπάσει μια ευρύτερη περιφερειακή σύγκρουση. 

Ο καθηγητής Νιού Ξιντσούν, ο οποίος διευθύνει το Ινστιτούτο Μελετών Μέσης Ανατολής στο Ινστιτούτο Σύγχρονων Διεθνών Σχέσεων της Κίνας, δήλωσε: «Εάν η Μέση Ανατολή βυθιστεί πραγματικά σε πλήρους κλίμακας αναταραχή, η Κίνα, ως ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της περιοχής και ο μεγαλύτερος αγοραστής πετρελαίου της Μέσης Ανατολής, θα αποδειχθεί το μεγαλύτερο θύμα». 

Το οικονομικό διακύβευμα της Κίνας

Πράγματι, η Κίνα προμηθεύεται περίπου το 40% των εισαγωγών της από μόλις έξι χώρες της Μέσης Ανατολής: Σαουδική Αραβία, Ιράκ, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Κουβέιτ, Κατάρ και Ομάν. Σε πείσμα των αμερικανικών κυρώσεων, η Κίνα εισάγει από 1,1 έως 1,4 εκατομμύρια βαρέλια ημερησίως ιρανικού αργού πετρελαίου, που αντιπροσωπεύει περίπου το 10% των εισαγωγών πετρελαίου της Κίνας. 

Εν τω μεταξύ, το διμερές εμπόριο της Κίνας με τη Μέση Ανατολή το 2022 έφθασε το ιλιγγιώδες ποσό των 507,2 δισεκατομμυρίων δολαρίων, σύμφωνα με το Γραφείο Πληροφοριών του Κρατικού Συμβουλίου της Κίνας. Στοιχεία από το China Global Investment Tracker του American Enterprise Institute αποκαλύπτουν ότι οι επενδύσεις και οι συμβάσεις της ΛΔΚ στη Μέση Ανατολή έχουν ξεπεράσει τα 284,24 δισ. δολάρια από το 2005 – αν προσθέσουμε τη Βόρεια Αφρική και το Πακιστάν στην εξίσωση και το ποσό ανεβαίνει στα 388,9 δισ. δολάρια.

Η αυξανόμενη οικονομική δέσμευση οδήγησε σε εισροή Κινέζων πολιτών στη Μέση Ανατολή. Υπολογίζεται ότι στην περιοχή ζουν έως και ένα εκατομμύριο Κινέζοι πολίτες. Αν προσθέσουμε σε αυτό το γεγονός ότι περίπου το 20% – αξίας 280 δισεκατομμυρίων – των συνολικών εξαγωγών της Κίνας διασχίζει τη διώρυγα του Σουέζ, και το Πεκίνο αντιμετωπίζει μια στρατηγική δυσχέρεια επικών διαστάσεων λόγω των θαλάσσιων διαταραχών από τους Χούθι.

Μια γρήγορη ματιά στα δεδομένα, και δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς γιατί ορισμένοι ειδήμονες έχουν δώσει έμφαση στην επιρροή της Κίνας. Ο Τζον Άλτερμαν, διευθυντής του Προγράμματος Μέσης Ανατολής στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών, δήλωσε στο Foreign Policy τον Απρίλιο ότι «η Κίνα είναι η μόνη χώρα με τη μεγαλύτερη δυνατότητα να επηρεάσει το Ιράν, αν το θέλει». Η Κίνα αντιπροσωπεύει περίπου το 30% του εμπορικού χαρτοφυλακίου του Ιράν, αλλά μόνο το 1% του εμπορικού χαρτοφυλακίου της Κίνας.

Παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις Αμερικανών αξιωματούχων προς την Κίνα να εκμεταλλευτεί το ασύμμετρο πλεονέκτημά της έναντι της Τεχεράνης, το Πεκίνο έχει παραμείνει απίστευτα επιφυλακτικό – και όχι άδικα.

Αν και η Κίνα έχει απλώσει μια σανίδα σωτηρίας στο Ιράν εν όψει των αμερικανικών κυρώσεων, οι οικονομικές τους σχέσεις δεν είναι καθόλου ρόδινες. Ο Μορτέζα Μπεχρουζιφάρ, εμπειρογνώμονας από το Ινστιτούτο Διεθνών Ενεργειακών Μελετών του Ιράν που ανήκει στο κράτος, δήλωσε πρόσφατα στα τοπικά μέσα ενημέρωσης ότι οι πετρελαϊκές συναλλαγές με την Κίνα έχουν οδηγήσει σε ελάχιστες οικονομικές αποδόσεις για την Ισλαμική Δημοκρατία. 

Αυτές οι παράνομες συναλλαγές διεκπεραιώνονται από ανεξάρτητα κινεζικά διυλιστήρια, τα οποία συνεργάζονται με μικρότερα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα όπως η Τράπεζα Kunlun. Επειδή αυτές οι συναλλαγές διεξάγονται κυρίως σε κινεζικό ρενμίνμπι, το Ιράν μπορεί βασικά να το χρησιμοποιήσει για να αγοράσει περισσότερα κινεζικά προϊόντα ή να το αφήσει να καθίσει σε μια κινεζική τράπεζα, όχι πολύ περισσότερο. Όπως το έθεσε ο Μορτέζα, «πουλάμε πετρέλαιο υπό άθλιες συνθήκες – σε χαμηλές τιμές με μεγάλες εκπτώσεις – και σε αντάλλαγμα, εισάγουμε στην καλύτερη περίπτωση υποβαθμισμένα κινεζικά προϊόντα». 

Οι δύο χώρες ανακοίνωσαν μια 25ετή συμφωνία 400 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2021. Ωστόσο, η πολυδιαφημισμένη συμφωνία έχει μέχρι στιγμής απογοητεύσει- τα μνημόνια κατανόησης έχουν μεταμφιεστεί σε δεσμευτικές συμφωνίες και τα έργα δεν έχουν υλοποιηθεί. Ο Μορτέζα δήλωσε: «Αυτό έχει οδηγήσει στην εξάντληση των φυσικών πόρων, συμπεριλαμβανομένου του Εθνικού Ταμείου Ανάπτυξης (NDF), χωρίς σημαντική απόδοση των επενδύσεων».

Εν τω μεταξύ, το εμπόριο της Κίνας με τον αντίπαλο του Ιράν, τη Σαουδική Αραβία, ξεπέρασε τα 107 δισεκατομμύρια δολάρια το 2023 – επτά φορές περισσότερο από τα 14,6 δισεκατομμύρια δολάρια που διακίνησε η Κίνα με το Ιράν εκείνο το έτος. Η Κίνα μπορεί να προσφέρει στο Ιράν ρητορική υποστήριξη, ανακούφιση από τις κυρώσεις και κάλυψη στον ΟΗΕ, αλλά το μεγαλύτερο μέρος της οικονομικής προσοχής της Κίνας επικεντρώνεται ευθέως στον Κόλπο. Οι πολιτικές επιπτώσεις αυτών των εμπορικών πραγματικοτήτων ήρθαν στο επίκεντρο τον Ιούνιο του τρέχοντος έτους, όταν η Κίνα επανέλαβε την υποστήριξή της προς τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα όσον αφορά τη διαμάχη της με το Ιράν για διάφορα νησιά στον Κόλπο, προς μεγάλη απογοήτευση της Τεχεράνης.

Ανεπιθύμητες συνέπειες

Ακόμη και αν το Πεκίνο ήταν πρόθυμο να εμπλακεί σε μια πιο τιμωρητική οικονομική κρατική τέχνη, δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι το Ιράν θα υποκύψει στη θέληση της Κίνας. Επιπλέον, οι Κινέζοι στρατηγοί είναι πιθανότατα επιφυλακτικοί ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να οδηγήσει σε ανεπιθύμητες συνέπειες.

Οι ιστορικές εμπειρίες του Ιράν από την αποικιοκρατία και τον ιμπεριαλισμό έχουν ενσταλάξει στην ηγεσία του την τάση να αντιστέκεται στην εξωτερική πίεση. Με την πάροδο των ετών, το Ιράν έχει αναπτύξει στρατηγικές για να αντισταθμίσει οποιαδήποτε οικονομική και πολιτική πίεση: αξιοποιώντας την περιφερειακή του επιρροή, προωθώντας το πυρηνικό του πρόγραμμα, ενισχύοντας τις επιχειρήσεις του στον κυβερνοχώρο και κινητοποιώντας τα δίκτυα των πληρεξουσίων του στη Γάζα, την Υεμένη, τον Λίβανο, τη Συρία, το Ιράκ, το Αφγανιστάν και το Πακιστάν. 

Σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες διατηρούσαν πάνω από 30.000 στρατιώτες και δύο ομάδες κρούσης αεροπλανοφόρων στη Μέση Ανατολή πριν από το ξέσπασμα του πολέμου (παρά τη στροφή τους προς την Ασία), η εκκολαπτόμενη στρατιωτική παρουσία της Κίνας -ένας στόλος συνοδείας που αποτελείται από μόλις τρία πλοία και περίπου 200 πεζοναύτες που σταθμεύουν στο Τζιμπουτί- δεν αποτελεί αξιόπιστη απειλή για τα κράτη της Μέσης Ανατολής ή τους πληρεξουσίους τους. 

Τον Ιανουάριο, η Κίνα φέρεται να προσπάθησε να ωθήσει το Ιράν να περιορίσει τις επιθέσεις των Χούθι εναντίον πολιτικών πλοίων στην Ερυθρά Θάλασσα. Μέχρι τα μέσα Μαρτίου, κυκλοφόρησαν ειδήσεις ότι οι Χούθι είπαν στην Κίνα και τη Ρωσία ότι τα πλοία τους, συγκεκριμένα, δεν θα αποτελούσαν πλέον στόχο. Δύο ημέρες αργότερα, οι αντάρτες Χούθι εξαπέλυσαν πυραυλική επίθεση κατά του κινεζικής ιδιοκτησίας πετρελαιοφόρου MV Huang. Η Κίνα δεν σχολίασε δημοσίως το περιστατικό. 

Πηγή:Al Monitor, militaire