Πώς η ένταση Ισραήλ-Ιράν διαταράσσει τις παγκόσμιες αερομεταφορές

Η κλιμάκωση των εντάσεων στη Μέση Ανατολή έχουν βλάψει τους παγκόσμιους τομείς των αερομεταφορών και της εφοδιαστικής αλυσίδας, διαταράσσοντας πολύ περισσότερο τις άμεσες ζώνες σύγκρουσης. Οι οικονομικές συνέπειες γίνονται όλο και πιο σοβαρές, με τα εθνικά οικονομικά και τις βιομηχανίες που εξαρτώνται από τις παγκόσμιες μεταφορές να σηκώνουν το βάρος αυτών των γεωπολιτικών συγκρούσεων. 

Η στρατιωτική δράση και ακόμη και η απλή πρόβλεψη συγκρούσεων συχνά προκαλούν εκτεταμένες διαταραχές στη διαχείριση του εναέριου χώρου, επηρεάζοντας τις εμπορικές και εμπορευματικές πτήσεις σε ολόκληρο τον κόσμο. Τον Απρίλιο, το χτύπημα του Ισραήλ στο ιρανικό προξενείο στη Δαμασκό και η πρόβλεψη των αντιποίνων του Ιράν προκάλεσαν ένα κύμα αναδρομολόγησης πτήσεων που διήρκεσε πάνω από δύο εβδομάδες και υποχώρησε μόνο αφού εκατοντάδες μη επανδρωμένα αεροσκάφη και πύραυλοι πέταξαν πάνω από το Ιράν, το Ιράκ, την Ιορδανία και το Ισραήλ στις 14 Απριλίου. Το επεισόδιο αυτό ανέδειξε πώς οι τοπικές συγκρούσεις μπορούν να επισπεύσουν οικονομικές απώλειες που επηρεάζουν τη Μέση Ανατολή, την Ευρώπη, την Ασία και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Βασικοί περιφερειακοί παράγοντες – το Ιράν, η Ιορδανία, το Ιράκ, ο Λίβανος και το Ισραήλ – αντέδρασαν κλείνοντας τους εναέριους χώρους τους.

Η δολοφονία του Ισμαήλ Χανιγιά στην Τεχεράνη στις 30 Ιουλίου προκάλεσε μεγαλύτερο αεροπορικό χάος, προκαλώντας και πάλι αναστάτωση σε ολόκληρη την περιοχή. Οι αεροπορικές εταιρείες που συνήθως πετούν πάνω από αυτές τις χώρες αναγκάστηκαν να ανακατευθύνουν τις πτήσεις τους προς το Καζακστάν, το Τατζικιστάν, τη Σαουδική Αραβία και την Αίγυπτο. Για τους παγκόσμιους αερομεταφορείς, τέτοιες διαταραχές διαχέονται σε όλα τα δίκτυα, προκαλώντας καθυστερήσεις που επηρεάζουν διασυνδεδεμένους κόμβους και απομακρυσμένες συνδέσεις. Μια και μόνο αναδρομολόγηση πτήσης από τις Βρυξέλλες προς τη Ντόχα, για παράδειγμα, μπορεί να ανατρέψει τα δρομολόγια από την Μπανγκόκ προς τη Νέα Υόρκη, καταδεικνύοντας τη λεπτή ισορροπία στην παγκόσμια αεροπορική εφοδιαστική.

Για τους επιβάτες, οι επιπτώσεις είναι αισθητές. Οι μακρύτερες πτήσεις, οι απροσδόκητες αυξήσεις των ναύλων και η περιορισμένη διαθεσιμότητα έχουν γίνει όλο και πιο συνηθισμένες, καθώς περιηγούνται σε ένα πλέγμα ταξιδιωτικών οδηγιών και κλειστών εναέριων χώρων. Τον Απρίλιο, πολλές χώρες -συμπεριλαμβανομένων του Καναδά, της Γαλλίας, της Ινδίας, των Ηνωμένων Πολιτειών και πολλών ευρωπαϊκών κρατών- εξέδωσαν ταξιδιωτικές προειδοποιήσεις για τη Μέση Ανατολή. Ο Καναδάς επανέλαβε τις προειδοποιήσεις αυτές τον Αύγουστο, συμβουλεύοντας τους πολίτες να αποφεύγουν κάθε ταξίδι προς τον Λίβανο, το Ισραήλ, το Ιράν και το Ιράκ. Πέρα από το οικονομικό κόστος, η αβεβαιότητα και το άγχος εκατομμυρίων ταξιδιωτών, ιδίως εκείνων που έχουν οικογενειακούς δεσμούς σε ζώνες συγκρούσεων, προσθέτουν μια ανθρώπινη διάσταση στις γεωπολιτικές εντάσεις.

Απώλεια κρίσιμων αεροπορικών διαδρόμων

Οι στρατηγικοί εναέριοι διάδρομοι πάνω από το Ιράν και το Ιράκ είναι απαραίτητοι για την παγκόσμια αεροπορία. Ευρωπαϊκές αεροπορικές εταιρείες όπως η Lufthansa, η KLM και η Swiss Air, καθώς και αμερικανικές αεροπορικές εταιρείες όπως η United και η Delta εξαρτώνται από αυτούς τους εναέριους διαδρόμους ως ζωτικής σημασίας συνδέσμους προς τις ασιατικές αγορές. Για τις αεροπορικές εταιρείες του Κόλπου, όπως η Emirates, η Etihad, η Fly Dubai και η Qatar Airways, οι εν λόγω εναέριοι χώροι είναι ζωτικής σημασίας για δρομολόγια που συνδέουν την Κεντρική Ασία, την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Η Qatar Airways αντιμετώπισε δύσκολες προκλήσεις κατά τη διάρκεια των τρεισήμισι και πλέον ετών αποκλεισμού στη Ντόχα. Από τον Ιούνιο του 2017 έως τον Ιανουάριο του 2021, το Κατάρ φέρεται να πλήρωσε στο Ιράν περίπου 133 εκατομμύρια δολάρια ετησίως, καθώς ο εναέριος χώρος του είναι ο μόνος διαθέσιμος για τα αεροπλάνα του Κατάρ, σύμφωνα με δημοσίευμα του Fox news από τον Ιούλιο του 2020.

Στη δεκαετία του 2010, περίπου 1.200 πτήσεις περνούσαν καθημερινά από τον ιρανικό εναέριο χώρο, αποφέροντας σχεδόν 800 εκατομμύρια δολάρια ετησίως σε τέλη υπέρπτησης – μια κρίσιμη ροή εσόδων για την Τεχεράνη, καθώς υποφέρει από τις επιπτώσεις των οικονομικών κυρώσεων. Τα τέλη του Ιράν για τα αεροπλάνα που διέρχονταν από το έδαφός του ήταν σημαντικά υψηλότερα από εκείνα που χρεώνουν οι γειτονικές χώρες. Χρησιμοποιώντας τον τύπο υπολογισμού των τελών του Ιράν, ένα Airbus A380 που πετούσε από το Λονδίνο στο Ντουμπάι και κάλυπτε περίπου 1.500 χιλιόμετρα (932 μίλια) μέσω του ιρανικού εναέριου χώρου θα επιβαρυνόταν με τέλη ύψους περίπου 3.594 δολαρίων. Ένα Boeing 737 στην ίδια διαδρομή θα κόστιζε περίπου 426 δολάρια.

Η τραγική κατάρριψη της πτήσης PS752 της Ukraine Airlines τον Ιανουάριο του 2020 εν μέσω των εντάσεων μεταξύ Ιράν και ΗΠΑ μείωσε σημαντικά την κυκλοφορία πάνω από το Ιράν. Η Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας των ΗΠΑ απαγόρευσε προσωρινά στους αμερικανικούς αερομεταφορείς να επιχειρούν στον εναέριο χώρο πάνω από το Ιράκ, το Ιράν και τον Κόλπο μετά από παρόμοια έκκληση για προσωρινή απαγόρευση των πτήσεων στις ίδιες περιοχές κατά τη διάρκεια υψηλών εντάσεων το καλοκαίρι του 2019. Η Ρωσία εξέδωσε παρόμοια ανακοίνωση. Οι εξελίξεις αυτές, σε συνδυασμό με την πανδημία COVID-19, μείωσαν την εναέρια κυκλοφορία πάνω από το Ιράν κατά περισσότερο από 85% έως τον Μάρτιο του 2020, προκαλώντας μείωση των εσόδων της χώρας κατά περισσότερα από 300 εκατομμύρια δολάρια. Σε απάντηση, το Ιράν προσέφερε μεγάλες εκπτώσεις – έως και 50% – στα τέλη υπέρπτησης για να προσελκύσει πίσω τους διεθνείς αερομεταφορείς.

Αντίθετα, το Ιράκ αύξησε τα πάγια τέλη σε 450 δολάρια ανά πτήση από το προηγούμενο εύρος των 60 έως 105 δολαρίων ανά πτήση, ανάλογα με το μέγεθος του αεροσκάφους. Αλλά εξακολουθεί να κερδίζει μόνο περίπου 150 εκατομμύρια δολάρια ετησίως, πολύ λιγότερο από τα 500 εκατομμύρια δολάρια που μπορεί να κερδίσει, σύμφωνα με έκθεση του Επιχειρηματικού Συμβουλίου Ιράκ-Βρετανίας από τον Ιούνιο του 2023. Το χάσμα οφείλεται σε επίμονες προκλήσεις, όπως η συμφόρηση του εναέριου χώρου, τα απαρχαιωμένα συστήματα ελέγχου εναέριας κυκλοφορίας που βασίζονται σε χαρτί, τα γλωσσικά εμπόδια, οι κίνδυνοι ασφαλείας και η κακή διαχείριση των λειτουργιών του αεροδρομίου. Επίσης, το Υπουργείο Μεταφορών των ΗΠΑ, για παράδειγμα, επέβαλε πρόστιμο 1,5 εκατομμυρίου δολαρίων στην Emirates για πτήσεις κοινού κωδικού – τις οποίες οι δύο αεροπορικές εταιρείες εκτελούν από κοινού – με την JetBlue Airways πάνω από απαγορευμένο ιρακινό εναέριο χώρο, γεγονός που ώθησε την Emirates να σταματήσει τις πτήσεις που συνδέονται με τις ΗΠΑ μέσω του Ιράκ. Η Emirates αντιμετώπισε παρόμοιες κυρώσεις το 2019 για την εκτέλεση πτήσεων της JetBlue πάνω από τον ιρανικό εναέριο χώρο, λαμβάνοντας πρόστιμο 400.000 δολαρίων.

Ορισμένες αεροπορικές εταιρείες έχουν επιλέξει πιο δραστικά μέτρα. Η Singapore Airlines σταμάτησε εντελώς τις πτήσεις μέσω του ιρανικού εναέριου χώρου, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο συνέστησε στους αερομεταφορείς του να αποφεύγουν τον εναέριο χώρο του Λιβάνου μέχρι τον Νοέμβριο. Μεγάλες αεροπορικές εταιρείες, όπως η British Airways, η Air India και η Malaysia Airlines, ανακατευθύνουν τις πτήσεις τους για να αποφύγουν τόσο τον ιρακινό όσο και τον ιρανικό ουρανό. Η Qantas, για παράδειγμα, αναγκάστηκε να προσθέσει μια στάση ανεφοδιασμού στη Σιγκαπούρη για τις πτήσεις Περθ-Λονδίνο. Η Ιορδανία, προετοιμαζόμενη για το ξαφνικό κλείσιμο του εναέριου χώρου, επιβάλλει τώρα στις αεροπορικές εταιρείες που προσγειώνονται στα αεροδρόμιά της να μεταφέρουν επιπλέον 45 λεπτά εφεδρικού καυσίμου. Τις προκλήσεις αυτές επιτείνουν λειτουργικοί κίνδυνοι όπως οι παρεμβολές GPS και οι στρατιωτικές δραστηριότητες, οι οποίες επιβαρύνουν περαιτέρω τις ήδη πολύπλοκες πτητικές λειτουργίες.

Οι αερομεταφορείς της Ευρώπης και της Ασίας αντιμετωπίζουν επίσης αυτές τις διαταραχές. Η Air France και η Transavia μόλις πρόσφατα επανέλαβαν τις πτήσεις προς τη Βηρυτό μετά την αναστολή των δραστηριοτήτων τους από τις 29 Ιουλίου έως τις 15 Αυγούστου. Οι αερομεταφορείς του ομίλου Lufthansa – Austrian Airlines, Brussels Airlines και Swiss International Air Lines – έχουν σταματήσει τις πτήσεις προς βασικούς προορισμούς όπως η Βηρυτός, το Ερμπίλ, η Τεχεράνη και το Τελ Αβίβ. Η Air India, η United Airlines, η American Airlines και η Delta έχουν αναστείλει τα δρομολόγια προς το Τελ Αβίβ επ’ αόριστον, με την Cathay Pacific να παρατείνει την αναστολή της μέχρι τον Μάρτιο του 2025. Η Austrian Airlines ανέβαλε τις πτήσεις προς Τεχεράνη τουλάχιστον μέχρι τον Απρίλιο του 2025.

Η Ευρώπη αισθάνεται τον αντίκτυπο

Αυτές οι επαναλαμβανόμενες συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή έχουν προστεθεί στην επιβάρυνση που έχει ήδη επιφέρει στις παγκόσμιες αερομεταφορές ο συνεχιζόμενος πόλεμος στην Ουκρανία. 

Ο ευρωπαϊκός εναέριος χώρος παραμένει αυστηρά περιορισμένος, με 36 χώρες συμπεριλαμβανομένων των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του Ηνωμένου Βασιλείου και των Ηνωμένων Πολιτειών- να απαγορεύουν στις ρωσικές αεροπορικές εταιρείες την είσοδο στον εναέριο χώρο τους. Η Ρωσία ανταπέδωσε απαγορεύοντας στις αεροπορικές εταιρείες αυτών των χωρών να πετούν πάνω από το έδαφός της. Η Διεθνής Ένωση Αερομεταφορών αναφέρει ότι μόνο το κλείσιμο του ουκρανικού εναέριου χώρου σταμάτησε το 3,3% της συνολικής αεροπορικής επιβατικής κίνησης στην Ευρώπη και το 0,8% παγκοσμίως.

Οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι και οι πολιτικές εντάσεις έχουν μετατρέψει την αλλαγή δρομολόγησης σε δαπανηρή ανάγκη για τις αεροπορικές εταιρείες. Οι πτήσεις μεγάλων αποστάσεων συνεπάγονται υψηλό κόστος, με τα έξοδα για εκτεταμένες διαδρομές να φτάνουν τα 10.000 έως 50.000 δολάρια ανά πτήση. Για παράδειγμα, ένα Boeing 777 καίει περίπου 2.500 γαλόνια καυσίμων ανά ώρα και με 2,50 δολάρια ανά γαλόνι, το επιπλέον κόστος καυσίμων και μόνο μπορεί να εκτοξευθεί στα ύψη. Παράγοντες όπως οι αμοιβές υπερωριών και τα έξοδα συντήρησης, καθώς και οι ευρωπαϊκοί κανονισμοί σχετικά με τις καθυστερήσεις προσθέτουν περαιτέρω οικονομική επιβάρυνση. Το περιβαλλοντικό κόστος πρέπει επίσης να συνυπολογιστεί.

Πέρα από τα ταξίδια επιβατών, επηρεάζονται εξίσου το διεθνές εμπόριο και η εφοδιαστική αεροπορικών εμπορευμάτων. Η αλλαγή δρομολόγησης έχει μειώσει τη χωρητικότητα των εμπορευματικών μεταφορών, ενώ οι υψηλότερες ανάγκες σε καύσιμα έχουν μειώσει τον διαθέσιμο χώρο φορτίου. Τα ζητήματα αυτά, σε συνδυασμό με το αυξανόμενο λειτουργικό κόστος, προκαλούν διαταραχές στην αλυσίδα εφοδιασμού και καθυστερήσεις στις παραδόσεις. Επιπλέον, τα ασφάλιστρα και τα μέτρα ασφαλείας έχουν αυξηθεί κατακόρυφα ως απάντηση στους αντιλαμβανόμενους κινδύνους από τις πτήσεις κοντά σε εμπόλεμες ζώνες.

Αεροπορική διπλωματία

Η Διεθνής Ένωση Αερομεταφορών και ο Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας συγκρότησαν ομάδες συντονισμού ως προληπτικό μέτρο για τον μετριασμό αυτών των κινδύνων. Οι ομάδες αυτές συγκεντρώνουν αεροπορικές εταιρείες, ρυθμιστικές αρχές και παρόχους υπηρεσιών αεροναυτιλίας για τη διαχείριση πιθανών απειλών μέσω επικοινωνίας σε πραγματικό χρόνο. Ωστόσο, οι περιφερειακές κυβερνήσεις πρέπει να κάνουν περισσότερα για να αποτρέψουν τις πολιτικές εντάσεις από το να μεταφερθούν στους διεθνείς αεροδιαδρόμους. Η καθιέρωση αξιόπιστων τηλεφωνικών γραμμών και η εξασφάλιση έγκαιρων ειδοποιήσεων σε περίπτωση στρατιωτικής δράσης είναι ζωτικής σημασίας για την ελαχιστοποίηση των κινδύνων. Η αεροπορική διπλωματία θα μπορούσε να προστεθεί στην ατζέντα διμερών και πολυμερών δεσμεύσεων με στόχο τη δημιουργία περιφερειακών μηχανισμών συντονισμού του εναέριου χώρου, οι οποίοι θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν τη διαχείριση στρατηγικών αναδρομολόγησης κατά τη διάρκεια περιόδων υψηλού κινδύνου και τη δημιουργία κοινών πρωτοκόλλων διαχείρισης της εναέριας κυκλοφορίας. 

Οι συνεχιζόμενες εντάσεις Ιράν-Ισραήλ, σε συνδυασμό με την ευρύτερη περιφερειακή αστάθεια, υπογραμμίζουν τις περίπλοκες εξαρτήσεις και τα τρωτά σημεία των παγκόσμιων δικτύων μεταφορών. Καθώς οι αεροπορικές εταιρείες αναπροσαρμόζουν τα δρομολόγια, επαναδιαπραγματεύονται τις συμφωνίες εναέριου χώρου και προσαρμόζονται στις εξελισσόμενες γεωπολιτικές πραγματικότητες, οι οικονομικές και υλικοτεχνικές προκλήσεις θα συνεχίσουν να κλιμακώνονται. Το διακύβευμα είναι υψηλό, με το καθημερινό κόστος να ανέρχεται σε εκατομμύρια δολάρια, αφήνοντας τόσο τους επιβάτες όσο και τους αερομεταφορείς στα κρύα του λουτρού.

Πηγή: Al Monitor, militaire