Η κρίση ταυτότητας του ΣΥΡΙΖΑ

Τα όσα συμβαίνουν στον ΣΥΡΙΖΑ τις τελευταίες ημέρες δεν προκαλούν έκπληξη. Αντιθέτως, είναι απολύτως αναμενόμενα για ένα κόμμα που είναι προϊόν της κρίσης και έχει αποδειχθεί ικανό να προκαλέσει ακόμη μεγαλύτερη κρίση από αυτή που κλήθηκε να αντιμετωπίσει.

Το σύνθημα «πρώτη φορά Αριστερά» δημιούργησε σε πολλούς την εντύπωση ότι ο ΣΥΡΙΖΑ θα ήταν κάτι περισσότερο από ένα κυβερνητικό κόμμα, αλλά μια πραγματική κυβερνητική παράταξη. Ωστόσο, αυτές οι προσδοκίες διαψεύστηκαν γρήγορα. Αρχικά, η απόφαση του Αλέξη Τσίπρα να συνεργαστεί με τον Πάνο Καμένο, ο οποίος δεν είχε καμία σχέση με την Αριστερά, έθεσε τις βάσεις για αυτή την απογοήτευση. Η συνεργασία ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ μπορεί να εξυπηρετούσε τον σχηματισμό κυβέρνησης και την εμφάνιση ενός δήθεν «αντισυστημικού» μετώπου, αλλά σίγουρα δεν οδηγούσε στη δημιουργία μιας παράταξης. Έτσι, ο Τσίπρας υπονόμευσε εξαρχής την προοπτική του ΣΥΡΙΖΑ να εξελιχθεί σε κάτι περισσότερο από έναν συνασπισμό τάσεων και συνιστωσών. Στη συνέχεια, σε συνεργασία με τον Καμένο και μετά την παγκοσμίως γνωστή «κωλοτούμπα» του Τρίτου Μνημονίου, ο Τσίπρας επανέφερε την Αριστερά στην παλιά της ασθένεια: το σύνδρομο της διάσπασης. Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, όταν τα κόμματα συνήθως παραμένουν πιο ενωμένα λόγω της εξουσίας, δημιουργήθηκαν τρεις νέοι σχηματισμοί από το κυβερνών κόμμα: η Πλεύση Ελευθερίας της Ζωής Κωνσταντοπούλου, το Μέρα 25 του Γιάννη Βαρουφάκη και η Λαϊκή Ενότητα του Παναγιώτη Λαφαζάνη.

Μετά την εκλογική ήττα του 2019, όπου ο ΣΥΡΙΖΑ διατήρησε το 32%, πολλοί πίστεψαν ξανά ότι υπήρχε η δυνατότητα μετεξέλιξης του κόμματος σε παράταξη. Ωστόσο, διαψεύστηκαν και πάλι. Υπό την ηγεσία του Αλέξη Τσίπρα και με το «αντί-ΣΥΡΙΖΑ μέτωπο» απέναντί του, το οποίο προήλθε από την αντίδραση στα πεπραγμένα της «πρώτης φοράς Αριστεράς», ο ΣΥΡΙΖΑ όχι μόνο δεν εξελίχθηκε σε παράταξη, αλλά απομονώθηκε ακόμη περισσότερο, χάνοντας σχεδόν τη μισή εκλογική του βάση και επιτρέποντας στον Κυριάκο Μητσοτάκη να αναδειχθεί σε κυρίαρχο της πολιτικής σκηνής. Η μεγαλύτερη διαφορά που καταγράφηκε στα πενήντα χρόνια της μεταπολίτευσης μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου κόμματος ήταν οι 23 ποσοστιαίες μονάδες με τις οποίες ο ΣΥΡΙΖΑ του Αλέξη Τσίπρα ηττήθηκε από τη ΝΔ του Κυριάκου Μητσοτάκη στις εθνικές εκλογές του 2023.

Η αλλαγή ηγεσίας από τον Τσίπρα στον Κασσελάκη αποτέλεσε μια σημαντική έκπληξη για το ελληνικό πολιτικό σκηνικό. Ένας ελληνοαμερικανός με φιλελεύθερη κατεύθυνση και οικονομική ευχέρεια, που προήλθε από τη Νέα Υόρκη, παρουσίασε τον σύζυγό του και κατάφερε μέσα σε ένα μήνα να κερδίσει την υποστήριξη της βάσης, ξεπερνώντας την «φαβορί» Έφη Αχτσιόγλου. Αυτό, όπως φαίνεται, ήταν το τελευταίο που μπορούσε να αντέξει ο «αριστερός» ΣΥΡΙΖΑ. Ο ιός των διασπάσεων επανεμφανίστηκε, με την ομάδα της ηττημένης Αχτσιόγλου να αποχωρεί και να ιδρύει τη Νέα Αριστερά με 11 βουλευτές, η οποία όμως αποδοκιμάστηκε στις ευρωεκλογές, συγκεντρώνοντας μόλις 2,4% και μένοντας εκτός Ευρωβουλής. Ο ΣΥΡΙΖΑ, από την άλλη, επιβίωσε ως αξιωματική αντιπολίτευση με ένα φτωχό 15%, το οποίο συνεχώς μειώνεται λόγω της αδυναμίας του να μετατραπεί σε μια ενιαία πολιτική παράταξη, παραμένοντας ένα σύνολο τάσεων και προσωπικών στρατηγικών. Είναι προφανές ότι ο Κασσελάκης δεν ταιριάζει στον ΣΥΡΙΖΑ και το αντίστροφο. Το ποιος είναι καλύτερος είναι μια υποκειμενική πολιτική εκτίμηση. Σίγουρα, όμως, η βάση του κόμματος είναι αυτή που εξέλεξε τον πρόεδρο, ίσως επειδή συνειδητοποίησε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ χρειαζόταν έναν ηγέτη που να μην του μοιάζει. Σήμερα, φαίνεται αναπόφευκτο οι δύο αυτοί κόσμοι να χωρίσουν κάποια στιγμή. Είτε με κατηγορίες, είτε χωρίς, είτε με αλλαγή ονόματος ή με ελαφρές παραλλαγές, είτε με διαγραφές και αποχωρήσεις, το τέλος του μικρομεσαίου ΣΥΡΙΖΑ, που ποτέ δεν κατάφερε να γίνει πραγματική παράταξη, φαίνεται αναπόφευκτο.

Η ένταση του εσωτερικού προβλήματος του ΣΥΡΙΖΑ σε σύγκριση με τα άλλα συστημικά κόμματα (ΝΔ και ΠΑΣΟΚ), που έχουν σαφή παραταξιακά χαρακτηριστικά, είναι προφανής. Στη ΝΔ, οι δύο πρώην πρωθυπουργοί (Καραμανλής και Σαμαράς) ασκούν σφοδρή κριτική στον σημερινό πρόεδρο (Κυριάκο Μητσοτάκη), αλλά παραμένουν ενεργοί σε κάθε κομματική ή εκλογική διαδικασία. Στο ΠΑΣΟΚ, που προχωρά σε εκλογές για την ηγεσία, πρόσφατα γιόρτασαν την επέτειο της 3ης Σεπτέμβρη με την παρουσία τριών πρώην προεδρικών ηγετών (Σημίτη, Παπανδρέου, Βενιζέλου) στην πρώτη σειρά και στο βήμα των ομιλητών. Η αντίθεση με τον ΣΥΡΙΖΑ είναι εντυπωσιακή, καθώς οι ιστορικοί ηγέτες του χώρου, από τον οποίο προέρχεται ο ΣΥΡΙΖΑ (Δαμανάκη, Κωνσταντόπουλος, Αλαβάνος, Τσίπρας), δεν επικοινωνούν καν μεταξύ τους, πόσο μάλλον με τον νέο πρόεδρο.

Το ερώτημα που τίθεται είναι αν, δεδομένου ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν έχει καταφέρει να σχηματίσει παράταξη όλα αυτά τα χρόνια, μπορεί να το πετύχει στο μέλλον. Οι επόμενες εβδομάδες θα προσφέρουν κάποιες ενδείξεις. Η ικανότητα του ΣΥΡΙΖΑ να αναγεννηθεί θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την ένταση της εσωτερικής του σύγκρουσης. Εάν οι δύο πλευρές (Κασσελάκης από τη μία και οι «87» μαζί με τον Τσίπρα από την άλλη) ή οι τρεις (συμπεριλαμβάνοντας και τον Πολάκη) φτάσουν τη σύγκρουση στα άκρα, τότε ο ΣΥΡΙΖΑ όπως τον γνωρίζουμε θα διαλυθεί, ανοίγοντας έτσι το δρόμο για μια πραγματική επανεκκίνηση.