Η υποψηφιότητα της Τουρκίας στους BRICS: Στρατηγική στροφή ή διπλωματική επιρροή;

Η επίσημη αίτηση της Τουρκίας, μέλους του ΝΑΤΟ, να ενταχθεί στην ομάδα των αναδυόμενων οικονομιών BRICS νωρίτερα αυτό το μήνα έχει συγκεντρώσει μεγάλη προσοχή. Ενώ το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών και η Διεύθυνση Επικοινωνιών δεν έχουν ακόμη επιβεβαιώσει ή διαψεύσει επίσημα την είδηση, υπήρξαν αρκετές έμμεσες επιβεβαιώσεις από Τούρκους και Ρώσους αξιωματούχους.

Ο Ομέρ Τσελίκ, μέλος του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP), διατύπωσε προσεκτικά την απάντησή του στους δημοσιογράφους: “Ο πρόεδρός μας έχει δηλώσει κατά καιρούς ότι θέλουμε να γίνουμε μέλος των BRICS… Το αίτημά μας για το θέμα αυτό είναι σαφές. Αυτή η διαδικασία βρίσκεται σε εξέλιξη, αλλά δεν υπάρχει καμία συγκεκριμένη πρόοδος σχετικά με αυτό”. 

Περαιτέρω επιβεβαίωση της αίτησης της Τουρκίας για ένταξη ήρθε από τον Γιούρι Ουσάκοφ, πρόεδρο των BRICS και σύμβουλο του Ρώσου προέδρου Πούτιν σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, ο οποίος έχει δηλώσει δημοσίως: “Η Τουρκική Δημοκρατία έχει υποβάλει αίτηση για πλήρη ένταξη. Θα εξετάσουμε αυτή την αίτηση.”

Η στροφή της Τουρκίας προς την πολυπολικότητα

Επιπλέον, το Sputnik ανέφερε ότι ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αναμένεται να συμμετάσχει στη σύνοδο κορυφής των BRICS στο Καζάν, η οποία έχει προγραμματιστεί για τις 22-24 Σεπτεμβρίου. Αυτό ευθυγραμμίζεται με προηγούμενες ανακοινώσεις ότι ο Ερντογάν θα παραστεί επίσης στην επόμενη συνάντηση αρχηγών κρατών του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO).

Οι εξελίξεις αυτές υπογραμμίζουν το ενδιαφέρον της Άγκυρας για την πολυπολική τάξη που αντιπροσωπεύουν οι BRICS, ιδίως μετά τις αποτυχημένες προσφορές της για ένταξη στην ΕΕ, αν και η επίσημη στάση της Τουρκίας παραμένει ασαφής – ίσως σκόπιμα.

Η χρονική στιγμή της πιθανής ένταξης της Τουρκίας στους BRICS εγείρει σημαντικά ερωτήματα, ιδίως δεδομένου ότι η εξέλιξη αυτή ακολουθεί μια άτυπη συνάντηση με τους υπουργούς Εξωτερικών της ΕΕ, σηματοδοτώντας την πρώτη τέτοια πρόσκληση της Τουρκίας από το 2019.

Το ακρωνύμιο BRICS, που επινοήθηκε το 2001 από τον οικονομολόγο της Goldman Sachs Τζιμ Ο’Νιλ, περιελάμβανε αρχικά τη Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία και την Κίνα. Η Νότια Αφρική προσχώρησε το 2010. Από το 2024, επιπλέον χώρες όπως η Αίγυπτος, η Αιθιοπία, το Ιράν, η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έχουν επίσης ενταχθεί στο μπλοκ BRICS+, διευρύνοντας περαιτέρω την παγκόσμια εμβέλειά του.

Οι BRICS στοχεύουν να αυξήσουν τη φωνή των αναδυόμενων οικονομιών στις διεθνείς υποθέσεις και να αμφισβητήσουν την ατλαντική κυριαρχία στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Αν και δεν είναι επίσημος διεθνής οργανισμός όπως ο ΟΗΕ ή η Παγκόσμια Τράπεζα, οι BRICS έχουν ιδρύσει τη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα για την παροχή δανείων για αναπτυξιακά έργα στις αναδυόμενες οικονομίες. Μέχρι το τέλος του 2022, η τράπεζα είχε δανείσει το εκπληκτικό ποσό των 32 δισεκατομμυρίων δολαρίων για νέους δρόμους, γέφυρες, σιδηροδρόμους και έργα ύδρευσης, αν και αντιπροσωπεύει μόνο το ήμισυ των 72,8 δισεκατομμυρίων δολαρίων που είχε δεσμευτεί η Παγκόσμια Τράπεζα για το οικονομικό έτος 2023.

Στη διευρυμένη του μορφή, ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν στις χώρες BRICS ανέρχεται σε ένα βαρύ 3,5 δισεκατομμύριο, ή το 45% του παγκόσμιου πληθυσμού. Το συνδυασμένο μέγεθος των οικονομιών τους υπερβαίνει τα 28,5 τρισεκατομμύρια δολάρια, ή περίπου το 28% της παγκόσμιας οικονομίας. Συνδυαστικά, τα διευρυμένα μέλη των BRICS παράγουν επίσης περίπου το 44%ß του παγκόσμιου αργού πετρελαίου.

Τι γίνεται με τη Δύση;

Στο εσωτερικό μέτωπο, η πολιτική της Τουρκίας βρίσκεται σε αναδιάρθωση. Στις τοπικές εκλογές της 31ης Μαρτίου, το κυβερνών AKP έχασε σημαντικό μέρος της υποστήριξής του για πρώτη φορά μετά από 20 χρόνια, κυρίως λόγω των συνεχιζόμενων οικονομικών κρίσεων.

Σε απάντηση, ο πρόεδρος Ερντογάν διόρισε τον Μεχμέτ Σιμσέκ ως νέο υπουργό Οικονομικών, μια προσωπικότητα γνωστή για τους ισχυρούς δεσμούς της με δυτικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, γεγονός που ορισμένοι ερμήνευσαν ως στροφή προς μια φιλοευρωπαϊκή και φιλονατοϊκή εξωτερική πολιτική.

Σε μια συνάντηση στον οργανισμό Chatham House νωρίτερα αυτό το καλοκαίρι, ο Σιμσέκ επανέλαβε ότι η ένταξη στην ΕΕ παραμένει στρατηγικός στόχος της Τουρκίας και ότι η χώρα θα τηρήσει τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας μετά την εισβολή στην Ουκρανία.

Η ρητορική του Σιμσέκ προκάλεσε κάποια ανησυχία στη Μόσχα. Η αναμενόμενη επίσκεψη του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν στην Τουρκική Δημοκρατία ακυρώθηκε και ο ίδιος κατέστησε σαφείς τις σκέψεις του στο Διεθνές Οικονομικό Φόρουμ της Αγίας Πετρούπολης στις 5 Ιουνίου: “Μου φαίνεται ότι το οικονομικό μπλοκ της τουρκικής κυβέρνησης επικεντρώθηκε πρόσφατα στο να πάρει δάνεια, να κάνει επενδύσεις και να λάβει επιχορηγήσεις από δυτικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Αυτό πιθανόν να μην είναι κάτι κακό, αλλά αν συνδεθεί με τον περιορισμό των εμπορικών και οικονομικών σχέσεων με τη Ρωσία, τότε η τουρκική οικονομία θα χάσει περισσότερα από όσα θα κερδίσει. Κατά τη γνώμη μου, υπάρχει μια τέτοια απειλή”.

Εν τω μεταξύ, η πίεση στις σχέσεις της Τουρκίας με τη Ρωσία συνεχίζεται. Οι τουρκικές τράπεζες, οι οποίες φέρονται να περιορίζουν τις μεταφορές χρημάτων από εταιρείες που δραστηριοποιούνται στη ναυτιλία προς τη Ρωσία για να συμμορφωθούν με τις αμερικανικές κυρώσεις, έχουν οδηγήσει σε μείωση του εμπορίου μεταξύ των δύο χωρών.

Και όπως προειδοποίησε ο Πούτιν, παρά τη συμμετοχή της Τουρκίας τον περασμένο μήνα σε μια άτυπη συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ, η Άγκυρα έχει δει μικρή πρόοδο όσον αφορά τα αιτήματά της για την απελευθέρωση της βίζας ή την επικαιροποίηση της συνθήκης τελωνειακής ένωσης με την ΕΕ.

Σε αυτό το σκηνικό των τεταμένων σχέσεων τόσο με την ΕΕ όσο και με τη Ρωσία, η αίτηση της Τουρκίας στις BRICS μπορεί να σηματοδοτήσει μια αναπροσαρμογή της εξωτερικής της πολιτικής. Οι αναφορές ότι η Τουρκική Δημοκρατία υπέβαλε αίτηση για ένταξη στις BRICS, που επιβεβαιώθηκε από τη Ρωσία, υποδηλώνουν ότι η χώρα επιδιώκει μια νέα θέση στην παγκόσμια διπλωματία.

Στρατηγικός ελιγμός ή οικονομικό στοίχημα;

Αξίζει να σημειωθεί ότι το ενδιαφέρον της Τουρκίας για τις BRICS δεν είναι νέο- συζητείται από το 2018. Ωστόσο, οι διαφορετικές προσεγγίσεις εντός της κυβέρνησης της Τουρκίας -ιδίως μεταξύ του υπουργού Εξωτερικών Φιντάν, ο οποίος υποστηρίζει την ένταξη στις BRICS, και του υπουργού Οικονομικών Σισμέκ, ο οποίος εμφανίζεται πιο επιφυλακτικός- αντανακλούν τις εσωτερικές διαφωνίες στο θέμα.

Η επιβεβαίωση της αίτησης ένταξης της Τουρκίας από τη Ρωσία πριν από την επίσημη ανακοίνωση της Άγκυρας φαίνεται ότι αποσκοπεί στην αμφισβήτηση της φιλοδυτικής στάσης του Σισμέκ. Η κατάσταση αυτή αποκαλύπτει την παρατεταμένη ένταση μεταξύ των φιλοδοξιών της Άγκυρας να διατηρήσει μια φιλοδυτική οικονομική πολιτική και ταυτόχρονα να ενταχθεί δυνητικά στους BRICS, ένα μπλοκ στο οποίο πρωτοστατούν οι ευρασιατικές δυνάμεις Ρωσία και Κίνα.

Από οικονομική άποψη, οι BRICS θα μπορούσαν να παρουσιάσουν ευκαιρίες για την Τουρκία, ιδίως μέσω της πρόσβασης σε δάνεια και επενδύσεις από την Αναπτυξιακή Τράπεζα των BRICS. Αλλά η Τουρκική Δημοκρατία πρέπει επίσης να λάβει υπόψη της τους περιορισμούς. Σε αυτούς περιλαμβάνεται η εμπορική ανισορροπία της Άγκυρας με τα μέλη των BRICS, ιδίως με την Κίνα, η οποία προκαλεί ανησυχία. Το 2023, η Τουρκική Δημοκρατία εξήγαγε μόλις 3,5 δισεκατομμύρια δολάρια στην Κίνα, ενώ εισήγαγε 45 δισεκατομμύρια δολάρια, με αποτέλεσμα σημαντικό εμπορικό έλλειμμα. Αντίθετα, οι εμπορικές σχέσεις της Τουρκίας με την ΕΕ είναι πολύ πιο ισορροπημένες, με 153 δισ. δολάρια σε εξαγωγές και 160 δισ. δολάρια σε εισαγωγές κατά την ίδια περίοδο.

Δεδομένου ότι η Δύση παραμένει ο μεγαλύτερος οικονομικός εταίρος της Τουρκίας και η κύρια πηγή πιστώσεων, η βλάβη αυτών των σχέσεων θα μπορούσε να δημιουργήσει σημαντικούς κινδύνους. Η συμμετοχή στους BRICS μπορεί να αναζωπυρώσει τις συζητήσεις σχετικά με τη γεωπολιτική ευθυγράμμιση της Τουρκίας, ιδίως ως μέλος του ΝΑΤΟ και υποψήφιο κράτος για ένταξη στην ΕΕ. Αν και αξίζει να αναφερθεί ότι η άνοδος της δυτικόφιλης Σαουδικής Αραβίας και της Αιγύπτου στο κλαμπ των BRICS στις αρχές του έτους δεν φαίνεται να προκάλεσε αντιδράσεις με την Ουάσινγκτον.

Υπάρχουν εικασίες ότι ο Ερντογάν θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει την αίτηση της Άγκυρας στους BRICS ως εργαλείο στις διαπραγματεύσεις με τη Δύση, ιδίως μετά την έγκριση των ΗΠΑ για την παραχώρηση μαχητικών αεροσκαφών F-16 στην Τουρκία.

Μια τέτοια κίνηση θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως μοχλός πίεσης έναντι των εμπάργκο, ιδίως στους τομείς της άμυνας και της τεχνολογίας. Η επιτυχία αυτής της στρατηγικής, ωστόσο, εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο η Δύση, ιδίως οι ΗΠΑ, ανταποκρίνεται στην εξελισσόμενη εξωτερική πολιτική της Τουρκίας.

Πηγή: The Cradle, Militaire