Η Ευρώπη στη δίνη της μεταναστευτικής κρίσης

Τον περασμένο Μάιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καθόρισε το Σύμφωνο της ΕΕ για τη μετανάστευση και το άσυλο. Μετά από έντονες διαπραγματεύσεις, προχώρησε στη μεταρρύθμιση του ευρωπαϊκού νομικού πλαισίου για τη διαχείριση ενός ζητήματος που επηρεάζει, με διάφορους τρόπους, όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ. Ο στόχος της ορθής διαχείρισης των αφίξεων, της δημιουργίας αποτελεσματικών και ενιαίων διαδικασιών, καθώς και της δίκαιης κατανομής των βαρών μεταξύ των κρατών μελών – που ήταν και το κύριο ζήτημα – φαίνεται να τίθεται σε σωστή κατεύθυνση.

Οι ενέργειες του Βερολίνου, υπό το βάρος της ραγδαίας ανόδου της ακροδεξιάς, η οποία αποτυπώθηκε ξεκάθαρα στις τοπικές εκλογές, καθώς και της τρομοκρατικής επίθεσης που διαπράχθηκε από μετανάστη, ο οποίος θα έπρεπε κανονικά να είχε επιστρέψει στη χώρα καταγωγής του, επαναφέρουν το μεταναστευτικό ζήτημα στο ευρωπαϊκό προσκήνιο, δημιουργώντας νέες ρωγμές μεταξύ των «27». Η απόφαση της Γερμανίας να εφαρμόσει συνοριακούς ελέγχους για έξι μήνες, καθώς και το θέμα της επιστροφής μεταναστών στις χώρες πρώτης υποδοχής, προκαλούν αντιδράσεις τόσο από τις χώρες αυτές όσο και από τα κράτη της κεντρικής Ευρώπης.

Για την Ελλάδα, το μεταναστευτικό ζήτημα είναι μια «φωτιά» που τον τελευταίο χρόνο «σιγοκαίει», έπειτα από μια πενταετία κατά την οποία δοκιμάστηκαν οι αντοχές της χώρας στα σύνορα και στα νησιά της. Ο έλεγχος των θαλάσσιων διαδρομών που χρησιμοποιούν οι διακινητές, καθώς και των συνόρων στον Έβρο, η παρουσία της Frontex, η μείωση των ροών και η βελτίωση των συνθηκών στα νησιά, σε συνδυασμό με την ευρωπαϊκή συμφωνία για τη μετανάστευση και το άσυλο, έχουν δημιουργήσει την αίσθηση ότι το μεταναστευτικό είναι πλέον «υπό έλεγχο».

Ωστόσο, η πιθανότητα να ανοίξει ξανά αυτό το κεφάλαιο προκαλεί έντονο προβληματισμό και ανησυχία. Η κυβέρνηση έχει ήδη «ηχήσει» τον συναγερμό μπροστά στο ενδεχόμενο η Τουρκία να προσπαθήσει, σε αυτό το κλίμα, να εκμεταλλευτεί ξανά το μεταναστευτικό ζήτημα, διεκδικώντας τουλάχιστον αύξηση της ευρωπαϊκής χρηματοδότησής της.

Αυτός είναι ο λόγος που ο Κυριάκος Μητσοτάκης έσπευσε να στείλει ξεκάθαρα μηνύματα σχετικά με τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης, ακόμη και από τη Βιέννη. Μετά τη συνάντησή του με τον Αυστριακό καγκελάριο Καρλ Νεχάμερ, ο Έλληνας πρωθυπουργός τόνισε, πρώτον, ότι η Ελλάδα δεν θα αναλάβει ένα δυσανάλογα μεγάλο βάρος –οικονομικό και κοινωνικό– απλώς λόγω της γεωγραφικής της θέσης. Δεύτερον, υπογράμμισε την ανάγκη η Ευρώπη να διαθέσει περισσότερους χρηματοδοτικούς πόρους για την προστασία των συνόρων των χωρών που είναι και σύνορα της ΕΕ, καθώς και επιπλέον χρηματοδότηση για τη διαχείριση των προσφύγων και μεταναστών που βρίσκονται στις χώρες πρώτης υποδοχής.

Η προοπτική μιας νέας μεταναστευτικής κρίσης, που προκύπτει από τις μονομερείς αποφάσεις της Γερμανίας και θέτει σε κίνδυνο τη Ζώνη Σένγκεν καθώς και την ελευθερία της ελεύθερης κυκλοφορίας προσώπων, υπονομεύει επίσης το Σύμφωνο Μετανάστευσης και Ασύλου. Αυτή η κατάσταση έχει κινητοποιήσει τους «27», οι οποίοι πέρυσι δέχθηκαν 1,1 εκατομμύριο αιτήσεις ασύλου, τον μεγαλύτερο αριθμό από το 2016.

Η Ελλάδα έχει ήδη εκφράσει την αντίθεσή της, με τον Κυριάκο Μητσοτάκη να διαφωνεί δημοσίως με την επαναφορά ελέγχων στα χερσαία σύνορα της Γερμανίας και να απορρίπτει τις αιτιάσεις περί αύξησης των επιδομάτων σε άλλες χώρες, προκειμένου να αποτραπεί η επιθυμία των μεταναστών να φτάσουν στη Γερμανία. Ακόμη πιο αυστηρές ήταν οι αντιδράσεις από την Αυστρία και την Πολωνία, οι οποίες «υποδέχθηκαν» τις γερμανικές αποφάσεις με σφοδρή κριτική. Ο Αυστριακός υπουργός Εσωτερικών, Γκέρχαρντ Κάρνερ, αναφέρθηκε σε παρανομίες εκ μέρους του Βερολίνου, τονίζοντας ότι η Βιέννη δεν θα δεχθεί κανέναν πίσω, ενώ ο Πολωνός πρωθυπουργός, Ντόναλντ Τουσκ, έκανε λόγο για απαράδεκτη δράση.

Ο στόχος της κυβέρνησης είναι, εφόσον το Βερολίνο επιμείνει, να το μεταναστευτικό ζήτημα αναδειχθεί στην κορυφή της ατζέντας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, έστω και ανεπίσημα, κατά τις 17 και 18 Οκτωβρίου. Ήδη διαφαίνεται ότι υπάρχει ένας κοινός άξονας συνεργασίας μεταξύ Αθήνας, Βιέννης και Βαρσοβίας, με κοινό σημείο αναφοράς την ανάγκη προστασίας των ευρωπαϊκών συνόρων και τη δίκαιη κατανομή των βαρών. Η ανησυχία είναι προφανής, όπως και η απαίτηση από το Βερολίνο να τηρήσει τις ευρωπαϊκές αποφάσεις, αποφεύγοντας να μετατρέψει τη δική του μεταναστευτική πολιτική σε «μπούμερανγκ» για την Ευρώπη.

Το ερώτημα που παραμένει αναπάντητο για την ελληνική κυβέρνηση είναι πόσο μπορεί να ασκηθεί πίεση στη Γερμανία, καθώς και ποια θα είναι η ευρωπαϊκή αντίδραση – καθώς δεν μπορεί να είναι μόνο ελληνική – αν ο Όλαφ Σολτς, υπό την πίεση των εσωτερικών προβλημάτων της κυβέρνησής του, επιμείνει στη σκληρή στάση που ο ίδιος έχει περιγράψει. Παρά την αναγνώριση των προβλημάτων που προκαλούνται, δηλώνει: «Θα αξιοποιήσουμε όλες τις δυνατότητές μας για να αρνηθούμε την είσοδο στο πλαίσιο της ισχύουσας νομοθεσίας. Και το κάνουμε αυτό, αν και προκαλεί δυσκολίες, είναι δύσκολο με τους γείτονές μας».