Τι κρύβεται πίσω από τον “εναγκαλισμό” της Σαουδικής Αραβίας με το υδρογόνο στους ενεργειακούς στόχους της

Η Σαουδική Αραβία, η οποία έχει από καιρό κατακριθεί ως ένας από τους μεγαλύτερους παγκοσμίως εκπέμποντες αερίων του θερμοκηπίου και ως διαβόητος μπλοκαδόρος στις διεθνείς διαπραγματεύσεις για το κλίμα, τοποθετείται τώρα ως ηγέτης στην παγκόσμια ενεργειακή μετάβαση, με το υδρογόνο στο επίκεντρο της στρατηγικής της.

Από την άνοδο του πρίγκιπα διαδόχου Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν στην εξουσία το 2017, το Ριάντ έχει κατακλύσει την περιοχή με ανακοινώσεις «πράσινων» μεγαλεπήβολων έργων υψηλού προφίλ. Το βασίλειο δήλωσε επίσης ότι φιλοδοξεί να μετατραπεί σε έναν από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς υδρογόνου, το οποίο παρουσιάζεται ως βιώσιμη εναλλακτική λύση στο πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Έκτοτε έχει κάνει βήματα προς αυτή τη μετάβαση και έχει επενδύσει μαζικά σε έργα υδρογόνου με εξαγωγικό προσανατολισμό, αποκαλύπτοντας σχέδια για το άνοιγμα του μεγαλύτερου πράσινου εργοστασίου υδρογόνου στον κόσμο στη φουτουριστική μεγαλούπολη NEOM.

Ωστόσο, αυτή η μεγάλη πράσινη μετάβαση έχει πιο σκοτεινές προεκτάσεις. Καθώς ποντάρει στο υδρογόνο, η Σαουδική Αραβία ελπίζει να εγκαινιάσει μια νέα οικονομική τάξη συμβατή με τις αυξανόμενες εκκλήσεις για απαλλαγή από τον άνθρακα: μια τάξη στην οποία οι πρώην γίγαντες των ορυκτών καυσίμων, μετατρεπόμενοι σε εξαγωγείς υδρογόνου, θα καταφέρουν να διατηρήσουν τον κρίσιμο ρόλο τους στην καρδιά των παγκόσμιων ενεργειακών δικτύων. Μπορεί αυτό το στοίχημα να αποδώσει; Και τι διακυβεύεται για τη Σαουδική Αραβία και άλλες οικονομίες της περιοχής;

Από την παρεμπόδιση του κλίματος στη δράση

Η μεταμόρφωση της Σαουδικής Αραβίας σε “πρωταθλητή” της βιωσιμότητας επιταχύνθηκε απότομα μετά το 2017, όταν ξεκίνησε πολλαπλές πρωτοβουλίες υπό τη σημαία του Vision 2030, του μεγάλου σχεδίου του πρίγκιπα Μοχάμεντ για τη διαφοροποίηση της σαουδαραβικής οικονομίας από το πετρέλαιο.

Ορισμένα από αυτά τα εμβληματικά έργα περιλαμβάνουν την Πράσινη Πρωτοβουλία της Σαουδικής Αραβίας (η οποία στοχεύει στη φύτευση 10 δισεκατομμυρίων δέντρων σε ολόκληρη τη χώρα κατά την επόμενη δεκαετία), την Πράσινη Πρωτοβουλία της Μέσης Ανατολής (μια περιφερειακή προσέγγιση υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας για τον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής), το Red Sea Global (ανάπτυξη του τουρισμού και των ακινήτων σε συνδυασμό με έργα αποκατάστασης κοραλλιογενών υφάλων) και μια πληθώρα λιγότερο γνωστών έργων.

Όμως, το στολίδι του χαρτοφυλακίου του Vision 2030 είναι αναμφίβολα το NEOM, μια περιοχή στο μέγεθος του Βελγίου που κατασκευάζεται στη δυτική έρημο του βασιλείου, η οποία επικρίνεται έντονα στο εξωτερικό για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που συνδέονται με την κατασκευή της.

Σχεδιασμένη να φιλοξενήσει μια χιονοδρομική εγκατάσταση, μια βιομηχανική ζώνη, ένα λιμάνι ναυτιλίας και πάνω από 9 εκατομμύρια κατοίκους, η Neom παρουσιάζεται επίσης ως μια πρωτοβουλία 100% ουδέτερου ισοζυγίου άνθρακα – αν και δεν έχει ακόμη δημοσιεύσει ένα λεπτομερές σχέδιο για το πώς θα επιτύχει τους στόχους της. Η επίσημη ανακοίνωση ισχυρίζεται ότι θα τροφοδοτείται εξ ολοκλήρου από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, με το υδρογόνο να παίζει καθοριστικό ρόλο για την αποθήκευση της διακοπτόμενης αιολικής και ηλιακής ενέργειας ως αέριο, που θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά παραγγελία. Η ΝΕΟΜ σκοπεύει να το παράγει και για εξαγωγή: Το 2020, παρουσίασε την NEOM Green Hydrogen Company, που διαφημίζεται ως η μελλοντική μεγαλύτερη πράσινη μονάδα υδρογόνου στον κόσμο.

Η νέα στάση της Σαουδικής Αραβίας στην πολιτική για το κλίμα καταδεικνύεται επίσης από την αλλαγή της επικοινωνιακής στρατηγικής της Saudi Aramco, του κρατικού πετρελαϊκού “γίγαντα” του βασιλείου, η οποία άρχισε να εκδίδει τις πρώτες εκθέσεις βιωσιμότητας στην ιστορία της το 2021. Σε αυτές, η εταιρεία ανακοίνωσε την πρόθεσή της να επιτύχει «καθαρές μηδενικές εκπομπές αερίων μεγέθους 1 και μεγέθους 2 σε όλα τα περιουσιακά στοιχεία που ανήκουν εξ ολοκλήρου στην ιδιοκτησία μας και λειτουργούν μέχρι το 2050». Ο στόχος αυτός, ωστόσο, αφήνει εκτός το «πεδίο εφαρμογής 3» ή τις εκπομπές από τον τελικό χρήστη, οι οποίες στην περίπτωση της Aramco εκτιμάται ότι αποτελούν τουλάχιστον το 85% των συνολικών εκπομπών.

Παρά τα σχέδια επέκτασης της παραγωγής ορυκτών καυσίμων τα επόμενα χρόνια (στοχεύοντας σε αύξηση της παραγωγής φυσικού αερίου κατά 60% έως το 2030), οι εκθέσεις βιωσιμότητας της Aramco δίνουν έμφαση στις επενδύσεις της στην έρευνα για την ανάπτυξη της δέσμευσης του άνθρακα, του υδρογόνου και των συνθετικών, «χαμηλών εκπομπών άνθρακα» καυσίμων που αποκαλούνται επίσης συνθετικά καύσιμα. Η στρατηγική αυτή κορυφώθηκε με την πρώτη εξαγωγή «πιστοποιημένης αμμωνίας χαμηλών εκπομπών άνθρακα» που προέρχεται από υδρογόνο στην Ιαπωνία το 2023, η οποία παραμένει οριακή σε σύγκριση με τις συμβατικές δραστηριότητες πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Σύμφωνα με την ευρύτερη στρατηγική διαφοροποίησης της Σαουδικής Αραβίας, της οποίας ηγείται ο πρίγκιπας διάδοχος του θρόνου, η Aramco έχει συνεργαστεί με τη NEOM και άλλες σαουδαραβικές εταιρείες. Επένδυσε σε ένα πιλοτικό εργοστάσιο παραγωγής συνθετικών καυσίμων στη NEOM, το οποίο ταυτόχρονα σύναψε συνεργασίες με νεοφυείς επιχειρήσεις κινητικότητας και κατασκευαστές αυτοκινήτων για την ανάπτυξη αυτοκινήτων ή αεροσκαφών που κινούνται με υδρογόνο και συνθετικά καύσιμα.

Η Aramco και το Υπουργείο Ενέργειας της Σαουδικής Αραβίας δεν απάντησαν σε αιτήματα για σχολιασμό.

Πολύπλευρη στρατηγική

Είναι αυτές οι αλλαγές κάτι περισσότερο από μια αισθητική ανανέωση; Η Σαουδική Αραβία παραμένει ο δεύτερος μεγαλύτερος παραγωγός πετρελαίου παγκοσμίως, σύμφωνα με τη Διοίκηση Ενεργειακών Πληροφοριών των ΗΠΑ, και προτίθεται να αντλήσει τους υδρογονάνθρακες της μέχρι την τελευταία σταγόνα, όπως έχουν δηλώσει επανειλημμένα Σαουδάραβες αξιωματούχοι. Το ίδιο ισχύει και για την Aramco, τον μεγαλύτερο εταιρικό εκπέμποντα αερίων του θερμοκηπίου στον κόσμο, ο διευθύνων σύμβουλος της οποίας δήλωσε πρόσφατα ότι ο κόσμος «πρέπει να εγκαταλείψει τη φαντασίωση της σταδιακής κατάργησης του πετρελαίου και του φυσικού αερίου».

Προσέχοντας αυτόν τον διπλό λόγο, οι επικριτές προειδοποιούν ότι μέσω συμβολικών έργων όπως το πράσινο εργοστάσιο υδρογόνου της NEOM, το Ριάντ προβάλλει την ψευδαίσθηση ότι απομακρύνεται από το πετρέλαιο, ενώ παράλληλα προωθεί μια εναλλακτική λύση που θα μπορούσε να είναι εξίσου “βρώμικη”.

Οι Σαουδάραβες ηγέτες έχουν αναγνωρίσει ότι δεν σκοπεύουν να απεξαρτηθούν άμεσα από το πετρέλαιο, το οποίο παράγει έως και το 70% των κρατικών εσόδων. Το Ριάντ ελπίζει ότι η νίκη στον αγώνα του υδρογόνου και το να γίνει ο πιο αποτελεσματικός παραγωγός υδρογόνου παγκοσμίως θα το βοηθήσει να μειώσει τις εκπομπές στο εσωτερικό της χώρας. Αλλά οι τρέχουσες επενδύσεις του στον τομέα δεν θα αντικαταστήσουν την παραγωγή πετρελαίου, τουλάχιστον όχι πριν από δεκαετίες.

Αντίθετα, η πολύχρωμη παλέτα των δυνητικών υδρογόνων προσφέρει στο βασίλειο ατελείωτες δυνατότητες μεγιστοποίησης των εσόδων από τα υπάρχοντα περιουσιακά στοιχεία πετρελαίου και φυσικού αερίου – τα οποία μπορεί να διαθέσει στην αγορά ως προσωρινές εναλλακτικές λύσεις με χαμηλότερες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα σε σχέση με τα σημερινά ορυκτά καύσιμα.

Το υδρογόνο, το πιο άφθονο στοιχείο στο σύμπαν, μπορεί να δημιουργηθεί με τη διάσπαση μορίων νερού ή αερίου και την απομόνωση του στοιχείου υδρογόνου τους. Κυκλοφορεί με διάφορες χρωματικές ονομασίες, που υποδηλώνουν διαφορετικές μεθόδους παραγωγής και τις σχετικές εκπομπές τους.

Το πράσινο υδρογόνο, που λαμβάνεται από το νερό με ηλεκτρόλυση που τροφοδοτείται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, παρουσιάζεται ως η πιο βιώσιμη επιλογή, επειδή δεν απελευθερώνει άνθρακα κατά την παραγωγή ή την καύση του.

Το μπλε υδρογόνο, η παραγωγή του οποίου απελευθερώνει σημαντικά αέρια του θερμοκηπίου, προέρχεται από υδρογονάνθρακες με διάσπαση του υδρογόνου από τον άνθρακα, μέρος του οποίου στη συνέχεια «δεσμεύεται» για τη μείωση των εκπομπών. Αντίθετα, το γκρίζο υδρογόνο παράγεται από υδρογονάνθρακες χωρίς δέσμευση άνθρακα, οδηγώντας σε ακόμη υψηλότερες εκπομπές. Σήμερα, λιγότερο από το 1% του υδρογόνου που παράγεται παγκοσμίως είναι πράσινο.

Το πράσινο απέχει πολύ από το μοναδικό χρώμα στην παλέτα βιωσιμότητας του Ριάντ. Η κρατική Saudi Aramco επενδύει επίσης στο μπλε και το γκρι υδρογόνο ως τρόπους για την παράταση της διάρκειας ζωής των εκτεταμένων περιουσιακών στοιχείων της σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Η Aramco στοχεύει να τοποθετηθεί ως ηγέτης σε αυτό που αποκαλεί «χαμηλότερου άνθρακα» υδρογονάνθρακες – χρησιμοποιώντας αμφιλεγόμενη τεχνολογία δέσμευσης άνθρακα για τη μερική μείωση των εκπομπών που σχετίζονται με την εξόρυξη ή την παραγωγή υδρογόνου από υδρογονάνθρακες.

«Η επιτυχία της μετάβασης σε ένα μέλλον με χαμηλότερες εκπομπές θα εξαρτηθεί επίσης από τη διαθεσιμότητα πολλαπλών επιλογών χαμηλότερων εκπομπών άνθρακα», αναφέρει η τελευταία έκθεση βιωσιμότητας της Aramco που δημοσιεύθηκε το 2023. «Γι’ αυτό επιδιώκουμε την ανάπτυξη και την εφαρμογή τεχνολογιών και εργαλείων που μπορούν να συμβάλουν στις παγκόσμιες προσπάθειες μείωσης των εκπομπών, συμπεριλαμβανομένου του μπλε υδρογόνου».

Με το βλέμμα στην Ευρώπη

Με την παραγωγή της που βασίζεται κατά 100% σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η NEOM Green Hydrogen Company αποτελεί το κύριο εκθετήριο της επεκτεινόμενης στρατηγικής του Ριάντ για το υδρογόνο. Και παρά τα πρόσφατα ανακοινωθέντα πισωγυρίσματα σε ορισμένες από τις άλλες πρωτοβουλίες υψηλού προφίλ της NEOM, όπως η γραμμή The Line, μια πόλη μήκους 170 χιλιομέτρων, η οποία θα κατασκευαστεί κατά 2% μέχρι το 2030, την αρχική ημερομηνία ολοκλήρωσής της, η μονάδα υδρογόνου εξακολουθεί να βρίσκεται σε καλό δρόμο για την ολοκλήρωσή της έως το 2026.

Η εταιρεία, μια κοινοπραξία μεταξύ της NEOM, του εν μέρει κρατικού ενεργειακού φορέα της Σαουδικής Αραβίας ACWA Power και της αμερικανικής Air Products, έφτασε σε οικονομικό κλείσιμο τον περασμένο Μάιο, προσελκύοντας επενδύσεις άνω των 8 δισ. δολαρίων από περισσότερα από 23 χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Η συμφωνία έκλεισε αφού η Air Products συμφώνησε να αγοράσει το σύνολο της παραγωγής του εργοστασίου για τα επόμενα 30 χρόνια, έως 600 τόνους υδρογόνου ημερησίως, που προορίζονται κυρίως για εξαγωγή. Αυτό θα ισοδυναμούσε με σχεδόν 220.000 τόνους παραγόμενου υδρογόνου ετησίως, περισσότερο από την τρέχουσα παγκόσμια παραγωγή πράσινου υδρογόνου, η οποία μόλις έφτασε τους 150.000 τόνους ετησίως.

Ο στόχος είναι εξαιρετικά φιλόδοξος -κάποιοι θα έλεγαν ουτοπικός- λαμβάνοντας υπόψη ότι το πράσινο υδρογόνο βρίσκεται ακόμη σε αρχικό στάδιο. Ωστόσο, οι παρατηρητές του τομέα είναι βέβαιοι. «Δεν έχουμε καμία ανησυχία όσον αφορά τη σκοπιμότητα», δήλωσε στο Al-Monitor ο Γιώργος Χατζημαρκάκης, διευθύνων σύμβουλος της Hydrogen Europe, ενός βιομηχανικού δικτύου ευρωπαϊκών παραγωγών υδρογόνου. «Η τεχνολογία υδρογόνου του είδους που χρησιμοποιείται σε αυτό το έργο είναι ώριμη και αποδεδειγμένη».

Ωστόσο, με εννέα λίτρα γλυκού νερού να απαιτούνται τουλάχιστον για κάθε κιλό παραγόμενου υδρογόνου, φαίνεται εύλογο να αναρωτιέται κανείς από πού θα προέλθουν τα 5,4 εκατομμύρια λίτρα που απαιτούνται καθημερινά για τη λειτουργία του εργοστασίου σε μια από τις πιο ξηρές περιοχές του κόσμου.

Ένα άλλο εμπόδιο είναι η οικονομική βιωσιμότητα. Για να επιτύχει τη φιλοδοξία της να γίνει βασικός εξαγωγέας υδρογόνου καθώς η ζήτηση για ορυκτά καύσιμα μειώνεται, η Σαουδική Αραβία χρειάζεται μια παγκόσμια αγορά. Ο στόχος αυτός είναι ήδη κεντρικός στην εξωτερική πολιτική του βασιλείου και είναι καλά ενσωματωμένος στην εταιρική στρατηγική της Aramco.

Ως συντονιστικό μέλος του Συμβουλίου Υδρογόνου, μιας παγκόσμιας πρωτοβουλίας που ιδρύθηκε στο Νταβός το 2017 από μεγάλες ενεργειακές εταιρείες για την προώθηση του ρόλου του υδρογόνου στην ενεργειακή μετάβαση, η Aramco προσπαθεί ενεργά να διαμορφώσει τις μελλοντικές αγορές υδρογόνου και ασκεί πιέσεις στους φορείς χάραξης πολιτικής για την προώθηση των συμφερόντων της. Η επιρροή της επεκτείνεται στην Ευρώπη μέσω υπερπόντιων θυγατρικών και συνεργατών, αρκετοί από τους οποίους είναι μέλη της Hydrogen Europe, η οποία ασκεί πιέσεις για δημόσιες επιδοτήσεις για υποδομές υδρογόνου σε ολόκληρη την ήπειρο. Ένας από τους στόχους της είναι να συνδέσει την Ευρώπη με δυνητικούς παραγωγούς στη Μέση Ανατολή, όπως η NEOM.

«Αναμφίβολα θα χρειαστούν εισαγωγές για να καλυφθεί η ευρωπαϊκή ζήτηση», δήλωσε ο Χατζημαρκάκης. «Το Μαρόκο, η Αίγυπτος και η Σαουδική Αραβία έχουν δεσμευτεί να παραδώσουν μεγάλες ποσότητες ανανεώσιμου υδρογόνου και αμμωνίας, με τους Ευρωπαίους χρήστες υδρογόνου να είναι οι πιο πιθανοί αγοραστές τους. Η εγγύτητά τους με την Ευρώπη και οι υφιστάμενοι αγωγοί φυσικού αερίου και οι εμπορικές διαδρομές μεταξύ τους καθιστούν προσιτή και ρεαλιστική τη δυνατότητα αυτή».

Ωστόσο, το κατά πόσον η ευρωπαϊκή ζήτηση θα αυξηθεί όπως προβλέπεται από τους παράγοντες του κλάδου μένει να φανεί. Πολλαπλά φιλόδοξα έργα πράσινου υδρογόνου ανακόπηκαν πρόσφατα στην Ευρώπη λόγω έλλειψης ζήτησης στην αγορά, με ορισμένες ευρωπαϊκές βιομηχανίες να προειδοποιούν ότι το πράσινο υδρογόνο εξακολουθεί να είναι πολύ ακριβό για να το χρησιμοποιήσουν, παρά τις μαζικές επιδοτήσεις.

Έτσι, παρά τη διαφημιστική εκστρατεία, το μέλλον του πράσινου υδρογόνου ως παγκόσμιου εμπορεύματος είναι κάτι παραπάνω από ομιχλώδες. Η επιθετική ώθηση της Σαουδικής Αραβίας στην αγορά αυτή οφείλεται στην αποφασιστικότητα να διατηρήσει κεντρικό ρόλο στο εξελισσόμενο παγκόσμιο ενεργειακό τοπίο, αλλά το στοίχημα θα μπορούσε κάλλιστα να εξελιχθεί σε ανεκπλήρωτες υποσχέσεις. Εν τω μεταξύ, ο κόσμος παρακολουθεί καθώς οι περιφερειακές δυνάμεις του Κόλπου πλοηγούνται σε ένα μεταβαλλόμενο ενεργειακό τοπίο γεμάτο πράσινες υποσχέσεις και συχνά μη ρεαλιστικούς στόχους.

Πηγή: Al Monitor, Militaire