Το Προσφυγικό ωθεί τον Ερντογάν να πλησιάσει ξανά τον Ασαντ

Τον Μάρτιο του 2012 ο τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν διέκοψε τις διπλωματικές σχέσεις με το καθεστώς Ασαντ, καθώς οι πρόσφυγες άρχισαν να διασχίζουν τα σύνορα από τη Συρία, όπου οι αναταραχές είχαν εξελιχθεί σε εμφύλιο πόλεμο πλήρους κλίμακας. Σε μια κίνηση που τον απομόνωσε από μεγάλο μέρος της περιοχής, ο Ερντογάν έδωσε την πλήρη υποστήριξή του στη συριακή αντιπολίτευση και ιδιαίτερα σε ομάδες που συνδέονται με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, το παγκόσμιο ισλαμικό δίκτυο που είχε ήδη συμμετάσχει στις επαναστάσεις στην Αίγυπτο και στην Τυνησία. Υπάρχουν 3,1 εκατ. σύροι πρόσφυγες στην Τουρκία σήμερα, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, αν και ο πραγματικός αριθμός πιθανόν να είναι πολύ μεγαλύτερος, γράφουν οι Times.

Οι περισσότεροι Τούρκοι θέλουν οι πρόσφυγες να επιστρέψουν στην πατρίδα τους και το θέμα έχει εξελιχθεί σε πονοκέφαλο διαρκείας για τον Ερντογάν. Αυτό το καλοκαίρι, ταραχές εναντίον Σύρων ξέσπασαν σε πόλεις σε όλη την Τουρκία. Οι επαναστάσεις της Αραβικής Ανοιξης, την οποία είχε υποστηρίξει ο Ερντογάν, απέτυχαν σε μεγάλο βαθμό. Η Λιβύη είναι μια διαιρεμένη χώρα, η Τυνησία είναι ολοένα και πιο χαοτική και η κυβέρνηση των Αδελφών Μουσουλμάνων της Αιγύπτου ανατράπηκε από ένα πραξικόπημα που έφερε στην εξουσία τον στρατηγό Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι, έναν αυταρχικό αντι-ισλαμιστή.

Οι μοναρχίες του Κόλπου, εν τω μεταξύ, άντεξαν αλώβητες, ενώ η Συρία και η Υεμένη κατέρρευσαν εν μέσω συγκρούσεων. Υπό το πρίσμα αυτής της γεωπολιτικής πραγματικότητας και της οικονομικής κρίσης στην Τουρκία, ο Ερντογάν ανοικοδομεί δεσμούς με ηγέτες τους οποίους αγνοούσε επί μια δεκαετία, όπως επισημαίνουν οι Times. Εχει αναθερμάνει τις σχέσεις του με τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, με την υπόσχεση τεράστιων επενδύσεων και εμπορικών δυνατοτήτων. Αυτόν τον μήνα φιλοξένησε τον πρόεδρο Σίσι στην Αγκυρα και ανακοίνωσαν νέες διακρατικές συμφωνίες για το εμπόριο και την ασφάλεια.

Αλλά η αναθέρμανση των σχέσεων με τον Ασαντ, έναν ηγέτη με τον οποίο ο Ερντογάν βρισκόταν κάποτε πολύ κοντά –ως και διακοπές στην Αλικαρνασσό έκαναν μαζί–, θα είναι πολύ πιο περίπλοκη. Οχι μόνο η συριακή πολιτική αντιπολίτευση εξακολουθεί να εδρεύει στην Κωνσταντινούπολη, αλλά και μεγάλα τμήματα της ελεγχόμενης από την αντιπολίτευση Συρίας που εφάπτονται των τουρκικών συνόρων βρίσκονται υπό τον έλεγχο πολιτοφυλακών που υποστηρίζονται από την Τουρκία. Εκεί επιχειρεί και ο ίδιος ο τουρκικός στρατός.

«Τα προβλήματα είναι βαθιά και μακροχρόνια. Υπάρχει τεράστια δυσπιστία και η φύση των προβλημάτων βασίζεται στην ασφάλεια» είπε στους Times ο Οϊτούν Ορχάν, του Ερευνητικού Κέντρου Μέσης Ανατολής, μια δεξαμενή σκέψη στην Κωνσταντινούπολη. «Η πλευρά του Ασαντ δεν είναι τόσο πρόθυμη να καταλήξει σε συμφιλίωση. Πιστεύουν ότι όσο περισσότερο περνάει ο καιρός, τόσο ισχυρότερη γίνεται η θέση τους» πρόσθεσε.

«Νομίζουν ότι ο χρόνος είναι με το μέρος τους, αλλά είναι επίσης ευάλωτοι, καθώς εξαρτώνται από το Ιράν και τη Ρωσία, ενώ χρειάζονται επίσης μια πολιτική λύση. Δεν υπάρχει καμία πιθανότητα για κάτι τέτοιο χωρίς την αποχώρηση του τουρκικού στρατού από τη Συρία». Ενώ τα τουρκικά ειδησεογραφικά κανάλια διαλαλούν μια πιθανή συνάντηση εδώ και αρκετούς μήνες, η συριακή πλευρά είναι πολύ πιο ψυχρή. Ωστόσο υπάρχουν αρκετοί παράγοντες που φέρνουν τις δύο χώρες πιο κοντά. Ο Ασαντ γίνεται αποδεκτός και πάλι στην ευρύτερη περιφέρεια. Τον Μάιο του 2023 επετράπη στη Συρία να επιστρέψει στον Αραβικό Σύνδεσμο, 12 χρόνια μετά την εκδίωξή της.

Η Τουρκία, επίσης, παρευρέθηκε στη συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών του Συνδέσμου, την περασμένη εβδομάδα, για πρώτη φορά μετά από 13 χρόνια. Οι χώρες του Κόλπου, ειδικότερα, πιέζουν τις δυο χώρες να αναθερμάνουν τις σχέσεις τους, καθώς προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την επιρροή του Ιράν στην περιοχή. Η Ρωσία, ο κύριος υποστηρικτής του Ασαντ, θέλει να εδραιώσει την κυριαρχία της στη Συρία και χρειάζεται τη συμφιλίωση και την απόσυρση των τουρκικών στρατευμάτων για να το κάνει. Εν τω μεταξύ, σύμφωνα με τους Times, οι ΗΠΑ ετοιμάζονται να αποσύρουν τα στρατεύματά τους από τα βορειοανατολικά της χώρας, όπου στηρίζουν τις κουρδικές δυνάμεις ενάντια στο ισλαμικό κράτος, και τόσο ο Ερντογάν όσο και ο Ασαντ βλέπουν τους Κούρδους ως απειλή για την ασφάλεια και την εδαφική τους ακεραιότητα. Ούτε ο Ασαντ, όμως, είναι τόσο ασφαλής όσο θέλει να δείχνει ότι αισθάνεται. Μπορεί να αψήφησε τους εσωτερικούς αντιπάλους του, αλλά έχει καταλήξει υποτελής ηγέτης, που εξαρτάται από τους προστάτες του στην Τεχεράνη και στη Μόσχα.

Η χώρα του είναι διαλυμένη και εξακολουθούν να εκδηλώνονται σοβαρές διαμαρτυρίας εναντίον του στις περιοχές που ελέγχει, ιδίως στη Σουβέιντα, όπου κατοικεί η μειονότητα των Δρούζων, και στην Ντεράα, τη γενέτειρα της εναντίον του επανάστασης. Η σύγκρουση στη Γάζα βρίσκεται πολύ κοντά στο να μετατραπεί σε έναν περιφερειακό πόλεμο: θα μπορούσε ανά πάσα στιγμή να επεκταθεί στον Λίβανο και στα σύνορα του ίδιου του Ασαντ. Ηδη το Ισραήλ εξαπολύει τακτικές αεροπορικές επιδρομές σε ομάδες που συνδέονται με το Ιράν στον Λίβανο. Οποιαδήποτε συμφωνία συμφιλίωσης θα εξαρτηθεί από ορισμένα βασικά ζητήματα, των οποίων οι λύσεις δημιουργούν περισσότερα προβλήματα. Ο Ασαντ θα επιμείνει στην πλήρη αποχώρηση της Τουρκίας από τη βόρεια Συρία, αλλά αυτό θα αφήσει ένα κενό ασφαλείας σε μια περιοχή όπου δραστηριοποιούνται πολλές εξτρεμιστικές ομάδες, συμπεριλαμβανομένων των πυρήνων του Ισλαμικού Κράτους.

Η επιστροφή των στρατευμάτων του Ασαντ στην περιοχή είναι απίθανο να γίνει αναίμακτα και θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα νέο κύμα προσφύγων προς την Τουρκία. Ο θυμός για αυτό που θα εκληφθεί ως «προδοσία» θα γεννούσε επίσης την απειλή τρομοκρατικών επιθέσεων στο εσωτερικό της Τουρκίας. Για τον Ερντογάν το κύριο αίτημα θα είναι μια συμφωνία για τη διευκόλυνση της επιστροφής των προσφύγων στη Συρία, αλλά δεν είναι σαφές πώς ο Ασαντ θα μπορούσε να δώσει μια οποιασδήποτε μορφής εγγύηση για την ασφάλειά τους, όταν εκατοντάδες χιλιάδες αντίπαλοί του βασανίστηκαν και σκοτώθηκαν στις φυλακές του. Ακόμη, περισσότερα από 700.000 μωρά έχουν γεννηθεί από σύρους γονείς στην Τουρκία και πολλά από αυτά είναι σήμερα απάτριδες.

«Η τουρκική αποχώρηση δεν θα γίνει χωρίς εγγυήσεις ασφαλείας και απαιτεί πολιτική λύση. Αυτό από μόνο του είναι ένα τεράστιο εμπόδιο» λέει στους Times ο Οϊτούν Ορχάν. «Μπορούμε να περιμένουμε ότι η διαδικασία θα πάρει χρόνο, με σκαμπανεβάσματα στην πορεία. Θα μπορούσε να πάρει χρόνια. Ακόμα και αν ο Ερντογάν και ο Ασαντ συναντηθούν και δώσουν τα χέρια, δεν σημαίνει ότι πέτυχαν την ομαλοποίηση».