Χωροταξικό Τουρισμού: Μόνο οι βραχονησίδες εξαιρούνται από την τουριστική εκμετάλλευση

Βροχή αρνητικών σχολίων από επιστημονικούς φορείς και περιβαλλοντικές οργανώσεις έχει κατατεθεί στη δημόσια διαβούλευση του νέου Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον Τουρισμό (ΕΧΠ). Γιατί το νέο τουριστικό μοντέλο που προωθεί η κυβέρνηση είναι «μία από τα ίδια» και δεν βάζει φρένο «στη χωρικά ασύδοτη τουριστική ανάπτυξη».

Κυρίαρχο χαρακτηριστικό του νέου πλαισίου τουριστικής ανάπτυξης που σχεδιάζουν τα υπουργεία Περιβάλλοντος και Τουρισμού είναι η προώθηση τουριστικών επενδύσεων μεγάλης κλίμακας, για τις οποίες δίνει πράσινο φως σχεδόν παντού, ακόμη και σε προστατευόμενες περιοχές Natura, αλλά και σε ακατοίκητα νησιά άνω των 300 στρεμμάτων, εξαιρώντας από την τουριστική εκμετάλλευση μόνο τις βραχονησίδες.

Την περασμένη Δευτέρα τα αρμόδια υπουργεία ανακοίνωσαν παράταση δέκα ημερών στη δημόσια διαβούλευση του νέου Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον Τουρισμό και της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) που το συνοδεύει, λόγω της σημαντικής συμμετοχής. Ωστόσο η μεγάλη αυτή συμμετοχή φαίνεται να επικεντρώνεται στην κατάθεση αρνητικών σχολίων για το νέο τουριστικό μοντέλο που προωθεί η κυβέρνηση.

Έντεκα επιστημονικοί φορείς και περιβαλλοντικές οργανώσεις υποστηρίζουν μέσω των αναλυτικών σχολίων που κατέθεσαν ότι το προτεινόμενο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό «προωθεί ένα πρότυπο χωρικής ανάπτυξης του τουρισμού, το οποίο ελάχιστα διαφοροποιείται από το σημερινό υφιστάμενο –και χωρίς σχέδιο− μοντέλο».

Η αναπαραγωγή του ίδιου μοντέλου, όπως λένε, «όχι απλά δεν αντιμετωπίζει, αλλά αναμένεται να μεγεθύνει τα κρίσιμα περιβαλλοντικά προβλήματα που συνδέονται με την τουριστική ανάπτυξη».

Μετά από αναμονή αρκετών ετών και αφού πάρα πολλές τουριστικές επενδύσεις μεγάλης κλίμακας χωροθετήθηκαν μέσω παρεκκλίσεων και ειδικής προνομιακής πολεοδομικής νομοθεσίας, η «πυξίδα» για το τουριστικό μοντέλο που θα ακολουθήσει η χώρα φαίνεται να παίρνει και πάλι λάθος προσανατολισμό, ή τουλάχιστον να μη διαφοροποιείται σημαντικά από τον υπάρχοντα. Προηγήθηκαν αλλά δύο τέτοια σχέδια, το 2009 και το 2013, τα οποία ακυρώθηκαν από το ΣτΕ.

Για τα αρμόδια υπουργεία η πρόταση του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον τουρισμό αποσκοπεί «στον προσδιορισμό μακροπρόθεσμων και μεσοπρόθεσμων στόχων, καθώς και στρατηγικών κατευθύνσεων σε εθνικό επίπεδο, για τη χωρική διάρθρωση του τομέα του τουρισμού, με όρους οικονομικής, περιβαλλοντικής και κοινωνικής βιωσιμότητας και αειφορίας». Είναι όμως έτσι τα πράγματα;

Μεγάλες τουριστικές αναπτύξεις και στους κορεσμένους προορισμούς

Το νέο πλαίσιο για τον τουρισμό δόθηκε στη δημόσια διαβούλευση στις αρχές Ιουλίου και χωρίζει τον εθνικό χώρο σε πέντε κατηγορίες, ανάλογα με την τουριστική ανάπτυξη, η οποία προκύπτει με βάση τη χωρική διάρθρωση των καταλυμάτων, δηλαδή τη σχέση τουριστικών κλινών προς τον πληθυσμό, στις οποίες, όμως, δεν συνυπολογίζονται οι βραχυχρόνιες μισθώσεις.

Στο κείμενο σχολίων που κατέθεσε στη διαβούλευση η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού για το σύνολο του Σχεδίου, αναφέρει, ότι τη παράλειψη αυτή δεν είναι μικρή σημασίας. Τονίζει ότι ο βραχυχρόνιες μισθώσεις «από τον Ιούλιο 2023 έχουν υπερβεί σε αριθμό κλινών αυτές των ξενοδοχείων, αλλά και έχουν διαφοροποιήσει τα χαρακτηριστικά της ζήτησης. Σχεδιασμός, που δεν λαμβάνει υπόψη τις καταλυτικές αλλαγές, που συνεπάγεται για τους προορισμούς η βραχυχρόνια μίσθωση και τις περιβαλλοντικές και κοινωνικές συνέπειες τους, όπως το πρόβλημα της στέγης, είναι εκ των προτέρων ανεπαρκής και ξεπερασμένος».

Παρόλο λοιπόν που η συζήτηση για τους κινδύνους οι οποίοι προκύπτουν από τον υπερτουρισμό και για την πεπερασμένη δυνατότητα υποδομών και φυσικών πόρων σε δημοφιλείς προορισμούς είναι ανοιχτή, τα υπουργεία Περιβάλλοντος και Τουρισμού ενέταξαν πολύ μικρό αριθμό περιοχών στην κατηγορία των κορεσμένων τουριστικά.

Στο υπό διαβούλευση σχέδιο καταγράφονται 1.034 Δημοτικές Ενότητες και στις κορεσμένες περιοχές, που χαρακτηρίζονται ως «Περιοχές Ελέγχου», περιλαμβάνονται μόνο 18 Δημοτικές Ενότητες, στις οποίες ουσιαστικά δεν μπαίνουν και μεγάλες απαγορεύσεις. Επιτρέπεται η δημιουργία νέων μεγάλων ξενοδοχειακών μονάδων τεσσάρων και πέντε αστέρων. Ο περιορισμός που θέτει το σχέδιο είναι ότι το ελάχιστο εμβαδόν για την ανέγερση ξενοδοχείων θα πρέπει να ανέρχεται στα 16 στρέμματα.

Πριμοδοτεί την εκτός σχεδίου δόμηση, ροκανίζει την αγροτική γη

Κοινώς, πριμοδοτεί την εκτός σχεδίου δόμηση που ροκανίζει το φυσικό τοπίο και αποδυναμώνει τον πρωτογενή τομέα, αφού συρρικνώνει τις αγροτικές εκτάσεις. Στις κορεσμένες περιοχές (Περιοχές Ελέγχου) συγκαταλέγονται η Σαντορίνη (Θήρα και Οία), η ανατολική Κως, η Μύκονος, η Αφάντου, η Ιαλυσός και η Καλλιθέα Ρόδου, η νότια Τήνος, από την Κρήτη η χερσόνησος Ηρακλείου, τα Μάλια Ηρακλείου, η Νέα Κυδωνία Χανίων, τμήμα της Σκιάθου και της Κέρκυρας, ο Λαγανάς και οι δήμοι Αρκαδίων και Ζακυνθίων της Ζακύνθου, η Ερμούπολη της Σύρου και η Παραλία Πιερίας.

Δηλαδή, στις «κόκκινες» περιοχές που δέχονται υπερβάλλουσα πίεση από τον τουρισμό δεν συμπεριλαμβάνεται, για παράδειγμα, καμία άλλη περιοχή από την Κρήτη, είναι άφαντη η Πελοπόννησος, λείπει η Πάρος, ενώ είναι γνωστή η τουριστική πίεση που δέχεται, αλλά και άλλα μεσαία και μικρά νησιά των Κυκλάδων, στα οποία ασκούνται τεράστιες πιέσεις εξαιτίας των νέων τουριστικών υποδομών που αυξάνονται και πληθύνονται.

Για τους χωροτάκτες και πολεοδόμους της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, η ο διαχωρισμός του ελλαδικού χώρου ανά Περιφερειακή Ενότητα κρίνεται ανεπιτυχής: « Τα νησιά, είναι γεωγραφικά οριοθετημένοι προορισμοί, έχουν brandname, κι ως προορισμοί απευθύνονται στις αγορές τους, ενώ οι ασκούμενες λόγω του τουρισμού πιέσεις επηρεάζουν το σύνολο των προορισμών». Και προσθέτει: «Το ΕΧΠ-Τ όφειλε να διαγνώσει το μέγεθος της τουριστικής ανάπτυξης ανά νησιωτικό προορισμό (πλην ίσως της Κρήτης και της Εύβοιας), και να περιλάβει ανάλογες κατευθύνσεις. Τα πολύ μικρά τμήματα ορισμένων νησιών, που έχουν χαρακτηριστεί περιοχή Α Ελέγχου, δεν διασώζουν τα νησιά αυτά από τον υπερτουρισμό, που σε ορισμένα είναι ήδη παρών και διαχέεται σε όλη την έκτασή τους».

Στην επόμενη κατηγορία βρίσκονται οι «Ανεπτυγμένες Περιοχές», όπου περιλαμβάνονται 84 Δημοτικές Ενότητες, ακολουθούν οι «Αναπτυσσόμενες Περιοχές» (139 Δ.Ε.), οι «Περιοχές με δυνατότητες ανάπτυξης» (265 Δ.Ε.) και οι «Μη Ανεπτυγμένες Περιοχές». Περιοριστικοί κανόνες μπαίνουν και στη δεύτερη κατηγορία, των ανεπτυγμένων περιοχών, όπου η ανέγερση ξενοδοχείου σε εκτός σχεδίου περιοχή θα απαιτεί εφεξής οικόπεδο 12 στρεμμάτων.

Το Χωροταξικό Σχέδιο που προωθείται κατηγοριοποιεί τη χώρα και βάσει των γεωγραφικών χαρακτηριστικών της, διαχωρίζοντας τα νησιά −πλην της Εύβοιας και της Κρήτης− σε τρεις ομάδες: στα τουριστικά ανεπτυγμένα και αναπτυσσόμενα, στα υπόλοιπα κατοικημένα νησιά και στα ακατοίκητα νησιά και βραχονησίδες. Στην πρώτη ομάδα κατατάσσονται τα περισσότερα νησιά και στο σχέδιο δεν καταγράφεται κανένας ουσιαστικός περιορισμός στην περαιτέρω τουριστική τους ανάπτυξη.

Ελεύθερες μόνο οι βραχονησίδες, τουριστική αξιοποίηση και στις περιοχές Natura

Σαφής περιορισμός και απαγορεύσεις τίθενται μόνο για τις βραχονησίδες και τα ακατοίκητα νησιά με έκταση μικρότερη των 300 στρεμμάτων. Αντίθετα, στα νησιά άνω των 300 στρεμμάτων, το υπό διαβούλευση σχέδιο προβλέπει και επιτρέπει την ανέγερση μεγάλων τουριστικών μονάδων ήπιας ανάπτυξης. Ξενοδοχεία και σημαντικού μεγέθους επενδύσεις επιτρέπονται και στις προστατευόμενες περιοχές του δικτύου Natura, με την προϋπόθεση να ολοκληρωθούν τα σχέδια διαχείρισης αυτών των περιοχών, η υπόθεση των οποίων εδώ και μια δεκαετία έχει εξελιχθεί σε παρωδία.

Το 2020 η Ελλάδα καταδικάστηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για την ελλιπή προστασία του δικτύου των περιοχών Natura 2000, ενώ ακόμη δεν έχουν ολοκληρωθεί και οι 23 νέες Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες οι οποίες θα θεσμοθετηθούν με προεδρικά διατάγματα και θα ρυθμίζουν οριστικά το καθεστώς προστασίας για συνολικά 446 προστατευόμενες περιοχές της χώρας. Το υπουργείο, όμως, σχεδιάζει την τουριστική τους εκμετάλλευση.

Οι 11 επιστημονικοί φορείς και οι περιβαλλοντικές οργανώσεις που βομβάρδισαν με αναλυτικά σχόλια το Ειδικό Χωροταξικό για τον Τουρισμό είναι ο Αρκτούρος, η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, η Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης, η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, η Εταιρεία Προστασίας Πρεσπών, η Καλλιστώ, η Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, ο Σύλλογος Ελλήνων Πολεοδόμων και Χωροτακτών, η Greenpeace, η MedINA και το WWF. Με κοινή τους παρέμβαση ζητούν από το υπουργείο Περιβάλλοντος «να αναθεωρήσει ριζικά το προτεινόμενο ΕΧΠ για τον Τουρισμό και να θέσει εκ νέου σε διαβούλευση μια επιστημονικά συνεκτικότερη, πιο στοχευμένη και πιο αποτελεσματική πρόταση, έχοντας λάβει υπόψη τα σχόλια των ενδιαφερομένων. Αυτός ο χωροταξικός σχεδιασμός, ο οποίος θα καθορίσει το μέλλον του σημαντικότερου κλάδου της ελληνικής οικονομίας, οφείλει όχι μόνο να λάβει σοβαρά υπόψη τις δυσμενέστατες συνθήκες που προκαλεί η κλιματική αλλαγή, αλλά και να αντιμετωπίσει με συστηματικότητα τα σοβαρά περιβαλλοντικά, κοινωνικά αλλά και οικονομικά προβλήματα που προκαλεί η χωρικά ασύδοτη τουριστική ανάπτυξη. Πρέπει επιτέλους η αρμόδια αρχή να αρθεί στο ύψος των περιστάσεων, αντιμετωπίζοντας από χωροταξική άποψη τον τουρισμό με τη δέουσα σημασία και αποτελεσματικότητα που αρμόζει όχι μόνο στην ίδια τη δραστηριότητα, αλλά και στις περιβαλλοντικές προκλήσεις του καιρού μας», λένε.

Θέμα βάζουν και για τη διαδικασία της διαβούλευσης: «Παρά την επαρκή χρονική της διάρκεια, είναι περιορισμένη ως προς την ουσία της για δύο βασικά λόγους: πρώτον, δεν είναι δημόσια προσβάσιμα τα σχόλια που υποβάλλονται από τους ενδιαφερόμενους, γεγονός που απομειώνει τη διαφάνεια της όλης διαδικασίας και δεν επιτρέπει τη δημιουργία ουσιαστικού δημόσιου διαλόγου. Και δεύτερον, δεν είναι διαθέσιμο το υλικό τεκμηρίωσης, δηλαδή τα παραδοτέα της μελέτης που έχουν προηγηθεί του δημοσιοποιημένου κειμένου. Αυτό θα συντελούσε στη διατύπωση πιο ουσιαστικών σχολίων από τους ενδιαφερόμενους, και γενικότερα θα ενίσχυε τον ουσιαστικό χαρακτήρα και την αποτελεσματικότητα της δημόσιας διαβούλευσης», ισχυρίζονται.

Τα σχόλια των φορέων σε έξι σημεία

Σχετικά με το ουσιαστικό περιεχόμενο των προτάσεων, οι έντεκα φορείς προχωρούν σε σχολιασμό έξι σημείων μέσα από τα οποία αποδομούν το νέο σχέδιο για τον τουρισμό. Ειδικότερα, αναφέρουν ότι το Ειδικό Χωροταξικό για τον Τουρισμό:

• Στερείται επαρκούς επιστημονικής βάσης και τεκμηρίωσης ως προς τη μεθοδολογία του, την ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης, τη διατύπωση των στόχων και των βασικών αξόνων παρέμβασής του, καθώς και την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων.

• Θεωρητικά μόνο υποστηρίζει την οργανωμένη −και περιορίζει τη διάχυτη− δόμηση τουριστικών εγκαταστάσεων. Στην πραγματικότητα προωθεί χωρίς ειδικότερες προϋποθέσεις τις τουριστικές επενδύσεις μεγάλης κλίμακας, ενώ συγχρόνως δεν θέτει σχεδόν κανέναν περιορισμό στο καταστροφικό μοντέλο της εκτός σχεδίου δόμησης για μεμονωμένες εγκαταστάσεις και υποδομές. Ειδικότερα για τους ώριμους προορισμούς, δεν προβλέπει ουσιαστικά κανέναν περιορισμό στην περαιτέρω τουριστική τους ανάπτυξη.

• Περιλαμβάνει ελάχιστες, και στις περισσότερες των περιπτώσεων θεωρητικές ή άστοχες, πρόνοιες περιβαλλοντικής προστασίας, έχοντας προβεί σε μια γενική και προβληματική εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων μέσω της ΣΜΠΕ, στην οποία παραγνωρίζονται βασικές περιβαλλοντικές πολιτικές, τα εργαλεία τους και η εφαρμογή τους (ύδατα, προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, βιοποικιλότητα κ.λπ.).

• Επιτρέπει τη δόμηση εκτεταμένων τουριστικών εγκαταστάσεων σε μικρές νησίδες άνω των 300 στρεμμάτων. Μια τέτοια ρύθμιση, όμως, δεν υπολογίζει το εξαιρετικά μεγάλο αποτύπωμα και την αμφίβολη βιωσιμότητα τέτοιων εγκαταστάσεων σε νησιά που δεν διαθέτουν νερό ή πηγές ενέργειας και δίκτυα διαχείρισης αποβλήτων. Γενικότερα, οι προτεινόμενες προβλέψεις παραγνωρίζουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά −και τις επιτακτικές ανάγκες περιβαλλοντικής θωράκισης και διαχείρισης− κρίσιμων περιβαλλοντικά κατηγοριών του χώρου, όπως τα νησιά, οι βραχονησίδες, ο παράκτιος χώρος ή οι προστατευόμενες περιοχές.

• Δεν προτείνει κάποια ουσιαστική αντιμετώπιση του φαινομένου του κορεσμού σε επιβαρυμένες νησιωτικές και αστικές περιοχές, παραπέμποντας την επίλυση του προβλήματος σε μελλοντικές «μελέτες εκτίμησης τουριστικής φέρουσας ικανότητας», για τις οποίες δεν παρέχει τις απαραίτητες διευκρινίσεις ή κατευθύνσεις.

• Συντελεί στην περαιτέρω αποδόμηση −αλλά και στη συγκεντροποίηση− του συστήματος χωρικού σχεδιασμού, καθώς δεν λαμβάνει υπόψη, περιορίζει ή και ανατρέπει τη χωροταξία περιφερειακού επιπέδου, δηλαδή τον σχεδιασμό εκείνον που συνθέτει και εξειδικεύει τις χωρικές παρεμβάσεις με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε χωρικής ενότητας.

Πηγή: Lifo, Ν. Καράτζιου