Είναι ο κοινός άξονας Κίνας-Ρωσίας-Ιράν μια ψευδαίσθηση;

Το “φάντασμα” ενός άξονα Κίνας-Ρωσίας-Ιράν συνεχίζει να στοιχειώνει τους ειδήμονες και τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής από την Ουάσινγκτον έως το Ουέστμινστερ, το Τελ Αβίβ και ακόμη και το Τόκιο. 

Ενωμένα από έναν κοινό αντίπαλο – τις Ηνωμένες Πολιτείες – και καθοδηγούμενα από μια κοινή δυσαρέσκεια προς τη δυτικοκεντρική παγκόσμια τάξη, αυτά τα έθνη έχουν συνασπιστεί για να απελευθερωθούν από την ανάσχεση των ΗΠΑ, να χαράξουν σφαίρες επιρροής που θα αμφισβητήσουν την αμερικανική ηγεμονία και να αντικαταστήσουν το σημερινό παγκόσμιο σύστημα με ένα πολυπολικό.

Τον Απρίλιο, ο πρόεδρος της αμερικανικής Βουλής των Αντιπροσώπων Μάικ Τζόνσον δήλωσε ότι “ο Σι, ο Πούτιν και το Ιράν αποτελούν πραγματικά τον άξονα του κακού” και “συντονίζουν τις ενέργειές τους”. Άλλοι στο κατεστημένο των ΗΠΑ έχουν έκτοτε επαναλάβει τα αισθήματα του ομιλητή. Η αναλυτική κοινότητα έχει πειράξει την ορολογία της εποχής του Τζορτζ Μπους, προειδοποιώντας αντί για έναν “Άξονα της Αταξίας”, “Ανίερη Συμμαχία”, “Άξονα της Απολυταρχίας” ή “Λεγεώνα του Κόσμου”. Μερικές φορές, η Βόρεια Κορέα προστίθεται στο μείγμα. 

Οι φόβοι που περιβάλλουν την αυξανόμενη συνεργασία μεταξύ αυτών των χωρών και τη δυνατότητά τους να ανατρέψουν το status quo δεν είναι σίγουρα αβάσιμοι. 

Ολοκληρωμένοι στρατηγικοί εταίροι

Το 2021, η Κίνα υπέγραψε συμφωνία στρατηγικής εταιρικής σχέσης 25 ετών με το Ιράν, η οποία φέρεται να περιλαμβάνει δέσμευση για επενδύσεις ύψους 400 δισεκατομμυρίων δολαρίων, συμφωνίες ανταλλαγής πληροφοριών στον κυβερνοχώρο και πρόσβαση σε στρατηγικά λιμάνια. Στις αρχές Φεβρουαρίου του 2022, ο Γενικός Γραμματέας Σι Τζινπίνγκ και ο Πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν ανακοίνωσαν μια εταιρική σχέση “χωρίς όρια” με “μη απαγορευμένους” τομείς συνεργασίας. Λίγο αργότερα, η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία. 

Οι αναλυτές πιστεύουν ότι οι ρωσικές δυνάμεις έχουν αναπτύξει πάνω από 3.700 μη επανδρωμένα αεροσκάφη ιρανικής σχεδίασης εναντίον της Ουκρανίας (από τον Απρίλιο του 2024), συμπεριλαμβανομένων των Shahed-136 και Mohajer-6. Με τη συνδρομή της Τεχεράνης, η Μόσχα φέρεται να σχεδιάζει να παράγει 6.000 από αυτά τα UAV στην εγχώρια αγορά μέχρι το 2025. Μόλις την περασμένη εβδομάδα, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Βρετανία κατηγόρησαν επίσημα το Ιράν ότι προμηθεύει βαλλιστικούς πυραύλους μικρού βεληνεκούς στη Ρωσία. Η Βόρεια Κορέα έχει επίσης ενοχοποιηθεί για την αποστολή παρόμοιων θανατηφόρων όπλων για να βοηθήσει την πολεμική μηχανή της Ρωσίας.

Εν τω μεταξύ, σε πείσμα των εξουθενωτικών δυτικών κυρώσεων, το Πεκίνο έχει βοηθήσει τόσο την Τεχεράνη όσο και τη Μόσχα στην ανάπτυξη ενός συστήματος πετρελαίου και εμπορίου που παρακάμπτει τα δυτικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και τα δίκτυα εφοδιασμού. Αυτή η παράλληλη αγορά συνοδεύεται από εταιρείες-βιτρίνες, σκιώδεις στόλους που διέρχονται από τη Μαλαισία και σκιώδεις τράπεζες που διευκολύνουν τις συναλλαγές σε κινεζικά γιουάν. 

Οι κινεζικές εταιρείες έχουν επίσης εκμεταλλευτεί την ευκαιρία για να αυξήσουν τις εξαγωγές καθημερινών καταναλωτικών αγαθών στη Ρωσία μαζί με αυτοκίνητα, μηχανήματα, γεωργικά προϊόντα και τεχνολογίες διπλής χρήσης, συμπεριλαμβανομένων των μικροτσίπ – βοηθώντας το ρωσικό αμυντικό βιομηχανικό συγκρότημα να επιταχύνει τις προσπάθειες ανακαίνισης και εκσυγχρονισμού του. Μέχρι το κλείσιμο του 2023, το διμερές εμπόριο Ρωσίας-Κίνας έφθασε στο υψηλό ρεκόρ των 240,1 δισεκατομμυρίων δολαρίων, 26,3% περισσότερο από ό,τι το 2022.

Το Πεκίνο και η Μόσχα καλωσόρισαν το Ιράν στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης και στους BRICS, παρέχοντας άλλη μια οδό ανακούφισης από τη διεθνή απομόνωση. 

Αν προσθέσουμε στην εξίσωση ότι το κινεζικό, το ρωσικό και το ιρανικό ναυτικό διεξάγουν από το 2019 ετήσιες τριμερείς ασκήσεις στις γεωστρατηγικές υδάτινες οδούς που εκτείνονται στον βόρειο Ινδικό Ωκεανό, δεν είναι τόσο δύσκολο να εκτιμήσει κανείς γιατί οι παρατηρητές έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι υπάρχει πρόβλημα στον “άξονα”. 

Ωστόσο, μια πιο προσεκτική εξέταση αποκαλύπτει ότι αυτές οι κοινές ναυτικές ασκήσεις αποτελούν τον μοναδικό επίσημο τριμερή μηχανισμό που διευκολύνει την τακτική συνεργασία μεταξύ Πεκίνου, Μόσχας και Τεχεράνης – οι αναλυτές λένε ότι η άσκηση παραμένει “σε μεγάλο βαθμό επιτελεστική” και “είναι απίθανο να αυξήσει την τριμερή διαλειτουργικότητα με ουσιαστικό τρόπο”. 

Παρά την οφθαλμαπάτη ενός ενιαίου μετώπου, η “αυξανόμενη συνεργασία” που περιγράφεται παραπάνω αντιπροσωπεύει απλά αποσπάσματα ενός πολύ πιο σύνθετου πλέγματος διμερών και πολυμερών αλληλεπιδράσεων που τείνουν να είναι πιο διαλεκτικές από ό,τι φαίνεται να εκτιμούν οι περισσότεροι παρατηρητές. 

Οι απαγορευμένες περιοχές

Το Ιράν επιδιώκει εδώ και καιρό να αποκτήσει μαχητικά αεροσκάφη Sukhoi 35 και συστήματα αεράμυνας S-400 από τη Ρωσία. Ωστόσο, “η ρωσική παραγωγή κορυφαίου στρατιωτικού εξοπλισμού είναι περιορισμένη και χρειάζονται κάθε περιουσιακό στοιχείο που μπορούν να αποκτήσουν στην Ουκρανία”, εξηγεί ο αναπληρωτής συντάκτης των Asia Times Ντέιβιντ Γκόλντμαν. Ως εκ τούτου, “το Ιράν είναι απίθανο να λάβει αυτά τα συστήματα σύντομα και οι Ρώσοι και οι Κινέζοι δεν έχουν κάνει πολλά για να δώσουν στο Ιράν την ικανότητα να πολεμήσει το Ισραήλ”. 

Η Μόσχα και το Πεκίνο μπορεί να παρέχουν στην Κίνα ρητορική υποστήριξη και κάλυψη στον ΟΗΕ. Παρόλα αυτά, κανένας από τους δύο δεν επιθυμεί να παράσχει στο Ιράν ή στους πληρεξουσίους του όπλα που θα ενθάρρυναν την περιφερειακή επιθετικότητά του. Όπως εξηγεί ο Ντέιβιντ, «ισραηλινοί πύραυλοι που θα έπλητταν τους δύο μεγάλους ιρανικούς τερματικούς σταθμούς στο νησί Χαργκ θα σταματούσαν όλες τις εξαγωγές πετρελαίου του Ιράν», προκαλώντας αύξηση της τιμής του πετρελαίου «κατά 150 ή 200 δολάρια το βαρέλι». Πέρα από το Ισραήλ, ούτε η Ρωσία ούτε η Κίνα επιθυμούν να προσβάλουν τους σουνίτες εταίρους τους στον Κόλπο. 

Εν τω μεταξύ, οι αναλυτές έχουν επισημάνει την απροθυμία της Κίνας να παράσχει στη Ρωσία θανατηφόρα στρατιωτική βοήθεια (τουλάχιστον όχι απροκάλυπτα), παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις της Μόσχας από το 2022, ως απόδειξη ότι η σινορωσική συνεργασία έχει όρια. Το ίδιο ισχύει και για τη συνεχιζόμενη άρνηση του Πεκίνου να αναγνωρίσει επίσημα τη ρωσική προσάρτηση της Κριμαίας το 2014. Η Κίνα απέφυγε να καταδικάσει την επίθεση της Ρωσίας εναντίον του σλαβικού γείτονά της, ενώ ταυτόχρονα παρέμεινε προσεκτική ώστε να μην εκδώσει καμία ρητή έγκριση για τον πόλεμο της Μόσχας. 

Από τη σκοπιά του Πεκίνου, το να πράξει διαφορετικά κινδυνεύει να δημιουργήσει ένα επικίνδυνο προηγούμενο – δεδομένων των εδαφικών διεκδικήσεών της στην Ταϊβάν, το Θιβέτ και το Σιντζιάνγκ και των περίπου 4.209 χιλιομέτρων κοινών συνόρων της με τη Ρωσία. Επιπλέον, η Ζονγκνανάι δεν έχει ιδιαίτερο συμφέρον να εμπλακεί σε ενέργειες που κινδυνεύουν να προκαλέσουν αντίποινα από τους μεγαλύτερους εμπορικούς εταίρους της, την ΕΕ και τις Ηνωμένες Πολιτείες – οι οποίες αντιπροσώπευαν 783 δισεκατομμύρια δολάρια και 575 δισεκατομμύρια δολάρια, αντίστοιχα, του εμπορικού χαρτοφυλακίου της Κίνας το 2023. 

Η Κίνα μπορεί να θεωρήσει τη Μόσχα και την Τεχεράνη ως χρήσιμα αντίβαρα στη δυτική επιρροή. Αλλά όπως εξηγεί ο πρέσβης της Σιγκαπούρης Μπιλαχάρι Καουσικάν, “δεν υπάρχει κανένας ισχυρός λόγος για οποιονδήποτε στο Πεκίνο να θέλει να κλωτσήσει το τραπέζι και να επιδιώξει ριζικά διαφορετικές ρυθμίσεις”. 

Σε περίπτωση που δεν ήταν προφανές, η απόφαση της Κίνας να επεκτείνει μια οικονομική σανίδα σωτηρίας προς τη Ρωσία και το Ιράν δεν αποτελεί πράξη ανιδιοτελούς συντροφικότητας. 

Μεταξύ Ιανουαρίου και Σεπτεμβρίου 2023, η Κίνα φέρεται να εξοικονόμησε έως και 10 δισεκατομμύρια δολάρια αγοράζοντας πετρέλαιο με έκπτωση από τη Ρωσία, το Ιράν και τη Βενεζουέλα. Αυτή η εισροή αργού πετρελαίου στα κινεζικά αποθέματα ενισχύει το μαξιλάρι της έναντι μελλοντικών οικονομικών ή γεωπολιτικών διαταραχών. Επιπλέον, εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους επιχειρήσουν ποτέ να περιορίσουν την πρόσβαση της Κίνας σε ζωτικής σημασίας θαλάσσιες οδούς, η Κίνα θα μπορούσε να αξιοποιήσει ένα αναπτυσσόμενο δίκτυο χερσαίων αγωγών από τη Ρωσία και το Ιράν για να ανακουφίσει μέρος της ενεργειακής της ευπάθειας. Το Πεκίνο αντισταθμίζει τις πιθανότητες.

Εν τω μεταξύ, λόγω της περιορισμένης παγκόσμιας κυκλοφορίας του γουάν, το Ιράν και η Ρωσία έχουν λίγες επιλογές παρά να ξοδέψουν τα κέρδη τους σε περισσότερα κινεζικά προϊόντα ή να τα κρατήσουν σε κινεζικές τράπεζες – εδραιώνοντας περαιτέρω την οικονομική τους εξάρτηση από το Πεκίνο. Η Κίνα φέρεται να έχει ήδη εκμεταλλευτεί την αυξανόμενη ασυμμετρία ισχύος της για να αποκτήσει όπλα και τεχνολογία που η Ρωσία παραδοσιακά περιορίζει, συμπεριλαμβανομένων υπερσύγχρονων συστημάτων αεράμυνας, μαχητικών αεροσκαφών και τεχνολογίας υποβρυχίων. 

Ούτε το Ιράν ούτε η Ρωσία είναι ενθουσιασμένοι με τις προοπτικές να γίνουν Κινέζοι υποτελείς και φωνές και στα δύο κατεστημένα έχουν εκφράσει τη δυσαρέσκειά τους για την εισροή φθηνών κινεζικών προϊόντων και τον αρνητικό αντίκτυπό της στην εγχώρια μεταποίηση. Τον Μάρτιο, τα ιρανικά μέσα ενημέρωσης εξέφρασαν αυτές τις ανησυχίες, τονίζοντας ότι παρά τις υποσχέσεις για μεγαλύτερη οικονομική συνεργασία, το Ιράν κατατάσσεται μόνο ως ο 38ος εμπορικός εταίρος της Κίνας – πολύ πίσω από τους άλλους στρατηγικούς εταίρους της Κίνας, τη Σαουδική Αραβία (107 δισεκατομμύρια δολάρια), τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (95 δισεκατομμύρια δολάρια), το Ιράκ (50 δισεκατομμύρια δολάρια), την Τουρκία (43 δισεκατομμύρια δολάρια) και το Ομάν (35 δισεκατομμύρια δολάρια). 

Η τελευταία μεγάλη κινεζική κρατική επιχείρηση, η China National Petroleum Corporation, εγκατέλειψε το έργο φυσικού αερίου South Pars και αποχώρησε από το Ιράν το 2019 λόγω φόβων για δευτερογενείς κυρώσεις μετά την αποχώρηση της Αμερικής από την πυρηνική συμφωνία με το Ιράν. Το ίδιο ισχύει και για τις μεγάλες κινεζικές τράπεζες. Το 2015, οι σινοϊρανικές ανήλθαν σε περίπου 43 δισεκατομμύρια δολάρια. Μέχρι το 2021, είχε πέσει στα 14,87 δισ. δολάρια, όπου και παραμένει μέχρι σήμερα. 

Μόλις την περασμένη εβδομάδα, ρωσικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι έως και το 98% των κινεζικών τραπεζών απορρίπτουν πλέον τις απευθείας πληρωμές σε κινεζικά γιουάν από τη Ρωσία για να αποφύγουν τις αμερικανικές κυρώσεις. 

Συνολικά, η άποψη ότι οι κυρώσεις και η απομόνωση έφεραν τις χώρες αυτές πιο κοντά φαίνεται, στην καλύτερη περίπτωση, μόνο εν μέρει αληθινή. Ενώ οι προκλήσεις που θέτουν η Ρωσία, η Κίνα και το Ιράν απαιτούν μια προσεκτική πολιτική απάντηση, η αντιμετώπισή τους ως κάποιου ενιαίου αντιδυτικού άξονα αψηφά τα γεγονότα επί τόπου, τουλάχιστον προς το παρόν. 

Πηγή: Al Monitor, Militaire