Πακιστάν και BRICS: Μια αναπόφευκτη εξέλιξη στην “απροσεξία” των ΗΠΑ

Είναι το Πακιστάν έτοιμο να ενταχθεί στα σοβαρά στους BRICS; Απομακρύνεται από την αμερικανοκεντρική του πορεία και επανεκτιμά τις προτεραιότητες της εξωτερικής του πολιτικής ως απάντηση στο αυξανόμενο ενδιαφέρον της Ουάσινγκτον για την προσέγγιση της Ινδίας – ή μήπως υπάρχει μια τακτική στο παιχνίδι για να αναγκάσει τους Αμερικανούς να επαναφέρουν την προσοχή τους πίσω στο Ισλαμαμπάντ;

Οι ειδικοί και οι μελετητές πιστεύουν ότι το Πακιστάν βαδίζει σε τεντωμένο σχοινί και δεν έχει την πολυτέλεια να ταράξει τα νερά αυτή τη στιγμή, ειδικά όταν βρίσκεται σε απόλυτη ανάγκη οικονομικής υποστήριξης από τους παραδοσιακούς του εταίρους. Αυτή είναι μια κρίσιμη στιγμή για την οικονομικά εξαντλημένη πυρηνική δύναμη της Νότιας Ασίας. Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, οι ΗΠΑ φαίνεται να έχουν απομακρυνθεί από αυτή τη σχέση – αφενός, δεν βασίζονται πλέον στη βοήθεια του Πακιστάν από τότε που αποχώρησαν από το Αφγανιστάν μετά από μια συμφωνία με τους Ταλιμπάν στη Ντόχα. 

Στην πραγματικότητα, η αλλαγή της στάσης των ΗΠΑ απέναντι στο Πακιστάν έχει αφήσει τη χώρα στο απυρόβλητο, σε σημείο που ακόμη και το Αφγανιστάν έχει αρχίσει “να δαγκώνει το χέρι που το τάιζε τόσο καιρό” και επέτρεψε στους Ταλιμπάν να πάρουν τα ηνία στην Καμπούλ, όχι μία, αλλά δύο φορές.

Για να αντισταθμίσουν την αυξανόμενη επιρροή της Κίνας στην περιοχή, τα τελευταία χρόνια, οι ΗΠΑ επιδίωξαν γρήγορα μια στενότερη στρατηγική εταιρική σχέση με την Ινδία, ιδίως σε θέματα άμυνας και ασφάλειας. Το Ισλαμαμπάντ δεν έχει αντέξει καλά την αμερικανική προσέγγιση προς την Ινδία, ιδίως αν αναλογιστεί κανείς τις προσπάθειες της Ινδίας να ενισχύσει τη θέση της στο Αφγανιστάν και τη φιλοδοξία της για κυριαρχία στη Νότια Ασία και πέραν αυτής.

Ο Δρ. Συέντ Χουσεΐν Σαχίντ Σοχερόρντι, πρόεδρος του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Peshawar, λέει στο The Cradle ότι τα οικονομικά προβλήματα του Πακιστάν, οι εσωτερικές διαμάχες, η αυξανόμενη θρησκευτική μισαλλοδοξία και η πολιτική αστάθεια αφήνουν τη χώρα σε μια μικρή δυσχέρεια, καθιστώντας δύσκολο να βρει στέρεο έδαφος για την πλοήγηση της εξωτερικής της πολιτικής στο σημερινό γεωπολιτικό τοπίο.

«Μπορεί να υπάρξουν μερικές αναποδιές και μικροαλλαγές στην πορεία, σύμφωνα με τα καθημερινά σκαμπανεβάσματα, αλλά δεν μπορούν πραγματικά να χαρακτηριστούν ως αλλαγή πολιτικής στο μεγάλο σχήμα των πραγμάτων», σημείωσε.

Ο Σοχερόρντι επισημαίνει ότι, όταν πρόκειται για τα χρηματοπιστωτικά και οικονομικά προβλήματα του Πακιστάν, οι ΗΠΑ κρατούν τα χαρτιά στα παγκόσμια νομισματικά ιδρύματα που αποτελούν κρίσιμα “σωσίβια” για το Ισλαμαμπάντ: «Όπως λέει και το ρητό, ο επαίτης δεν μπορεί να διαλέξει- αυτή τη στιγμή, το Πακιστάν βρίσκεται σε δύσκολη θέση χωρίς περιθώρια ελιγμών κατά τη διάρκεια αυτής της κρίσιμης περιόδου που η οικονομία του ξύνει τον πάτο του βαρελιού».

Όπως σημειώνει, το να αλλάζει κανείς ταχύτητες όταν βρίσκεται σε δύσκολη θέση και η βοήθεια από τους παραδοσιακούς συμμάχους είναι ακόμη στον αέρα, θα ήταν συνταγή καταστροφής. «Το Πακιστάν δεν έχει κανένα πόδι να σταθεί απέναντι στους βασικούς παίκτες των BRICS, οπότε ποια είναι η χρυσή τομή για τη χώρα, ακόμη και αν οι άνεμοι πνέουν υπέρ τους;», σημειώνει χαριτολογώντας.

Ήταν η επίσκεψη του Χαν στη Μόσχα σημείο καμπής;

Παίρνοντας αφορμή από την αιφνιδιαστική επίσκεψη του φυλακισμένου πρώην πρωθυπουργού Ιμράν Χαν στη Μόσχα το 2022, το Πακιστάν έχει κάνει έκτοτε διάφορα βήματα που δεν συνάδουν με τις γνωστές διαστάσεις της εξωτερικής πολιτικής της χώρας της Νότιας Ασίας που είναι ταμειακά ταλαιπωρημένη. 

Ο Χαν δεν πήρε μόνος του την πρωτοβουλία να ταξιδέψει στη Ρωσία σε μια κρίσιμη συγκυρία. Δεν θα είχε αναλάβει αυτή την επίσκεψη, η οποία εξόργισε τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους και, κατά την άποψη του Χαν, ανέτρεψε την κυβέρνησή του, εάν ο ισχυρός στρατός δεν είχε δώσει το πράσινο φως για αυτή την παρθενική διπλωματική πρωτοβουλία.

Ωστόσο, μετά την πρωτοβουλία του Χαν, το Πακιστάν έχει κάνει αρκετά τολμηρά βήματα που υποδηλώνουν ότι το Ισλαμαμπάντ είτε ευθυγραμμίζεται σταδιακά με το τρίο Ιράν-Κίνα-Ρωσία είτε επιδιώκει σοβαρά να διευρύνει τις γεωπολιτικές του επιλογές, όπως έχουν κάνει πολλά κράτη του Παγκόσμιου Νότου με την άνοδο ενός ανταγωνιστικού πόλου. Αρκετά γεγονότα που εκτυλίχθηκαν τους τελευταίους μήνες υποδεικνύουν μια πιθανή νέα τάση.

Τον Ιούνιο, το Πακιστάν δήλωσε ότι θα ενταχθεί στον Διεθνή Διάδρομο Μεταφορών Βορρά-Νότου (INSTC), ένα πολυτροπικό δίκτυο μεταφορών μήκους 7.200 χιλιομέτρων που συνδέει την Κεντρική Ασία, τη Βόρεια Ευρώπη, την Ινδία, το Ιράν, το Αζερμπαϊτζάν και τη Ρωσία – λέγοντας ότι το Ισλαμαμπάντ το κάνει κατόπιν πρόσκλησης του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν.

«Το Πακιστάν, κατ’ αρχήν, έχει συμφωνήσει να ενταχθεί στο INSTC και έχει ξεκινήσει τη σχετική διαδικασία», δήλωσε ο πρέσβης του Πακιστάν στη Ρωσία, Μοχάμεντ Χαλίντ Τζαμαλί, μιλώντας στο Διεθνές Φόρουμ Πληροφορικής στο Χάντι-Μανσίσκ της Ρωσίας, τον Ιούνιο. Ανέφερε επίσης ότι το Πακιστάν ζήτησε τη βοήθεια των Ρώσων φίλων για την ένταξή του στους BRICS.

Επισήμως, το Ισλαμαμπάντ ανακοίνωσε ότι υπέβαλε αίτηση για ένταξη στους BRICS στα τέλη του 2023. Επιβεβαιώνοντας την κίνηση αυτή, το υπουργείο Εξωτερικών του Πακιστάν περιέγραψε τους BRICS ως μια «σημαντική ομάδα αναπτυσσόμενων χωρών» και εξέφρασε την ελπίδα ότι με την ένταξή του στη συμμαχία, το Πακιστάν θα μπορούσε να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην προώθηση της διεθνούς συνεργασίας και στην αναζωογόνηση της «πολυμέρειας χωρίς αποκλεισμούς».

Παρόλο που οι Ινδοί αξιωματούχοι δεν αντέδρασαν δημοσίως στη δήλωση του Ισλαμαμπάντ, το Πακιστάν ενδέχεται να αντιμετωπίσει σκληρή αντίσταση από ορισμένα ιδρυτικά μέλη των BRICS, συμπεριλαμβανομένης της Ινδίας, η οποία, σύμφωνα με τον Μουσχαχίντ Χουσεΐν Σαγιέντ, πρόεδρο της επιτροπής εξωτερικών υποθέσεων της πακιστανικής Γερουσίας, ενδέχεται να παίξει «χαριστική βολή» στην αίτηση του Πακιστάν για ένταξη. Όχι ότι αυτό είναι κάτι καινούργιο.

«Η Ινδία θα έχει πάντα προκλήσεις, είτε στην πολιτική, είτε στη διπλωματία, είτε στο κρίκετ. Αλλά δεν είναι ο μοναδικός παίκτης στο παιχνίδι», δήλωσε ο Μουσχαχίντ σε μέσο ενημέρωσης. Η συμμαχία της Ινδίας με το αμερικανικό ή το ισραηλινό στρατόπεδο είναι πιο εμφανής στην τρέχουσα σύγκρουση στη Μέση Ανατολή παρά στον ευρύτερο παγκόσμιο Νότο. Η Ινδία βρίσκεται στη λάθος πλευρά της ιστορίας όταν εξετάζουμε τη μεγάλη εικόνα, πρόσθεσε.

Στη συνέχεια, τον Αύγουστο, το Πακιστάν εξέπληξε πολλούς κηρύσσοντας ημέρα πένθους για τη δολοφονία του επικεφαλής του πολιτικού γραφείου της Χαμάς Ισμαήλ Χανίγια στην Τεχεράνη στα τέλη Ιουλίου, μια επίθεση για την οποία το Ιράν κατηγόρησε το Ισραήλ, γεγονός που κλιμάκωσε τις εντάσεις στην περιοχή, ακόμη και ενώ μαίνεται ο πόλεμος στη Γάζα.

Οι εξελίξεις αυτές δημιούργησαν την εντύπωση ότι η στρατιωτική ηγεσία του Πακιστάν φαίνεται να τείνει το βάρος της πίσω από το Ιράν, τη Ρωσία και την Κίνα στο περιφερειακό σενάριο. Το Πακιστάν συνεργάζεται με τη Ρωσία και την Κίνα στο πλαίσιο της ευρύτερης περιφερειακής δυναμικής, καθώς και για την επίλυση ορισμένων από τις συνοριακές ανησυχίες του Ιράν.

«Οι ΗΠΑ αντέδρασαν έντονα στην επίσκεψη του Ιμράν Χαν στη Ρωσία το 2022, αλλά πριν από μια δεκαετία, οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους στο ΝΑΤΟ προτίμησαν να αγνοήσουν τις προσπάθειες επανεξισορρόπησης της χώρας με την Κίνα και τη Ρωσία -δύο ανερχόμενες δυνάμεις στην περιοχή- επειδή εκείνη την εποχή οι σχέσεις με το Πακιστάν ήταν κρίσιμες για τις προμήθειές τους στο Αφγανιστάν», λέει στο The Cradle ο Ταχίρ Χαν, γεωπολιτικός αναλυτής και ειδικός στο Αφγανιστάν.

Ο Χαν λέει ότι οι ΗΠΑ άρχισαν να ασκούν πιέσεις στο Πακιστάν να ανατρέψει την πολιτική του προς την Κίνα και τη Ρωσία λίγο μετά την αποχώρησή του από το Αφγανιστάν. Μετά την κυβερνητική αλλαγή του Απριλίου στο Ισλαμαμπάντ, προσθέτει, το Πακιστάν επέδειξε μεγαλύτερη προσοχή όσον αφορά τις σχέσεις του με την Κίνα και τη Ρωσία: «Η αντίληψη περί αλλαγής πολιτικής στο Πακιστάν δεν ευσταθεί στο πλαίσιο της χλιαρής προόδου του Οικονομικού Διαδρόμου Κίνας-Πακιστάν (CPEC), της ανικανότητας του Ισλαμαμπάντ να αντιμετωπίσει τις ανησυχίες της Κίνας για την ασφάλεια, της επιδείνωσης των σχέσεων Πακιστάν-Αφγανιστάν και της απόλυτης αποτυχίας του Πακιστάν να ανταποκριθεί στην αυξανόμενη ώθηση της Κίνας στις επενδύσεις και τις οικονομικές διασυνδέσεις με το Αφγανιστάν».

Ο Χαν προσθέτει ότι η δέσμευση με τη Ρωσία παρέμεινε αδρανής μετά από ανεπιβεβαίωτες αναφορές σχετικά με τις οπλικές διασυνδέσεις του Πακιστάν με την Ουκρανία. «Αντιθέτως, η αρχέγονη αντίπαλος του Πακιστάν, η Ινδία, έχει καταφέρει την εξισορρόπηση πιο αποτελεσματικά από το Πακιστάν».

Οι όχι και τόσο φιλικές ΗΠΑ

Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ των ΗΠΑ επέβαλε κυρώσεις σε ένα κινεζικό ερευνητικό ινστιτούτο και σε αρκετές επιπλέον εταιρείες στις 13 Σεπτεμβρίου, μια κίνηση που φαίνεται να εντάσσεται σε μια συνεχή προσπάθεια άσκησης πίεσης τόσο στην Κίνα όσο και στο Πακιστάν. Οι ΗΠΑ ισχυρίστηκαν ότι οι εταιρείες αυτές εμπλέκονται στον εφοδιασμό του προγράμματος βαλλιστικών πυραύλων του Πακιστάν.

Τον Οκτώβριο του 2023, η Ουάσινγκτον είχε ήδη επιβάλει τέτοια μέτρα κατά τουλάχιστον τριών κινεζικών εταιρειών για την προμήθεια ειδών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για πυραύλους στο Πακιστάν.

Σύμφωνα με τον εκπρόσωπο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ Μάθιου Μίλερ, το ερευνητικό ινστιτούτο αυτοματισμού για τη βιομηχανία κατασκευής μηχανών του Πεκίνου συνεργάστηκε με το Πακιστάν για την προμήθεια εξοπλισμού για τη δοκιμή πυραυλοκινητήρων για τους πυραύλους Shaheen-3 και Ababeel, καθώς και δυνητικά για μεγαλύτερα συστήματα.

Εκτός από την Innovative Equipment με έδρα το Πακιστάν και έναν Κινέζο υπήκοο, οι κυρώσεις στοχοθέτησαν επίσης τις εταιρείες Hubei Huachangda Intelligent Equipment Co. με έδρα την Κίνα, Universal Enterprise και Xi’an Longde Technology Development Co. για την εσκεμμένη μεταφορά εξοπλισμού υπό τους περιορισμούς της πυραυλικής τεχνολογίας, σύμφωνα με τον Μίλερ.

Το υπουργείο Εξωτερικών του Πακιστάν κατήγγειλε έντονα την αμερικανική ενέργεια ως άδικη και πολιτικοποιημένη, απαντώντας σε τόνο που δεν είχε ακουστεί ποτέ στο παρελθόν. Σε ανακοίνωσή του το Σάββατο 14 Σεπτεμβρίου, ο εκπρόσωπος του Υπουργείου Εξωτερικών Μουμτάζ Ζέχρα Μπαλόχ υποστήριξε ότι οι ΗΠΑ είχαν καταχωρίσει πέρυσι αρκετές εμπορικές οντότητες «απλώς και μόνο λόγω υποψίας», επειδή τα είδη για τα οποία επιβλήθηκαν κυρώσεις στις εταιρείες δεν περιλαμβάνονταν σε κανένα καθεστώς ελέγχου των εξαγωγών και τα θεωρούσαν ευαίσθητα βάσει ευρέων, γενικών διατάξεων.

Χωρίς να κατονομάσει την Ινδία και το Ισραήλ, ο Μπαλόχ έγραψε: «Είναι γνωστό ότι ορισμένες κυβερνήσεις έχουν παρακάμψει εύκολα τους περιορισμούς αδειοδότησης για προηγμένες στρατιωτικές τεχνολογίες προς τα ευνομούμενα κράτη τους, ενώ ισχυρίζονται αυστηρούς νόμους περί μη διάδοσης για άλλους». Ο Μπαλόχ δήλωσε ότι οι αμερικανικές κυρώσεις ήταν «διπλά πρότυπα και διακρίσεις» και «υπονομεύουν τη νομιμότητα των παγκόσμιων καθεστώτων μη διάδοσης, αυξάνουν τις στρατιωτικές ασυμμετρίες και θέτουν σε κίνδυνο την παγκόσμια ειρήνη και ασφάλεια».

Πόσο ακόμα θα βαδίζει το Ισλαμαμπάντ με την Ουάσινγκτον προτού αλλάξει πλευρά για να σωθεί; Αυτό είναι το ίδιο ακριβώς είδος του διάδρομου που περπάτησαν χώρες όπως η Κίνα, η Ρωσία και το Ιράν – όλες τους, κάποια στιγμή, προσπάθησαν να εμπιστευτούν την καλή θέληση των ΗΠΑ πριν συνειδητοποιήσουν ότι η Ουάσινγκτον δεν είχε καμία σε απόθεμα.

Πηγή:The Cradle, Militaire