Στάχτη οι δυτικές αξίες: Η κριτική του Ερντογάν για τη Γάζα

Η ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση αποτελεί εδώ και καιρό ένα γεωπολιτικό σημείο ανάφλεξης, αλλά οι πιο πρόσφατες κλιμακώσεις στη Γάζα έχουν στρέψει την παγκόσμια προσοχή στην καταστροφή που εκτυλίσσεται στην περιοχή. Ανάμεσα στους ηγέτες που εξέφρασαν έντονες απόψεις για την κρίση είναι ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος υπήρξε ένας από τους πιο ηχηρούς επικριτές των ενεργειών του Ισραήλ στη Γάζα. Η αιχμηρή δήλωσή του – «Όχι μόνο τα παιδιά, αλλά και το σύστημα του ΟΗΕ, οι δυτικές αξίες πεθαίνουν στη Γάζα»- μιλάει για μια ευρύτερη κριτική της διεθνούς διακυβέρνησης και των αντιληπτών ηθικών αποτυχιών των δυτικών εθνών μπροστά στη συνεχιζόμενη ανθρωπιστική κρίση.

Η κριτική του Ερντογάν: Μια αντανάκλαση της κρίσης της Γάζας

Η καταδίκη του Ερντογάν για την κατάσταση στη Γάζα και τις ευρύτερες συνέπειές της αντανακλά τη μακροχρόνια θέση του ως υποστηρικτή των παλαιστινιακών δικαιωμάτων. Κατά την άποψή του, η τρέχουσα κρίση αντιπροσωπεύει όχι μόνο την απώλεια αθώων ζωών, αλλά και την αποτυχία των διεθνών θεσμών, ιδίως των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), να αποτρέψουν τη βία και να προασπίσουν τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η Γάζα έχει υποστεί επανειλημμένους κύκλους βίας, με τον άμαχο πληθυσμό της να σηκώνει το κύριο βάρος της σύγκρουσης. Τα παιδιά, ιδιαίτερα, έχουν πληγεί. Σύμφωνα με τη UNICEF και διάφορες ανθρωπιστικές οργανώσεις, εκατοντάδες παιδιά έχουν σκοτωθεί ή ακρωτηριαστεί και πολλά άλλα έχουν χάσει την πρόσβαση σε βασικά αγαθά, όπως τρόφιμα, καθαρό νερό και εκπαίδευση. Αυτές οι πραγματικότητες στηρίζουν τον ισχυρισμό του Ερντογάν ότι «τα παιδιά πεθαίνουν στη Γάζα».

Ωστόσο, ο Ερντογάν επεκτείνει αυτή την τραγωδία πέρα από την απώλεια ζωών σε μια ηθική και θεσμική αποτυχία. Ο ισχυρισμός του ότι «το σύστημα του ΟΗΕ και οι δυτικές αξίες πεθαίνουν» αναδεικνύει την απογοήτευσή του για την αδυναμία -ή την απροθυμία- της διεθνούς κοινότητας να σταματήσει τη βία.

Ηνωμένα Έθνη: Ένα σύστημα σε κρίση;

Στο επίκεντρο της κριτικής του Ερντογάν βρίσκεται ο ρόλος των Ηνωμένων Εθνών, ενός θεσμού που ιδρύθηκε για τη διατήρηση της ειρήνης και την πρόληψη των συγκρούσεων. Ο Καταστατικός Χάρτης του ΟΗΕ καλεί ρητά για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας και την επίλυση των συγκρούσεων μέσω διαλόγου και διπλωματίας. Ωστόσο, στη Γάζα, πολλοί αισθάνονται ότι ο ΟΗΕ απέτυχε να ανταποκριθεί στη βασική του εντολή.

Μία από τις σημαντικότερες επικρίσεις για τον ΟΗΕ στο πλαίσιο της σύγκρουσης στη Γάζα είναι η δομή του Συμβουλίου Ασφαλείας. Το Συμβούλιο Ασφαλείας, το οποίο έχει την εξουσία να επιβάλλει κυρώσεις, να εγκρίνει στρατιωτικές επεμβάσεις και να αναθέτει ειρηνευτικές αποστολές, κυριαρχείται από πέντε μόνιμα μέλη -τις Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Κίνα, τη Ρωσία και τη Γαλλία- που το καθένα έχει δικαίωμα βέτο. Αυτή η εξουσία βέτο έχει συχνά αποτελέσει τροχοπέδη όταν πρόκειται για τη λήψη αποφασιστικής δράσης για την ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση, καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες, ιδίως, έχουν συχνά χρησιμοποιήσει το βέτο τους για να εμποδίσουν ψηφίσματα που θεωρούνται δυσμενή για το Ισραήλ.

Η κριτική που ασκεί ο Ερντογάν στο σύστημα του ΟΗΕ έχει τις ρίζες της σε αυτή την αντίληψη της αδράνειας και της ανισορροπίας. Για πολλούς, η αδυναμία του ΟΗΕ να εφαρμόσει αποτελεσματικά μέτρα για την προστασία των Παλαιστινίων αμάχων ή να καταστήσει το Ισραήλ υπόλογο για υποτιθέμενες παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου καταδεικνύει τους περιορισμούς ενός θεσμού που παρεμποδίζεται από γεωπολιτικά συμφέροντα.

Εκτός από τα διαρθρωτικά ζητήματα εντός του ΟΗΕ, η έλλειψη μηχανισμών επιβολής είναι μια άλλη σημαντική ανησυχία. Ενώ έχουν εκδοθεί πολυάριθμα ψηφίσματα του ΟΗΕ που καταδικάζουν τις ισραηλινές ενέργειες στα παλαιστινιακά εδάφη, τα ψηφίσματα αυτά συχνά δεν εφαρμόζονται. Η έλλειψη συνεπειών για τις παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου -είτε από το Ισραήλ είτε από άλλους δρώντες- υπονομεύει την αξιοπιστία του ΟΗΕ και την ικανότητά του να λειτουργεί ως ουδέτερος διαιτητής σε παγκόσμιες συγκρούσεις.

Η παρακμή των δυτικών αξιών;

Η δήλωση του Ερντογάν στοχεύει επίσης στο ηθικό κύρος της Δύσης, ιδίως στη δέσμευσή της για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία. Τα δυτικά έθνη, ιδίως εκείνα της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής, συχνά τοποθετούνται ως υπέρμαχοι αυτών των αξιών. Έχουν εκφράσει την υποστήριξή τους για τη δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κράτος δικαίου σε άλλα μέρη του κόσμου, από την Ανατολική Ευρώπη έως τη Λατινική Αμερική. Ωστόσο, στο πλαίσιο της σύγκρουσης στη Γάζα, ο Ερντογάν και άλλοι επικριτές υποστηρίζουν ότι τα δυτικά έθνη έχουν επιλεκτική υποστήριξη, κλείνοντας τα μάτια στα δεινά των Παλαιστινίων.

Ένα από τα βασικά σημεία που θίγει ο Ερντογάν είναι η ασυνέπεια στην εφαρμογή των δυτικών αξιών. Για παράδειγμα, ενώ πολλές δυτικές χώρες έχουν σπεύσει να επιβάλουν κυρώσεις ή να επέμβουν στρατιωτικά σε περιπτώσεις παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε μέρη όπως η Λιβύη ή η Συρία, είναι πολύ πιο συγκρατημένες όταν πρόκειται για τη Γάζα. Αυτό το αντιληπτό διπλό πρότυπο έχει οδηγήσει σε κατηγορίες για υποκρισία και έχει τροφοδοτήσει τη δυσαρέσκεια, ιδίως στον μουσουλμανικό κόσμο.

Επιπλέον, η απεικόνιση της σύγκρουσης από τα μέσα ενημέρωσης στις δυτικές χώρες έχει συχνά επικριθεί για μεροληψία. Σε πολλά δυτικά μέσα ενημέρωσης, το ενδιαφέρον τείνει να επικεντρώνεται στις ανησυχίες του Ισραήλ για την ασφάλεια και όχι στην ανθρωπιστική δυσπραγία των Παλαιστινίων στη Γάζα. Αυτή η αφήγηση συμβάλλει στην ευρύτερη αίσθηση ότι οι δυτικές κυβερνήσεις και κοινωνίες αποτυγχάνουν να υποστηρίξουν τις δικές τους διακηρυγμένες αξίες της δικαιοσύνης, της ισότητας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Ο ρόλος της Τουρκίας και το όραμα του Ερντογάν για την περιοχή

Η Τουρκία, υπό την ηγεσία του Ερντογάν, έχει τοποθετηθεί ως βασικός παίκτης στη Μέση Ανατολή και ένθερμος υποστηρικτής των παλαιστινιακών δικαιωμάτων. Ο Ερντογάν έχει καταδικάσει συχνά τις ενέργειες του Ισραήλ στη Γάζα, χαρακτηρίζοντάς τες γενοκτονικές και κατηγορώντας το Ισραήλ για εγκλήματα πολέμου. Η Τουρκία έχει επίσης επικρίνει έντονα τις Συμφωνίες του Αβραάμ, με τις οποίες αρκετά αραβικά κράτη εξομάλυναν τις σχέσεις τους με το Ισραήλ, υποστηρίζοντας ότι οι συμφωνίες αυτές περιθωριοποιούν περαιτέρω την παλαιστινιακή υπόθεση.

Η εξωτερική πολιτική του Ερντογάν στην περιοχή περιγράφεται συχνά ως νεο-οθωμανική, αντανακλώντας τον ιστορικό ρόλο της Τουρκίας ως περιφερειακής δύναμης κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η κυβέρνησή του έχει επιδιώξει να επεκτείνει την επιρροή της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή και να τοποθετηθεί ως ηγέτης του μουσουλμανικού κόσμου, συχνά μέσω της δημόσιας υποστήριξης των δικαιωμάτων των Παλαιστινίων και της κριτικής στο Ισραήλ. Αυτή η προσέγγιση έχει βρει απήχηση σε πολλούς στον μουσουλμανικό κόσμο, όπου ο Ερντογάν θεωρείται ως ένας από τους λίγους ηγέτες που είναι πρόθυμοι να αμφισβητήσουν ανοιχτά το Ισραήλ και τα δυτικά έθνη σχετικά με τις πολιτικές τους στη Γάζα.

Ωστόσο, η στάση του Ερντογάν έχει επίσης αποξενώσει την Τουρκία από ορισμένους από τους παραδοσιακούς συμμάχους της στη Δύση, ιδίως τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι σχέσεις μεταξύ της Τουρκίας και του Ισραήλ, οι οποίες κάποτε ήταν σχετικά ισχυρές, έχουν επιδεινωθεί απότομα υπό την ηγεσία του Ερντογάν. Παρ’ όλα αυτά, η συνεπής υποστήριξη του Ερντογάν για την παλαιστινιακή υπόθεση έχει ενισχύσει την εγχώρια δημοτικότητά του και έχει βοηθήσει την Τουρκία να κερδίσει την εύνοια άλλων κρατών της Μέσης Ανατολής που συμπαθούν τη δυσχερή θέση της Γάζας.

Ο δρόμος προς τα εμπρός: Μια παγκόσμια έκκληση για δράση

Η έντονη κριτική του Ερντογάν στα Ηνωμένα Έθνη και τις δυτικές αξίες στη Γάζα λειτουργεί ως έκκληση για δράση για τη διεθνή κοινότητα. Οι επαναλαμβανόμενοι “κύκλοι” βίας στη Γάζα και η αποτυχία της διεθνούς κοινότητας να τους αποτρέψει αναδεικνύουν την ανάγκη για μια συνολική και βιώσιμη λύση στην ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση.

Μια πιθανή οδός προόδου είναι η αναζωογόνηση της λύσης των δύο κρατών, η οποία προβλέπει ένα ανεξάρτητο παλαιστινιακό κράτος δίπλα στο Ισραήλ. Ενώ η λύση των δύο κρατών συζητείται εδώ και δεκαετίες, οι πρόσφατες εξελίξεις, συμπεριλαμβανομένης της επέκτασης των οικισμών του Ισραήλ στη Δυτική Όχθη, έχουν καταστήσει όλο και πιο δύσκολο να επιτευχθεί αυτό το αποτέλεσμα. Παρ’ όλα αυτά, ο Ερντογάν και άλλοι ηγέτες έχουν τονίσει την ανάγκη για ανανεωμένη διπλωματία και διεθνή πίεση ώστε να επιστρέψουν και τα δύο μέρη στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.

Εκτός από τις διπλωματικές προσπάθειες, υπάρχει ανάγκη για ισχυρότερους μηχανισμούς λογοδοσίας στο πλαίσιο του ΟΗΕ και άλλων διεθνών οργανισμών. Εάν η διεθνής κοινότητα θέλει σοβαρά να αποτρέψει περαιτέρω βία στη Γάζα, πρέπει να διασφαλίσει ότι οι παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου θα έχουν ουσιαστικές συνέπειες, ανεξάρτητα από τα γεωπολιτικά συμφέροντα που εμπλέκονται.

Εν κατακλείδι, η δήλωση του Προέδρου Ερντογάν ότι «όχι μόνο τα παιδιά αλλά και το σύστημα του ΟΗΕ και οι δυτικές αξίες πεθαίνουν στη Γάζα» υπογραμμίζει τις βαθιές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα για την αντιμετώπιση της ισραηλινοπαλαιστινιακής σύγκρουσης. Η κριτική του επισημαίνει τις αποτυχίες της παγκόσμιας διακυβέρνησης, την επιλεκτική εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την ανάγκη για μια πιο δίκαιη και ισότιμη διεθνή τάξη. Καθώς η κρίση στη Γάζα συνεχίζει να εκτυλίσσεται, τα λόγια του Ερντογάν χρησιμεύουν ως αυστηρή υπενθύμιση των ηθικών και πολιτικών ευθυνών που πρέπει να αντιμετωπίσουν οι παγκόσμιοι ηγέτες στην προσπάθειά τους για ειρήνη και δικαιοσύνη.

Πηγή: Modern Diplomacy, Militaire