Αντιπαλότητα Ιράν-Σαουδικής Αραβίας στην Υεμένη: Τι ρόλο παίζει στον πόλεμο Ισραήλ-Παλαιστίνης;

Το Ιράν και η Σαουδική Αραβία είναι οι δύο βασικοί παίκτες στη Δυτική Ασία και η αντιπαλότητά τους έχει δημιουργήσει ένα γεωπολιτικό κουβάρι πολυπλοκότητας που επεκτείνεται πολύ πέρα από τα σύνορά τους στην εκτεταμένη περιοχή της Δυτικής Ασίας. Μια βασική περιοχή όπου η αντιπαλότητα παίρνει μορφή είναι η Υεμένη, για την οποία οι δύο χώρες διεξάγουν έναν σκληρό πόλεμο δι’ αντιπροσώπων από το 2015. Η σύγκρουση αυτή έχει βαθιές και εκτεταμένες επιπτώσεις και στη συνεχιζόμενη σύγκρουση Ισραήλ-Παλαιστίνης. Το ασταθές γεωπολιτικό τοπίο της Δυτικής Ασίας μεταβάλλεται από την ιδεολογική διαμάχη και τον αγώνα για την εξουσία.

Ανθρωπιστική κρίση στην Υεμένη: Μια περιφερειακή αλυσιδωτή επίδραση

Μια από τις πιο αποτρόπαιες και καταστροφικές ανθρωπιστικές καταστροφές, ο πόλεμος στην Υεμένη ξεκίνησε το 2015. 233.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν και περισσότεροι από 131.000 έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας των έμμεσων συνεπειών του πολέμου, όπως η φτώχεια, η πείνα και η έλλειψη διαθεσιμότητας βασικών ανθρώπινων αναγκών. Κάπου 4 εκατομμύρια εκτοπίστηκαν και το 80% του πληθυσμού στερείται βασικών ανθρώπινων αναγκών. Ο πόλεμος ήταν ο πιο σκληρός για τα παιδιά με εκατομμύρια από αυτά να πέφτουν θύματα υποσιτισμού. Όλα αυτά υποδηλώνουν ότι η Υεμένη βρίσκεται στα πρόθυρα λιμού, ως αποτέλεσμα της συνεχιζόμενης σύγκρουσης.

Οι ανθρωπιστικές κρίσεις στην Υεμένη αναπόφευκτα θα αφήσουν κυματισμούς σε ολόκληρη την περιοχή. Όταν ο κόσμος είναι απορροφημένος βλέποντας την Υεμένη να καταρρέει, οι διεθνείς και περιφερειακοί παράγοντες είναι βέβαιο ότι θα στρέψουν πόρους και προσοχή προς την εξομάλυνση αυτής της κρίσης, παραμερίζοντας έτσι άλλες συγκρούσεις, όπως το Ισραήλ-Παλαιστίνη, σε δεύτερη μοίρα. Επιπλέον, η αστάθεια έχει ενθαρρύνει τρομοκρατικές οργανώσεις όπως η AQAP και το ISIS να ευδοκιμήσουν και να τρομοκρατήσουν περαιτέρω τις χώρες του Κόλπου. Αυτή η αστάθεια προσθέτει στο πλέγμα των ευρύτερων περιπλοκών της περιφερειακής αρχιτεκτονικής ασφάλειας και αποσπά την προσοχή από τις λύσεις στη σύγκρουση Ισραήλ-Παλαιστίνης, προκαλώντας περαιτέρω εντάσεις μεταξύ των περιφερειακών παραγόντων.

Στο πλαίσιο του ευρύτερου παιχνιδιού του Ιράν για την επέκταση της επιρροής του στη Δυτική Ασία, η εμπλοκή του Ιράν στην Υεμένη βασίζεται στη μακροχρόνια σχέση του Ιράν με τους αντάρτες Χούθι – μια νεο-Ζαϊντι ομάδα που ακολουθεί τα βήματα της παράδοσης των Ζαϊντι εντός του σιιτικού Ισλάμ, η οποία προσκολλάται στην εξισορρόπηση της σαουδαραβικής ηγεμονίας στην περιοχή. Η υποστήριξη προς τους Χούθι έχει επεκταθεί σε χρηματικές ροές, στρατιωτική εκπαίδευση και πιο προηγμένες αποστολές όπλων, όπως βαλλιστικοί πύραυλοι και μη επανδρωμένα αεροσκάφη. Έχει χρησιμοποιήσει αυτόν τον οπλισμό για να επιτεθεί σε στρατιωτικούς στόχους και σε υποδομές πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας. Οι Χούθι ανέλαβαν την ευθύνη για μια επίθεση με μη επανδρωμένο αεροσκάφος κατά των εγκαταστάσεων επεξεργασίας πετρελαίου της Saudi Aramco τον Σεπτέμβριο του 2019, η οποία διέκοψε προσωρινά τον παγκόσμιο εφοδιασμό πετρελαίου.

Υποστηρίζοντας τους Χούθι, το Ιράν δημιούργησε μια στρατηγική θέση στα νότια σύνορα της Σαουδικής Αραβίας, καθώς και κατά μήκος του στενού Bab el-Mandeb, του σημείου “ασφυξίας” μέσω του οποίου μεταφέρεται μεγάλο μέρος του παγκόσμιου εφοδιασμού σε πετρέλαιο. Από αυτή την ισχυρή θέση, το Ιράν μπορεί πλέον να υπαγορεύει όχι μόνο τη Σαουδική Αραβία αλλά και, σε κάποιο βαθμό, την παγκόσμια αγορά ενέργειας. Επιπλέον, οι δυνατότητες των Χούθι σε πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη έχουν “διαταράξει” τα νεύρα του Ισραήλ. Δεδομένης της αυξανόμενης ισχύος του πυραυλικού αποθέματος που διαθέτουν οι υποστηριζόμενοι από το Ιράν Χούθι, αυτά θα μπορούσαν τώρα δυνητικά να χρησιμοποιηθούν εναντίον του Ισραήλ ή ισραηλινών εδαφών, ενισχύοντας περαιτέρω ένα ήδη εύθραυστο περιβάλλον ασφαλείας για το Ισραήλ και περιπλέκοντας περαιτέρω την αμυντική του στάση.

Η ικανότητα προβολής ισχύος στην περιφερειακή σκηνή χωρίς να χρειάζεται να πολεμήσει κατά μέτωπο, επέτρεψε στο Ιράν να χρησιμοποιήσει δυνάμεις πληρεξουσίων -τους Χούθι- στο Λίβανο, τη Συρία και το Ιράκ, όπου η Χεζμπολάχ και οι αδελφοί της έχουν κερδίσει την ηγεμονία. Τώρα, κατεβαίνοντας στην Υεμένη, το Ιράν επεκτείνει την επιρροή του προς την αποσταθεροποίηση περιφερειακών αντιπάλων, ενώ συνεχίζει να πιέζει το Ισραήλ, μπλέκοντας τον ανταγωνισμό Ιράν-Σαουδικής Αραβίας με τη σύγκρουση Ισραήλ-Παλαιστίνης.

Η εμβάθυνση της σχέσης της Σαουδικής Αραβίας με το Ισραήλ;

Η επιθυμία της Σαουδικής Αραβίας να περιορίσει την επιρροή του Ιράν στην περιοχή την έχει κάνει να επενδύσει στρατιωτικά σημαντικά στην Υεμένη και αυτό είχε αντίκτυπο στους πόρους της. Στην προσπάθειά της να αναπτύξει νέες συμμαχίες για να ενισχύσει την περιφερειακή της θέση καθώς ο πόλεμος παρατείνεται, η Σαουδική Αραβία έχει υποστεί μια θεμελιώδη αλλαγή στη θέση της απέναντι στο Ισραήλ.

Ιστορικά, η Σαουδική Αραβία ήταν ένας από τους ισχυρούς υποστηρικτές της παλαιστινιακής υπόθεσης. Το βασίλειο υποστήριζε για αιώνες την Αραβική Ειρηνευτική Πρωτοβουλία, μια προσφορά που έθετε σε κίνδυνο την εξομάλυνση των σχέσεων με τον αραβικό κόσμο με αντάλλαγμα ένα παλαιστινιακό κράτος με βάση τα σύνορα του 1967. Αλλά τα τελευταία χρόνια, οι προτεραιότητες του Ριάντ φαίνεται να αλλάζουν. Οι Συμφωνίες του Αβραάμ, που υπογράφηκαν το 2020 από τα ΗΑΕ, το Μπαχρέιν και το Ισραήλ, αποτελούν έναν σταθερά αποδεκτό κανόνα εξομάλυνσης μεταξύ του Ισραήλ και των αραβικών κρατών. Η Σαουδική Αραβία δεν έχει άμεσες διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ, αλλά σταδιακά εισέρχεται στο προσκήνιο της αθόρυβης συνεργασίας προς την κατεύθυνση της εναντίωσης του Ιράν, της ανταλλαγής πληροφοριών και παρόμοιων τομέων.

Αυτή η αναδυόμενη σχέση οφείλεται κυρίως στις αμοιβαίες ανησυχίες της Σαουδικής Αραβίας και του Ισραήλ για τις περιφερειακές φιλοδοξίες του Ιράν. Οι δύο χώρες έχουν καταλήξει σε αμοιβαία κατανόηση ότι το Ιράν αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή για την ασφάλειά τους, οδηγώντας έτσι στη συνεχώς αυξανόμενη κατανόηση μεταξύ των δύο αυτών κρατών. Ενώ η χώρα αυτή αναπροσανατολίζει την εξωτερική της πολιτική για την καταπολέμηση του Ιράν, έχει παραμερίσει την παλαιστινιακή υπόθεση σε δεύτερη μοίρα. Αυτό έχει πολύ σοβαρές επιπτώσεις στη σύγκρουση Ισραήλ-Παλαιστίνης, καθώς η μειωμένη ανησυχία της Σαουδικής Αραβίας για την Παλαιστίνη μειώνει την πίεση στο Ισραήλ να κάνει παραχωρήσεις προς την κατεύθυνση της ειρήνης. Το “ξεπάγωμα” με το Ισραήλ βρίσκει τις ρίζες του στην αντιπαλότητα Ιράν-Σαουδικής Αραβίας, ιδίως στην Υεμένη, η οποία αναδιαμορφώνει τις περιφερειακές συμμαχίες και επιβαρύνει την πορεία επίλυσης του ζητήματος Ισραήλ-Παλαιστίνης.

Η συνεχιζόμενη υποστήριξη του Ιράν στα παλαιστινιακά κινήματα αντίστασης

Ενώ η Σαουδική Αραβία φαίνεται να κοιτάζει αλλού και μακριά από το Παλαιστινιακό ζήτημα, το Ιράν βρίσκεται υπό την έντονη ανάγκη να συνεχίσει να παρέχει σημαντική υποστήριξη στις παλαιστινιακές ομάδες αντίστασης, όπως η Χαμάς και η Ισλαμική Τζιχάντ. Η βοήθεια αυτή δεν ήταν μόνο οικονομική, αλλά και στρατιωτική εκπαίδευση, εξοπλίζοντάς τους με προηγμένο οπλισμό. Η πολιτική αυτή αποτελούσε μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής για την αμφισβήτηση της κυριαρχίας του Ισραήλ στην περιοχή. Η χρηματοδότηση από την Τεχεράνη έδωσε στη Χαμάς και την Ισλαμική Τζιχάντ τη δύναμη να ενισχύσουν τις στρατιωτικές τους δυνατότητες και να συνεχίσουν την εκστρατεία τους κατά του εβραϊκού κράτους. Η εν λόγω κλιμάκωση της βίας μεταξύ των παλαιστινιακών φατριών και του Ισραήλ συνδέεται άμεσα με τις περιφερειακές φιλοδοξίες που προέρχονται από την Τεχεράνη.

Η παραπάνω κίνηση εξυπηρετεί δύο σκοπούς. Πρώτον, μπορεί να προκαλέσει την ισραηλινή ασφάλεια, κρατώντας το Ισραήλ απασχολημένο με την απειλή από τη Γάζα. Δεύτερον, επιτρέπει στο Ιράν να παρουσιαστεί ως ηγέτης του “άξονα αντίστασης”, δηλαδή ως ένας συνασπισμός ομάδων και κρατών που ευθυγραμμίζονται ενάντια στην ισραηλινή και αμερικανική επιρροή στην περιοχή. Οι Ιρανοί ηγέτες είναι τότε προικισμένοι με πολιτικό κεφάλαιο μεταξύ των αραβικών πληθυσμών λόγω της υποστήριξης του παλαιστινιακού αγώνα, καθώς αραβικές κυβερνήσεις όπως η Σαουδική Αραβία έχουν αλλάξει τις προτεραιότητές τους. Η συνεχιζόμενη υποστήριξη των παλαιστινιακών παρατάξεων δίνει στη σύγκρουση Ισραήλ-Παλαιστίνης μια πρόσθετη μακροβιότητα, ενώ παράλληλα προσφέρει σε αυτή την ασταθή περιοχή ένα ακόμη επίπεδο πολυπλοκότητας.

Επιπτώσεις στις διεθνείς διπλωματικές σχέσεις

Η αντιπαλότητα Ιράν-Σαουδικής Αραβίας που διαδραματίζεται στην Υεμένη, καθιστά τις διεθνείς διπλωματικές προσπάθειες για την επίλυση της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης πολύ πιο περίπλοκες. Αυτός που κάποτε ήταν ο ρόλος της Αμερικής ως ο κύριος διαμεσολαβητής μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων μετατρέπεται τώρα σε πλοήγηση σε ένα πλέγμα συμμαχιών. Οι ΗΠΑ υπήρξαν στενός σύμμαχος τόσο της Σαουδικής Αραβίας όσο και του Ισραήλ- ως εκ τούτου, συμμετείχαν στις προσπάθειες για την υποστήριξη του συνασπισμού υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας στην Υεμένη, επιδιώκοντας παράλληλα να διατηρήσουν τη δέσμευσή τους για την ασφάλεια του Ισραήλ.

Η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι Ηνωμένες Πολιτείες, ωστόσο, είναι να εξισορροπήσουν τη σχέση των ΗΠΑ με βασικούς περιφερειακούς παράγοντες. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να υποχρεώσουν τη Σαουδική Αραβία να αναλάβει τουλάχιστον την ευθύνη των εγκλημάτων πολέμου για την ανθρωπιστική καταστροφή της στην Υεμένη, αλλά και να αντιμετωπίσουν την αυξανόμενη απειλή του Ιράν και των υποκατάστατων του, που απειλούν σημαντικά την ασφάλεια της Σαουδικής Αραβίας και του Ισραήλ. Οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν επίσης συμμετάσχει σε προσπάθειες διαμεσολάβησης για την ειρήνη στην περιοχή. Ωστόσο, ο κατακερματισμένος χαρακτήρας της Δυτικής Ασίας που επιδεινώνεται από την αντιπαλότητα Ιράν-Σαουδικής Αραβίας καθιστά τις προσπάθειες αυτές όλο και πιο δύσκολες. Όσο το Ιράν και η Σαουδική Αραβία παραμένουν εγκλωβισμένοι στον αγώνα τους για περιφερειακή κυριαρχία, οι πόλεμοι με αντιπροσώπους τους, συμπεριλαμβανομένης της σύγκρουσης στην Υεμένη, θα συνεχίσουν να υπονομεύουν τις προσπάθειες επίλυσης άλλων συγκρούσεων, συμπεριλαμβανομένης της διαμάχης Ισραήλ-Παλαιστίνης.

Η αντιπαλότητα Ιράν-Σαουδικής Αραβίας, ιδίως όπως εξελίσσεται στην Υεμένη, έχει εκτεταμένες επιπτώσεις στη Δυτική Ασία, συμπεριλαμβανομένης της σύγκρουσης Ισραήλ-Παλαιστίνης. Η ανθρωπιστική κρίση στην Υεμένη αναδεικνύει την ευρύτερη περιφερειακή αστάθεια που προκαλεί αυτή η αντιπαλότητα. Η χρήση αντιπροσώπων από το Ιράν για την προβολή ισχύος και η εξελισσόμενη σχέση της Σαουδικής Αραβίας με το Ισραήλ περιπλέκουν περαιτέρω το περιφερειακό τοπίο. Επιπλέον, η συνεχιζόμενη υποστήριξη του Ιράν προς τις παλαιστινιακές ομάδες αντίστασης διασφαλίζει ότι η σύγκρουση Ισραήλ-Παλαιστίνης παραμένει συνυφασμένη με τις ευρύτερες περιφερειακές δυναμικές. Όσο διαρκεί η αντιπαλότητα Ιράν-Σαουδικής Αραβίας, οι προσπάθειες επίλυσης της σύγκρουσης Ισραήλ-Παλαιστίνης θα αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις.

Πηγή: Modern Diplomacy, Militaire