Η Μέση Ανατολή βρίσκεται σε εποχή νέων μαζικών εκτοπίσεων

Ένας χρόνος συγκρούσεων έχει εγκαινιάσει μια νέα εποχή μαζικών εκτοπίσεων στη Μέση Ανατολή.

Από την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου 2023, και τον επακόλουθο διαρκή ισραηλινό βομβαρδισμό της Γάζας, το Ισραήλ έχει επεκτείνει τις επιχειρήσεις του σε πολλαπλά μέτωπα για να συμπεριλάβει τη Δυτική Όχθη, την Υεμένη, τη Συρία και τον Λίβανο. Με τις μάχες να συνεχίζονται αμείωτες και τις προοπτικές για μια άμεση αντιπαράθεση μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ να αυξάνονται, η περιοχή βρίσκεται πλέον σε μια νέα περίοδο εσωτερικών και διασυνοριακών εκτοπίσεων που έχει ήδη ξεριζώσει εκατομμύρια ανθρώπους.

Τα αποτελέσματα αυτού του εκτοπισμού θα επηρεάσουν την περιοχή για τα επόμενα χρόνια – και είναι πιθανό να παρεμποδίσουν περαιτέρω την ικανότητα των ανθρώπων της περιοχής να ζήσουν μια ασφαλή ζωή.

Οι συνεχιζόμενες επιθέσεις του Ισραήλ ανάγκασαν σχεδόν 2 εκατομμύρια Παλαιστίνιους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους στη Γάζα κατά το τελευταίο έτος, που αντιστοιχεί σε 9 στους 10 κατοίκους της πυκνοκατοικημένης λωρίδας. Το μοναδικό στην κλίμακα του εκτοπισμού στη Γάζα είναι ότι σχεδόν όλοι οι εσωτερικά εκτοπισμένοι παραμένουν παγιδευμένοι, μη μπορώντας να εγκαταλείψουν το έδαφος εν μέσω του συνεχιζόμενου κλεισίματος των συνόρων και των βομβαρδισμών του Ισραήλ.

Αυτό έχει εντείνει τις αλυσιδωτές ανθρωπιστικές κρίσεις, συμπεριλαμβανομένης της πείνας και της εξάπλωσης των ασθενειών, μαζί με αμέτρητες άλλες κακουχίες που καθιστούν την κανονική ζωή σχεδόν αδύνατη. Για πολλούς Παλαιστίνιους στη Γάζα, οι ετήσιοι βομβαρδισμοί σήμαιναν επαναλαμβανόμενες μετακινήσεις, καθώς οι ισραηλινές επιθέσεις μετακινούνται από περιοχή σε περιοχή, εν μέσω συρρικνούμενων ανθρωπιστικών χώρων.

Και παρόλο που υπάρχουν πολύπλοκοι ιστορικοί και γεωπολιτικοί λόγοι σχετικά με το κλείσιμο των συνόρων, οι ειδικοί του διεθνούς δικαίου υποστηρίζουν ότι η Αίγυπτος και το Ισραήλ παραβίασαν το διεθνές προσφυγικό δίκαιο αρνούμενοι να επιτρέψουν στους Παλαιστίνιους στη Γάζα να διασχίσουν τα σύνορα της Ράφα για να ζητήσουν άσυλο.

Η κατάσταση στη Γάζα διαφέρει δομικά από προηγούμενες κρίσεις εκτοπισμού στην περιοχή – ακόμη και στη διαλυμένη από τον εμφύλιο πόλεμο Συρία, όπου οι διασυνοριακές επιχειρήσεις παροχής βοήθειας βρίσκονταν συνεχώς στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Αυτό συμβαίνει επειδή το Ισραήλ συνεχίζει να περιορίζει και να εμποδίζει την παροχή βοήθειας στην περιοχή, και οι εργαζόμενοι στην ανθρωπιστική βοήθεια αγωνίζονται να παράσχουν τα ελάχιστα τρόφιμα, καταφύγιο και ιατρική περίθαλψη κατά τη διάρκεια βομβαρδισμών που σπάνια έχουν σταματήσει.

Για να γίνουν τα πράγματα χειρότερα, η εμπειρία του περασμένου έτους έχει δείξει ότι οι προσφυγικοί καταυλισμοί, οι πολιτικές πολυκατοικίες, τα σχολεία του ΟΗΕ και τα νοσοκομεία που εξυπηρετούν πολίτες και πρόσφυγες δεν είναι ασφαλείς χώροι. Το Ισραήλ δικαιολογεί συχνά τις επιθέσεις του σε τέτοιες τοποθεσίες λέγοντας ότι χρησιμοποιούνται από τη Χαμάς ή τη Χεζμπολάχ, παρά τις επίσημες αμφισβητήσεις του ΟΗΕ για πολλές από αυτές τις κατηγορίες. Τουλάχιστον 220 εργαζόμενοι του ΟΗΕ έχουν επίσης σκοτωθεί σε αυτές τις στοχευμένες ισραηλινές επιθέσεις κατά το περασμένο έτος – περισσότεροι από οποιαδήποτε άλλη κρίση που έχει καταγραφεί ποτέ.

Αυτό συμβάλλει στο να δυσκολεύονται οι εργαζόμενοι σε ανθρωπιστικές οργανώσεις να έχουν πρόσβαση σε πληθυσμούς που έχουν ανάγκη, ιδίως σε εκτοπισμένα άτομα. Από την πλευρά τους, οι Ηνωμένες Πολιτείες συνεχίζουν να είναι ο κορυφαίος χορηγός της υπηρεσίας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες (UNHCR) και της υπηρεσίας του ΟΗΕ για τους Παλαιστίνιους πρόσφυγες (UNRWA), καθώς και ο κορυφαίος προμηθευτής όπλων στο Ισραήλ.

Στο Λίβανο, μαζικές εκτοπίσεις έχουν επίσης προκύψει από τον αναπτυσσόμενο πόλεμο του Ισραήλ με τη Χεζμπολάχ.

Ακόμη και πριν από την κλιμάκωση της σύγκρουσης τον Σεπτέμβριο στα σύνορα Λιβάνου-Ισραήλ, σχεδόν 100.000 Λιβανέζοι είχαν εκτοπιστεί από τα σπίτια τους στο νότιο τμήμα της χώρας λόγω των ισραηλινών βομβαρδισμών. Εν τω μεταξύ, περίπου 63.000 Ισραηλινοί είχαν εκτοπιστεί εσωτερικά από το βόρειο τμήμα της χώρας λόγω των πυραυλικών επιθέσεων της Χεζμπολάχ.

Αλλά ξεκινώντας στα τέλη Σεπτεμβρίου 2024, τα ισραηλινά πλήγματα κατά στόχων της Χεζμπολάχ και Παλαιστινίων στη Βηρυτό και σε ολόκληρο τον Λίβανο σκότωσαν εκατοντάδες αμάχους και αύξησαν εκθετικά τον εσωτερικό και διασυνοριακό εκτοπισμό. Περισσότεροι από 1 εκατομμύριο Λιβανέζοι έχουν πλέον εγκαταλείψει τα σπίτια τους μέσα σε λίγες ημέρες εν μέσω της εισβολής και των βομβαρδισμών του Ισραήλ.

Επιπλέον, οι Σύροι πρόσφυγες και ο μεγάλος πληθυσμός των μεταναστών εργαζομένων στο Λίβανο εκτοπίστηκαν επίσης, με πολλούς να κοιμούνται στους δρόμους ή σε πρόχειρες σκηνές, μη μπορώντας να έχουν πρόσβαση σε κτίρια που είχαν μετατραπεί σε καταφύγια για τους Λιβανέζους.

Σε ένα ξεχωριστό σκληρό παράδειγμα αντίστροφης μετανάστευσης, περίπου 230.000 άνθρωποι – τόσο Λιβανέζοι όσο και Σύριοι – κατέφυγαν από τα σύνορα στη Συρία.

Ολοκληρώνοντας τον κύκλο των πρόσφατων περιφερειακών συγκρούσεων με τον εκτοπισμό και την κρίση μετά την αραβική εξέγερση του 2011, η επιστροφή στην πατρίδα είναι μια ανασφαλής επιλογή για πολλούς Σύρους που εξακολουθούν να φοβούνται την καταστολή υπό την κυβέρνηση του Σύρου προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ. Η συνεχιζόμενη εισβολή του Ισραήλ στον Λίβανο είναι πιθανό να ενισχύσει αυτές τις τάσεις, καθώς η χώρα διέταξε την εκκένωση πολλών χωριών και πόλεων στα νότια της χώρας – χιλιόμετρα πάνω από την αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ νεκρή ζώνη.

Κατά τη διάρκεια αρκετών δεκαετιών, η Μέση Ανατολή έχει βιώσει πολλές διασυνοριακές μετακινήσεις μεγάλης κλίμακας για μυριάδες λόγους. Ο αρχικός αναγκαστικός εκτοπισμός των Παλαιστινίων γύρω από τη δημιουργία του Ισραήλ το 1948 και οι επακόλουθες συγκρούσεις δημιούργησαν τη μακροβιότερη κατάσταση προσφύγων στον κόσμο, με περίπου 6 εκατομμύρια Παλαιστίνιους να ζουν σε όλο το Λεβάντε. Ο πρώτος πόλεμος του Κόλπου, οι κυρώσεις κατά του Ιράκ τη δεκαετία του 1990 και η εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ το 2003 δημιούργησαν εκατομμύρια πρόσφυγες, με μακροχρόνιες πολιτικές επιπτώσεις στην περιοχή.

Πιο πρόσφατα, οι αραβικές εξεγέρσεις του 2011 και οι πόλεμοι που ακολούθησαν στη Συρία, την Υεμένη και τη Λιβύη δημιούργησαν εκατομμύρια πρόσφυγες, καθώς και εσωτερικά εκτοπισμένους, με σχεδόν 6 εκατομμύρια Σύρους να ζουν ακόμη στην Τουρκία, τον Λίβανο και την Ιορδανία και άλλα 6 εκατομμύρια εκτοπισμένους στο εσωτερικό της Συρίας. Επειδή οι Σύροι δεν έχουν επιστρέψει σε μεγάλο βαθμό στις πατρίδες τους, οι διεθνείς οργανισμοί έχουν γίνει ένα ημιμόνιμο δίχτυ ασφαλείας για την παροχή βασικών υπηρεσιών στους πρόσφυγες και στις κοινότητες υποδοχής.

Τα νέα στρώματα εκτοπισμού στο Λίβανο – υπήκοοι, πρόσφυγες και μετανάστες εργάτες – καθώς και η διασυνοριακή μετακίνηση στη Συρία θα επιβαρύνουν περαιτέρω το υποχρηματοδοτούμενο σύστημα ανθρωπιστικής βοήθειας.

Επιπλέον, ο σημερινός πόλεμος Ισραήλ-Χεζμπολάχ στον Λίβανο δεν είναι η πρώτη φορά που η σύγκρουση μεταξύ του κράτους και του γείτονά του στον βορρά προηγείται εκτοπισμού μεγάλης κλίμακας. Σε μια προσπάθεια να εξαλείψει την Παλαιστινιακή Απελευθερωτική Οργάνωση, το Ισραήλ εισέβαλε στον Λίβανο το 1978 και ξανά το 1982. Η εισβολή του Ισραήλ το 1982 οδήγησε στις σφαγές Sabra και Shatila 1.500-3.000 Παλαιστινίων αμάχων – που πραγματοποιήθηκαν από τους χριστιανούς συμμάχους του Ισραήλ στο Λίβανο – δείχνοντας ότι οι στρατιωτικές επιχειρήσεις που δεν κάνουν διάκριση μεταξύ μαχητών και αμάχων μπορούν να οδηγήσουν σε καταστροφικές επιπτώσεις για τους εκτοπισμένους πληθυσμούς.

Μεταξύ 600.000 και 900.000 Λιβανέζοι κατέφυγαν στο εξωτερικό καθ’ όλη τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου της χώρας από το 1975 έως το 1990.

Δύο δεκαετίες αργότερα, το Ισραήλ εισέβαλε και πάλι στον Λίβανο το 2006 σε μια προσπάθεια να πατάξει τη Χεζμπολάχ, οδηγώντας περίπου 900.000 Λιβανέζους να εγκαταλείψουν τον νότο – τόσο στο εσωτερικό όσο και πέρα από τα σύνορα με τη Συρία.

Ενώ η ταχύτητα και ο όγκος των λιβανέζικων εκτοπισμών το 2006 ήταν πρωτοφανής τότε, ο αριθμός των ανθρώπων που αναγκάστηκαν να φύγουν στα τέλη Σεπτεμβρίου και στις αρχές Οκτωβρίου 2024 ξεπέρασε γρήγορα αυτό το ρεκόρ.

Έτσι, η περιοχή γνωρίζει καλά τις συνέπειες της μαζικής εκτόπισης. Αλλά αυτό που είναι σαφές ένα χρόνο μετά την έναρξη της τρέχουσας σύγκρουσης είναι ότι η Μέση Ανατολή βρίσκεται πλέον σε μια νέα εποχή εκτοπισμού – όσον αφορά την κλίμακα και το είδος.

Και ο αριθμός των ζωών των οικογενειών που διαταράσσονται από αυτή τη νέα εποχή εκτοπισμού φαίνεται ότι θα αυξηθεί. Οι εντάσεις στην περιοχή κλιμακώθηκαν περαιτέρω με νέες πυραυλικές επιθέσεις κατά του Ισραήλ από το Ιράν και απειλές για αντίποινα από το Ισραήλ.

Η εμπειρία δεκαετιών συγκρούσεων στην περιοχή είναι ότι οι άμαχοι είναι πιο πιθανό να υποστούν το κύριο βάρος των μαχών – είτε μέσω αναγκαστικής εκτόπισης, είτε μέσω αδυναμίας πρόσβασης σε τρόφιμα ή ιατρική περίθαλψη, είτε μέσω θανάτου.

Μόνο μέσω της παύσης των σημερινών εχθροπραξιών και μιας διαρκούς κατάπαυσης του πυρός σε ολόκληρη την περιοχή μπορούν να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις ώστε οι πληθυσμοί που βρίσκονται σε κίνδυνο να αρχίσουν να επιστρέφουν και να ανοικοδομούνται. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τους εκτοπισμένους στη Γάζα, οι οποίοι έχουν επανειλημμένα αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, αλλά δεν έχουν σύνορα που να μπορούν να διασχίσουν για ασφάλεια και για τους οποίους μια πολιτική λύση παραμένει άπιαστη.

Πηγή: Defense One