Οι ενεργειακοί κίνδυνοι στην Ανατολική Μεσόγειο αυξάνονται

Καθώς οι συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή εντείνονται, τα ισραηλινά ενεργειακά περιουσιακά στοιχεία είναι εκτεθειμένα σε επιθέσεις, παράλληλα με τις νέες απειλές που αντιμετωπίζουν οι πετρελαϊκές προμήθειες του Κόλπου.

Οι παγκόσμιοι φόβοι για μία πετρελαϊκή κρίση στη Μέση Ανατολή αυξήθηκαν καθώς ο πόλεμος στη Γάζα συμπλήρωσε ένα χρόνο στις 7 Οκτωβρίου. Η μεγαλύτερη προσοχή επικεντρώθηκε στο ενδεχόμενο το Ισραήλ να πλήξει τις ιρανικές πετρελαϊκές εγκαταστάσεις σε αντίποινα για την πυραυλική επίθεση της 1ης Οκτωβρίου, επηρεάζοντας τις ενεργειακές ροές του Κόλπου, αλλά οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζει η πλούσια σε φυσικό αέριο Ανατολική Μεσόγειος δεν μπορούν επίσης να παραβλεφθούν.

Τυχόν επιθέσεις σε πετρελαϊκές εγκαταστάσεις στο Ιράν – τον τρίτο μεγαλύτερο παραγωγό του Οργανισμού Εξαγωγών Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών (ΟΠΕΚ), με παραγωγή 3,277 εκατομμύρια βαρέλια ημερησίως τον Αύγουστο – θα ανέβαζαν τουλάχιστον προσωρινά τις παγκόσμιες τιμές ενέργειας (αν και δεν υπάρχει έλλειψη δυναμικότητας στις αγορές επί του παρόντος), αλλά οι μετασεισμοί θα μπορούσαν επίσης να εκθέσουν τα ισραηλινά ενεργειακά περιουσιακά στοιχεία. «Είναι ριψοκίνδυνο, διότι το Ιράν πιθανότατα θα προβεί σε αντίποινα προσπαθώντας να πλήξει τις ισραηλινές ενεργειακές υποδομές», δήλωσε ο Ελάι Ρέτιγκ, επίκουρος καθηγητής ενεργειακής πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Bar-Ilan του Ισραήλ.

Τα χτυπήματα αυτά θα μπορούσαν να προέλθουν απευθείας από το Ιράν ή μέσω πληρεξουσίων. Εάν αποτύχουν, το Ιράν θα μπορούσε επίσης να πλήξει πετρελαϊκές εγκαταστάσεις του Κόλπου, γεγονός που θα προκαλούσε παγκόσμιες επιπτώσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Ρέτιγκ λέει στο Al-Monitor ότι το Ισραήλ θα ήταν προτιμότερο να πλήξει τις στρατιωτικές εγκαταστάσεις, τις ναυτικές ικανότητες και ακόμη και τις πυρηνικές δυνατότητες του Ιράν παρά τις πετρελαϊκές εγκαταστάσεις.

Μέχρι τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, οι υποδομές φυσικού αερίου της East Med δεν έχουν στοχοποιηθεί με επιτυχία. Ωστόσο, η Chevron φέρεται να έκλεισε προσωρινά τα ισραηλινά κοιτάσματα φυσικού αερίου της ως προληπτικό μέτρο την 1η Οκτωβρίου, ενώ ο ισραηλινός παραγωγός φυσικού αερίου NewMed επιβεβαίωσε στις 6 Οκτωβρίου ότι ένα έργο αγωγού που προοριζόταν να επεκτείνει την ικανότητα παροχής φυσικού αερίου έχει πλέον καθυστερήσει μέχρι τον Απρίλιο του 2025 λόγω της κλιμάκωσης.

Εν τω μεταξύ, στις 30 Σεπτεμβρίου, ο ισραηλινός στρατός έδωσε στη δημοσιότητα ένα βίντεο στο οποίο ο ίδιος κατέρριπτε ένα μη επανδρωμένο αεροσκάφος που ενδεχομένως στόχευε το υπεράκτιο κοίτασμα φυσικού αερίου Karish. Στις 4 Οκτωβρίου, το ιρανικό πρακτορείο ειδήσεων Mehr ανέφερε ότι το Ιράν θα μπορούσε να στοχεύσει ισραηλινές ενεργειακές εγκαταστάσεις, διυλιστήρια και κοιτάσματα φυσικού αερίου ως αντίποινα. 

Οποιαδήποτε επιτυχής επίθεση θα μπορούσε να έχει εκτεταμένες συνέπειες για το Ισραήλ και τους περιφερειακούς γείτονες. Παράλληλα με τις διακοπές στην ηλεκτροδότηση και τις οικονομικές επιπτώσεις στο Ισραήλ, οι σημαντικές ζημιές στις ενεργειακές υποδομές της Ανατολικής Μεσογείου θα μπορούσαν επίσης να επηρεάσουν γρήγορα την Αίγυπτο και την Ιορδανία, οι οποίες βασίζονται στις ισραηλινές εξαγωγές φυσικού αερίου. 

Ευρύτερα, μια σημαντική επίθεση θα επηρέαζε επίσης τη συνεχή ανάπτυξη ενός ισχυρά ολοκληρωμένου παιχνιδιού φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο και πιθανόν θα καθυστερούσε τις συζητήσεις για νέες υποδομές. Ήδη, ο πόλεμος στη Γάζα δοκίμαζε την ενσωμάτωση του φυσικού αερίου και την ενεργειακή ασφάλεια στην Ανατολική Μεσόγειο, όπως περιέγραψε ο Τζέραλντ Κέπες, πρόεδρος της Competitive Energy Strategies, σε σημείωμά του για το Al-Monitor τον Μάρτιο του 2022, αλλά ο μεγαλύτερος κίνδυνος ήταν η ένταση της σύγκρουσης να συμπεριλάβει και τον Λίβανο. Αλλού, μια βασική συμφωνία Ισραήλ-Λιβάνου για τα θαλάσσια σύνορα από το 2022, η οποία εξαρτιόταν από τους υπεράκτιους πόρους φυσικού αερίου, θα μπορούσε επίσης να είναι σε εξέλιξη, καθώς το Ισραήλ στοχεύει τη Χεζμπολάχ και χτυπά τη Βηρυτό.

Παρόλα αυτά, οι μεγάλες επιθέσεις δεν είναι εγγυημένες και ο Ρέτιγκ σημειώνει ότι η αξιολόγηση της ικανότητας των πληρεξουσίων να πλήξουν τις ενεργειακές εγκαταστάσεις της East Med είναι δύσκολη, καθώς δεν έχουν γίνει σημαντικές προσπάθειες να χτυπηθούν εξέδρες φυσικού αερίου, εκτός από σποραδικές επιθέσεις με μη επανδρωμένα αεροσκάφη. «Αλλά είναι δύσκολο να πούμε αν αυτό οφείλεται στην έλλειψη προσπαθειών από το Ιράν και τους πληρεξουσίους του ή σε συνειδητή απόφαση να συγκρατήσουν αυτές τις επιθέσεις», δήλωσε.

Σημαντικές ανακαλύψεις φυσικού αερίου στην ανοικτή θάλασσα μετέτρεψαν την Ανατολική Μεσόγειο σε βιομηχανικό hot spot τη δεκαετία του 2010, καθώς το Ισραήλ και η Αίγυπτος αύξησαν την παραγωγή. Αυτό αναδιαμόρφωσε την ενεργειακή αγορά της περιοχής, ενώ άνοιξε το δρόμο για τη λεγόμενη «διπλωματία του φυσικού αερίου» μεταξύ του Ισραήλ και των γειτόνων. Τα αποθέματα αυτά απέκτησαν επίσης πρόσθετη σημασία μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022 και η Ευρώπη αναζήτησε νέες προμήθειες φυσικού αερίου.

Για το Ισραήλ, οι υπεράκτιοι πόροι άλλαξαν εντελώς τις προοπτικές του ενεργειακού του τομέα, επιτρέποντάς του να επιτύχει ανεξάρτητα την ενεργειακή ασφάλεια. Το Ισραήλ παράγει σήμερα από τρία κοιτάσματα – το Ταμάρ, το Λεβιάθαν και πιο πρόσφατα το Καρίς, το οποίο τέθηκε σε λειτουργία τον Φεβρουάριο του 2024. Το 2023, η ισραηλινή παραγωγή φυσικού αερίου έφθασε σε επίπεδα ρεκόρ, στα 2,4 δισεκατομμύρια κυβικά πόδια ημερησίως.

Είναι κρίσιμο ότι οι πλεονάζοντες πόροι φυσικού αερίου του Ισραήλ άνοιξαν το δρόμο για εξαγωγές προς την Ιορδανία και την Αίγυπτο. Και οι δύο χώρες δεν μπορούν να επιτύχουν ενεργειακή ασφάλεια ανεξάρτητα και δεν μπορούν εύκολα να εγκαταλείψουν το ισραηλινό φυσικό αέριο παρά τις πολιτικές πιέσεις. Επιπλέον, η Αίγυπτος, που μέχρι πρόσφατα ήταν καθαρός εξαγωγέας φυσικού αερίου, παλεύει με μια επιδεινούμενη ενεργειακή κρίση. Αυτό συμβαίνει καθώς η παραγωγή φυσικού αερίου της Αιγύπτου το 2023 έπεσε στα 5,74 δισεκατομμύρια κυβικά πόδια την ημέρα, καθιστώντας τις ισραηλινές εισαγωγές κρίσιμες για την ικανότητά της να εξάγει υγροποιημένο φυσικό αέριο.

Ήδη, ο πόλεμος στη Γάζα έχει προκαλέσει αναταραχή στην Ανατολική Μεσόγειο: Το Ταμάρ έκλεισε για περίπου ένα μήνα μετά τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου 2023. Εν τω μεταξύ, η BP και η κρατική εταιρεία πετρελαίου ADNOC του Άμπου Ντάμπι ανέστειλαν μια συμφωνία για την απόκτηση του 50% της NewMed τον Μάρτιο του 2024.

Μακροπρόθεσμα, αυτή η παρατεταμένη κρίση στη Μέση Ανατολή θα μπορούσε και πάλι να μεταμορφώσει το ενεργειακό τοπίο της East Med: Όπως έγραψε ο Κέπες τον Μάρτιο, αν και οι κυβερνήσεις της Αιγύπτου, της Ιορδανίας και του Ισραήλ μπορεί να επιθυμούν να συνεχίσουν τη διακριτή αύξηση των ροών φυσικού αερίου από το Ισραήλ, το όραμα ενός ισχυρά ολοκληρωμένου παιχνιδιού φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου μπορεί να μείνει στάσιμο, με τις μελλοντικές ενεργειακές τους ανάγκες να καλύπτονται από άλλες πηγές και διαφορετικές υποδομές.

Τελικά, η σύγκρουση αυτή θα μπορούσε να αναπροσανατολίσει ένα περιφερειακό δίκτυο φυσικού αερίου από έναν προσανατολισμό βορρά-νότου (Αίγυπτος, Ισραήλ, Ιορδανία και ενδεχομένως Κύπρος) σε ένα δυτικό-ανατολικό, μεγαλύτερο δίκτυο που θα περιλαμβάνει το Ιράκ, έγραψε ο Κέπες.

Προς το παρόν, ο Ρέτιγκ πιστεύει ότι τα πλήγματα κατά της Χεζμπολάχ έχουν καταστήσει τις υποδομές της Ανατολικής Μεσογείου ασφαλέστερες και οι ισραηλινές άμυνες έχουν περισσότερο χρόνο για να αμυνθούν απέναντι σε απειλές από πληρεξούσιους στην Υεμένη και το Ιράκ. Συνδέει επίσης τη στρατιωτική επιτυχία του Ισραήλ με τη μελλοντική περιφερειακή ενεργειακή ολοκλήρωση. «Υπάρχει άμεση σύνδεση μεταξύ της στρατιωτικής επιτυχίας του Ισραήλ και της προοπτικής ανάπτυξης ενός περιφερειακού ενεργειακού διαδρόμου στη Μέση Ανατολή, συμπεριλαμβανομένων νέων εξαγωγικών υποδομών».

Σε αυτό που χαιρετίστηκε ως ιστορική συμφωνία, το Ισραήλ και ο Λίβανος διευθέτησαν τα επί μακρόν αμφισβητούμενα θαλάσσια σύνορά τους στα τέλη του 2022. Η συμφωνία με τη μεσολάβηση των ΗΠΑ χαιρετίστηκε ως μια σημαντική κίνηση που θα μπορούσε να ξεκλειδώσει υπεράκτιους πόρους φυσικού αερίου και για τις δύο χώρες. Μια σημαντική πηγή τριβής κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων ήταν το κοίτασμα Karish, το οποίο η Χεζμπολάχ απείλησε να επιτεθεί εάν το Ισραήλ αρχίσει την παραγωγή. Τελικά, η συμφωνία άφησε το Karish υπό ισραηλινό έλεγχο και ένα άλλο σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητο κοίτασμα φυσικού αερίου, το Qana, στα λιβανέζικα ύδατα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Μπενιαμίν Νετανιάχου, ως ηγέτης της αντιπολίτευσης το 2022, κατηγόρησε τον τότε πρωθυπουργό Γιαΐρ Λαπίντ ότι «συνθηκολόγησε» με τη Χεζμπολάχ προχωρώντας στη συμφωνία.

Τον Σεπτέμβριο του 2024, δημοσιεύματα ισραηλινών μέσων ενημέρωσης έκαναν λόγο ότι μέλη της Κνέσετ ζητούσαν την ακύρωση του συμφώνου. Αντίθετα, μένει επίσης να δούμε πώς θα αντιδράσει ο Λίβανος εν μέσω της επίθεσης του Ισραήλ κατά της Χεζμπολάχ. «Η κυβέρνηση του Λιβάνου θα πρέπει να κρατήσει αυτή τη συμφωνία», δήλωσε ο Ρέτιγκ. «Δεν θα βρει καλύτερη στο μέλλον».

Πηγή: Al Monitor,Militaire