Προκλήσεις και παγίδες του ελληνοτουρκικού διαλόγου

Η κυβέρνηση, υπό την καθοδήγηση του Υπουργού Εξωτερικών Γ. Γεραπετρίτη, επιδιώκει να διατηρήσει μια λεπτή ισορροπία στην εμπλοκή της σε διαδικασίες πολιτικού διαλόγου, χωρίς να παραχωρήσει «κεκτημένα» στην άλλη πλευρά. Σκοπός είναι να εξερευνηθούν όλες οι δυνατότητες για την επίλυση του ζητήματος της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ με την Τουρκία, ενώ παράλληλα να διατηρηθεί ένα ήπιο κλίμα, ακόμα και αν η προσπάθεια αυτή δεν ευοδωθεί.

Στις 8 Νοεμβρίου, λίγο πριν συμπληρωθούν δύο χρόνια από την έναρξη της διαδικασίας επαναπροσέγγισης στις Ελληνοτουρκικές σχέσεις, οι Υπουργοί Εξωτερικών των δύο χωρών, Γ. Γεραπετρίτης και Χ. Φιντάν, θα προσπαθήσουν να επιτύχουν εκεί όπου έχουν αποτύχει όλοι οι προκάτοχοί τους από το 1975 και μετά. Στόχος τους είναι να βρουν κοινό έδαφος και να γεφυρώσουν το χάσμα που χωρίζει τις δύο χώρες στο ζήτημα της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας.

Ένα κεντρικό ζήτημα που τροφοδοτεί τη μακροχρόνια ένταση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις είναι οι συνεχείς μονομερείς διεκδικήσεις και αμφισβητήσεις της ελληνικής κυριαρχίας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων, οι οποίες έχουν επιβαρύνει τις σχέσεις αυτές κατά τη διάρκεια των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών.

Σήμερα, η Ελλάδα βρίσκεται σε μια εξαιρετικά δύσκολη θέση, καθώς απέναντί της έχει μια Τουρκία που προβάλλει τις διεκδικήσεις της και απαιτεί ανταλλάγματα για να αποσύρει τα τετελεσμένα που έχει επιβάλει. Ο τελικός της στόχος είναι να εγκλωβίσει τα ελληνικά νησιά εντός των χωρικών υδάτων των 6 ναυτικών μιλίων, περιορίζοντας παράλληλα την επιρροή τους σε θαλάσσιες ζώνες, χωρίς να αναλάβει κανένα κόστος. Με αυτόν τον τρόπο, επιδιώκει να αναιρέσει το στρατηγικό πλεονέκτημα που προσφέρει στην Ελλάδα η γεωγραφία και η παρουσία των νησιών σε όλο το μήκος του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου.

Η Τουρκική πλευρά έχει ξεκαθαρίσει τις προθέσεις της, δηλώνοντας ότι η αναζήτηση λύσης πρέπει να περιλαμβάνει ένα σύνολο θεμάτων. Αυτά περιλαμβάνουν τις θαλάσσιες ζώνες και τα χωρικά ύδατα, τον εναέριο χώρο, την αποστρατικοποίηση των νησιών, τις γκρίζες ζώνες, το FIR και τις διεθνείς δικαιοδοσίες σε διεθνή ύδατα, καθώς και ζητήματα που αφορούν την «τουρκική» μειονότητα στη Θράκη.

Παράλληλα, παραμένει σε ισχύ το Τουρκολυβικό Μνημόνιο, το οποίο, αν και παράνομο, θεωρείται τετελεσμένο. Η Άγκυρα έχει δηλώσει ότι είναι πρόθυμη να παραπέμψει τα ζητήματα σε διεθνή δικαστική δικαιοδοσία, όπως ζητά διαρκώς η Ελλάδα, υπό την προϋπόθεση ότι αυτή η διαδικασία θα καλύψει «όλα τα προβλήματα», συμπεριλαμβανομένων και των μονομερών διεκδικήσεων που αφορούν την ελληνική κυριαρχία.

Η Αθήνα κατηγορηματικά απορρίπτει τις αιτιάσεις αυτές και ο ίδιος ο Κυρ. Μητσοτάκης επανειλημμένα έχει δηλώσει ότι η μόνη διαφορά που τίθεται προς συζήτηση είναι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας.

Ο Γ. Γεραπετρίτης έχει περιγράψει τη διαδικασία όπως την αντιλαμβάνεται η Αθήνα, τονίζοντας ότι στο προκαταρκτικό στάδιο των συνομιλιών του με τον Τούρκο ομόλογο του θα διερευνηθεί η δυνατότητα σύγκλισης σε ό,τι αφορά το εύρος της διαφοράς, οι γενικές Αρχές του εφαρμοστέου Δικαίου και κατόπιν το χρονοδιάγραμμα και η μορφή του σχήματος. Και έχει επισημάνει ότι πρέπει να υπάρξει πλήρης συμφωνία και στα τρία αυτά επίπεδα προκειμένου να δοθεί η σκυτάλη στην επόμενη φάση όπου εμπειρογνώμονες και διπλωμάτες θα αναλάβουν τη χάραξη των ορίων επί χάρτου.

Με τα τρέχοντα δεδομένα και εφόσον δεν παρατηρείται κάποια αλλαγή στη στάση της Τουρκίας, το αδιέξοδο είναι αναπόφευκτο από την αρχική φάση της διαδικασίας. Όπως έχει δηλώσει ο κ. Γεραπετρίτης, αν προταθεί οποιοδήποτε άλλο θέμα που σχετίζεται με την ελληνική κυριαρχία, τότε η συζήτηση θα διακοπεί. Η τουρκική πλευρά, επιπλέον, μπορεί να αναφερθεί στη Διακήρυξη των Αθηνών, η οποία δηλώνει ότι τα δύο μέρη «θα προσπαθήσουν να επιλύσουν οποιαδήποτε διαφορά προκύψει μεταξύ τους με φιλικό τρόπο, μέσω απευθείας διαβουλεύσεων ή με άλλα μέσα αμοιβαίας επιλογής, όπως προβλέπεται στον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών».

Η Αθήνα θα πρέπει επίσης να τονίσει από την αρχή ότι η επέκταση των χωρικών υδάτων έως τα 12 ναυτικά μίλια, είτε αφορά μόνο τις ηπειρωτικές ακτές είτε γίνεται σταδιακά για ορισμένα νησιά, θα πρέπει να προηγηθεί των συνομιλιών για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας. Ίσως θα έπρεπε ήδη να έχει ξεκινήσει η διαδικασία για το κλείσιμο των Κόλπων και ο σχεδιασμός των επόμενων βημάτων.

Είναι επίσης κρίσιμο για τη χώρα μας να διεξαχθεί μια ενιαία συζήτηση σχετικά με την οριοθέτηση του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου. Αυτό θα επιτρέψει να αντισταθμιστούν τυχόν αρνητικές ρυθμίσεις για την Ελλάδα στο Αιγαίο με αντίστοιχες θετικές εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο.

Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας που θα ξεκινήσει σε τρεις εβδομάδες, υπάρχει ο κίνδυνος να διατηρηθεί ένας διάλογος που θα είναι αδιέξοδος, προκειμένου να αποφευχθεί η διαπίστωση του αδιεξόδου, ειδικά πριν από τη συνάντηση των δύο ηγετών στην Τουρκία στις αρχές του 2025. Αυτό θα μπορούσε να δώσει στην Τουρκία τη δυνατότητα να ισχυρίζεται ότι η συζήτηση για τα θέματα που έχει θέσει, τα οποία αφορούν τις μονομερείς διεκδικήσεις κατά της χώρας μας, έχει «νομιμοποιηθεί» σε ανώτερο πολιτικό επίπεδο.

Το ερώτημα που απασχολεί όλους είναι πώς θα επηρεάσει ένα πρόωρο αδιέξοδο το ήπιο κλίμα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, ενώ είναι προφανές ότι η τρέχουσα περίοδος προσέγγισης έχει τα όριά της.

Η Τουρκία βρίσκεται σε μια φάση όπου οι γεωπολιτικές προκλήσεις είναι οι κύριες προτεραιότητές της, και οι σχέσεις με την Ελλάδα δεν περιλαμβάνονται σε αυτές. Το γεγονός ότι δεν επιθυμεί να διατηρεί ανοιχτό μέτωπο με την Ελλάδα, ενώ εστιάζει σε περιοχές όπως η Μαύρη Θάλασσα, ο Καύκασος, ο Λίβανος, η Γάζα, η Κεντρική Ασία και η Βόρεια και Κεντρική Αφρική, δεν σημαίνει ότι η Τουρκία γίνεται πιο ανεκτική ή διαλλακτική. Αντίθετα, όπως έχει αποδείξει, προτιμά να διατηρεί αυτό το ήπιο κλίμα στις διμερείς σχέσεις, εφόσον η Ελλάδα δεν «ενοχλεί». Δηλαδή, εφόσον δεν ασκεί τα κυριαρχικά της δικαιώματα, τα οποία η Τουρκία αμφισβητεί.

Η εδραίωση μιας τέτοιας κατάστασης, όπου η Τουρκία θα προσθέτει θέματα στην ατζέντα και η Ελλάδα θα αποφεύγει να ασκήσει τα κυριαρχικά της δικαιώματα, είναι ο μελλοντικός κίνδυνος.