Πώς ο θάνατος του Γκιουλέν θα μπορούσε να επηρεάσει τις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας;

Ο Φετουλάχ Γκιουλέν, ο σουνίτης ιεροκήρυκας με έδρα τις ΗΠΑ, ο οποίος κατηγορείται από την Τουρκία ότι οργάνωσε την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016, πέθανε, επιβεβαίωσαν τη Δευτέρα οι συγγενείς του καθώς και Τούρκοι αξιωματούχοι.

Ο ανιψιός του Γκιουλέν, ο Εμπουσελέμ Γκιουλέν, ο οποίος επίσης έχει την έδρα του στις Ηνωμένες Πολιτείες, επιβεβαίωσε τον θάνατο του θείου του στο Χ, αφού ένας ιστότοπος που συνδέεται με το κίνημα του ιεροκήρυκα ανακοίνωσε τον θάνατο του Γκιουλέν σε νοσοκομείο των ΗΠΑ την Κυριακή.

Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν δήλωσε τη Δευτέρα ότι ο θάνατος του σουνίτη κληρικού επιβεβαιώθηκε επίσης από πηγές των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών. «Ο ηγέτης αυτής της σκοτεινής οργάνωσης πέθανε», δήλωσε ο Φιντάν.

Το κίνημα του Γκιουλέν, ένα τεράστιο δίκτυο με οπαδούς σε πολλές χώρες, χαρακτηρίστηκε ως τρομοκρατική οργάνωση από την Άγκυρα το 2016. Ο Γκιουλέν και οι ακόλουθοί του κατηγορούνται ότι οργάνωσαν την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016, κατά την οποία σκοτώθηκαν εκατοντάδες άνθρωποι, κυρίως πολίτες που βγήκαν στους δρόμους για να αντιμετωπίσουν τους πραξικοπηματίες.

«Η αποφασιστικότητα του έθνους στον αγώνα κατά της τρομοκρατίας θα συνεχιστεί», πρόσθεσε ο Φιντάν τη Δευτέρα.

Ο Οζγκούρ Οζέλ, ο ηγέτης του κύριου αντιπολιτευόμενου Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος, επανέλαβε μια παρόμοια γραμμή. «Όλοι πρέπει να παραμείνουν σε επαγρύπνηση απέναντι σε αυτή την ύπουλη οργάνωση», δήλωσε ο Οζέλ. «Μιλάμε για μια ένοπλη τρομοκρατική οργάνωση που διείσδυσε στους θεσμούς του κράτους».

Το ισλαμικό κίνημα του Γκιουλέν ήταν κάποτε σύμμαχος του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) εναντίον του κοσμικού κατεστημένου της χώρας.

Πριν από την πτώση της στις αρχές της δεκαετίας του 2010, η συμμαχία είδε τους γκιουλενιστές να ενισχύουν τις θέσεις τους στους κρατικούς θεσμούς, ιδίως στην αστυνομία και το δικαστικό σώμα, κατακτώντας ανώτερες θέσεις.

Μέχρι τη βασιλεία του ΑΚΡ, ο τουρκικός στρατός ανέτρεπε τις δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις της χώρας σχεδόν κάθε δεύτερη δεκαετία. Υποστηρίζοντας ότι βρισκόταν σε εξέλιξη ένα νέο σχέδιο πραξικοπήματος, η συμμαχία μεταξύ του Γκιουλέν και του ΑΚΡ στοχοποίησε όχι μόνο τον στρατό της χώρας αλλά και ακτιβιστές, μέλη της κοινωνίας των πολιτών και δημοσιογράφους μέσω πολλαπλών δικών με ελάχιστα τεκμηριωμένα στοιχεία. Υψηλόβαθμοι αξιωματικοί του τουρκικού στρατού, δημοσιογράφοι και άλλοι αντιφρονούντες που απλώς ύψωσαν τη φωνή τους ενάντια σε αυτές τις δίκες φυλακίστηκαν.

Το πρώτο και σημαντικό δημόσιο ρήγμα στη συμμαχία ήρθε το 2012, όταν ένας Τούρκος εισαγγελέας κάλεσε τον Φιντάν, τότε επικεφαλής του Οργανισμού Πληροφοριών της Τουρκίας, και άλλους υψηλόβαθμους αξιωματούχους των μυστικών υπηρεσιών για ανάκριση, κατηγορώντας τους για διασυνδέσεις με την τρομοκρατία λόγω του ρόλου τους στις ειρηνευτικές συνομιλίες με το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK). Το PKK, το οποίο διεξάγει ένοπλη εκστρατεία κατά της Τουρκίας από το 1984, θεωρείται τρομοκρατική οργάνωση από την Άγκυρα, την Ουάσινγκτον και την πλειονότητα των ευρωπαϊκών πρωτευουσών.

Οι συνομιλίες, οι οποίες κατέρρευσαν το 2015, είχαν ως στόχο την ειρηνική επίλυση της 40χρονης σύγκρουσης στη χώρα που έχει στοιχίσει τη ζωή σε περίπου 50.000 ανθρώπους. Το κίνημα Γκιουλέν είναι γνωστό ότι ήταν κατά των ειρηνευτικών συνομιλιών.

Η σύγκρουση εντάθηκε μετά την έναρξη μιας σειράς ερευνών για διαφθορά κατά του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και πολλών άλλων κυβερνητικών αξιωματούχων το 2013.

Το κίνημα και ο ηγέτης του έγιναν ο μεγαλύτερος εχθρός της Τουρκίας μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016. Ο Γκιουλέν αρνείται οποιαδήποτε ανάμειξη, αλλά ένα πλήθος αποδεικτικών στοιχείων δείχνει το ρόλο των στενών ακόλουθων του.

Η κυβέρνηση εξαπέλυσε μαζική καταστολή των γκιουλενιστών εντός του τουρκικού στρατού και της γραφειοκρατίας στη συνέχεια, εκκαθαρίζοντας εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους που κατηγορήθηκαν ότι ήταν μέλη της ομάδας.

Η Άγκυρα αύξησε επίσης την πίεση σε χώρες όπου οι γκιουλενιστές διαθέτουν ισχυρό δίκτυο σχολείων και φιλανθρωπικών οργανώσεων. Οι πολλαπλές έκτακτες παραδόσεις από διάφορες χώρες από τις τουρκικές αρχές προκάλεσαν έντονες επικρίσεις από διεθνείς ομάδες πολιτών. Ομάδες δικαιωμάτων στην Τουρκία αναφέρουν επίσης ότι πολλά άτομα που συμμετείχαν στο κίνημα αποκλειστικά για θρησκευτικούς λόγους και δεν είχαν καμία σχέση ή γνώση των παράνομων δραστηριοτήτων της ομάδας έχουν υποστεί σκληρές ποινές φυλάκισης. Πολλά υψηλόβαθμα μέλη του κινήματος ζουν εξόριστα στην Ευρώπη ή στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα, η έκδοση του Γκιουλέν έγινε ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα για τις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας. Ο Ερντογάν το έθεσε επανειλημμένα, αλλά η αμερικανική πλευρά αρνήθηκε να εκδώσει τον κληρικό, λέγοντας ότι η Τουρκία δεν είχε προσκομίσει επαρκή στοιχεία για την εμπλοκή του Γκιουλέν.

Το ζήτημα του Γκιουλέν «ήταν το μόνιμο αγκάθι στις σχέσεις» μεταξύ της Τουρκίας και των Ηνωμένων Πολιτειών, δήλωσε στο Al-Monitor οΣονέρ Καγκαπτάι, διευθυντής του τουρκικού ερευνητικού προγράμματος στο Ινστιτούτο Πολιτικής της Ουάσιγκτον για την Εγγύς Ανατολή.

Θορυβημένος από τις καθυστερημένες και αδύναμες αντιδράσεις των δυτικών πρωτευουσών, ιδίως της Ουάσινγκτον, ενώ άμαχοι σκοτώνονταν από στρατιώτες στους δρόμους κατά τη διάρκεια της νύχτας της απόπειρας πραξικοπήματος, ο Ερντογάν πραγματοποίησε το πρώτο του ξένο ταξίδι στη Ρωσία τον Αύγουστο του 2016.

Τον επόμενο χρόνο, η Τουρκία και η Ρωσία υπέγραψαν σύμβαση για την αγορά του ρωσικού αντιπυραυλικού συστήματος S-400. Η Ουάσινγκτον απέκλεισε την Τουρκία από το πρόγραμμα F-35 το 2020 για την αγορά των S-400 στο πλαίσιο του νόμου Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act, τον οποίο το Κογκρέσο ψήφισε με συντριπτική πλειοψηφία το 2017 για να αποτρέψει σημαντικές αμυντικές συναλλαγές με τη Ρωσία.

Ο θάνατος του Γκιουλέν θα μπορούσε να «εξαλείψει αυτό το μεγάλο αγκάθι στη σχέση και να της επιτρέψει να προχωρήσει μπροστά και ίσως να ανθίσει και πάλι», δήλωσε ο Καγκαπτάι, επισημαίνοντας τις πρόσφατες βελτιώσεις στις σχέσεις Άγκυρας-Ουάσινγκτον. «Αυτό έρχεται σε μια καλή στιγμή στις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας».

Τον Ιανουάριο η κυβέρνηση Μπάιντεν έδωσε το πράσινο φως για την πώληση νέων F-16, την οποία η Άγκυρα επιδιώκει μετά την απομάκρυνσή της από το πρόγραμμα F-35. Οι δύο πρωτεύουσες φέρονται επίσης να βρίσκονται σε συνομιλίες για την επιστροφή της Τουρκίας στο πρόγραμμα F-35.

Ο Γκιουλέν ταξίδεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1999 για ιατρικούς λόγους και δεν επέστρεψε ποτέ. Εκείνη τη χρονιά, εμφανίστηκαν βίντεο που τον έδειχναν να καλεί τους υποστηρικτές του κατά τη διάρκεια διαφόρων κηρυγμάτων να διεισδύσουν κρυφά σε σημαντικούς θεσμούς της κυβέρνησης, όπως το δικαστικό σώμα. «Θεωρείται πρόωρο να δράσετε μέχρι να τραβήξετε όλη τη δύναμη και την εξουσία από τους συνταγματικούς θεσμούς της Τουρκίας στην τσέπη σας», ακούγεται να λέει σε ένα βίντεο.

Ένας διακεκριμένος δημοσιογράφος που είχε καλύψει αυτά τα βίντεο απαξιώθηκε από ένα βίντεο που ήρθε στην επιφάνεια και τον έδειχνε να έχει στενή σχέση με μια γυναίκα σε εξωσυζυγική σχέση το 2006. Εκείνη την εποχή, όταν η συμμαχία μεταξύ του ΑΚΡ και του κινήματος Γκιουλέν ήταν ισχυρά ακέραιη, παρόμοια τύχη είχαν μια σειρά από πολιτικούς της αντιπολίτευσης.

Ο Γκιουλέν, εκπαιδευμένος ιμάμης που γεννήθηκε στην ανατολική επαρχία Ερζερούμ της Τουρκίας το 1942, έχτισε μια αυτοκρατορία εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και φιλανθρωπικών οργανώσεων σε όλο τον κόσμο. Δεν παντρεύτηκε ποτέ.

«Πιστεύω ότι ο Φετουλάχ Γκιουλέν και το κίνημά του έκαναν τη μεγαλύτερη ζημιά στη δημοκρατία της Τουρκίας και με τον πιο διεστραμμένο τρόπο», δήλωσε ο Καγκαπτάι, υπενθυμίζοντας πως ο Γκιουλέν και το κίνημά του, συμπεριλαμβανομένων δικαστών, εισαγγελέων και δημοσιογράφων που συντάχθηκαν μαζί του, ισχυρίστηκαν ότι υπήρχε σχέδιο πραξικοπήματος από το “βαθύ κράτος” της Τουρκίας εναντίον της κυβέρνησης.

«Χρησιμοποίησαν αυτόν τον ισχυρισμό για να παρακολουθούν, να παρενοχλούν και να εκφοβίζουν όποιον ήθελε τότε να κρατήσει ανοιχτό τον χώρο της κοινωνίας των πολιτών», είπε. «Και με τον πιο διεστραμμένο τρόπο, λιγότερο από μια δεκαετία αργότερα, το 2016, το κίνημα πραγματοποίησε τη δική του αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος, προκαλώντας τον θάνατο εκατοντάδων Τούρκων πολιτών».

Πηγή: Al Monitor, Militaire