Πώς το δολάριο από αποτελεσματικό όπλο των ΗΠΑ έγινε δίκοπο μαχαίρι

Τα τελευταία 80 χρόνια, το αμερικανικό δολάριο έγινε η lingua franca του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Από την Ευρώπη μέχρι την Αυστραλία, οι κεντρικές τράπεζες, οι επιχειρήσεις, οι αγορές και οι τουρίστες βρίσκουν κοινή γλώσσα χρησιμοποιώντας το αμερικανικό νόμισμα. Σε καθημερινή βάση οι παγκόσμιες συναλλαγές στο αμερικανικό νόμισμα φτάνουν στα 6,6 τρισεκατομμύρια δολάρια.

Η κεντρική και κυρίαρχη θέση του δολαρίου ΗΠΑ στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα δεν συμβολίζει μόνο την αυξανόμενη επιρροή της Ουάσιγκτον στο εξωτερικό, αλλά έχει επίσης ανεβάσει την επιρροή του υπουργού Οικονομικών των ΗΠΑ, σημειώνει το Foreign Policy. Μια δουλειά που το πρώτο ομοσπονδιακό Κογκρέσο περιέγραψε, το 1789, ως «λογιστής του κράτους» από τότε εξελίχθηκε σε διπλωμάτης, διαχειριστής κρίσεων, διαπραγματευτής και επεκτάθηκε στον έλεγχο των ξένων επενδύσεων, την αναδιάρθρωση χρέους, την επιβολή κυρώσεων και πολλά ακόμη.

Στο «Paper Soldiers: How the Weaponization of the Dollar Changed the World Order», η δημοσιογράφος Σαλίνα Μόχσιν ακολουθεί τους διαχειριστές του δολαρίου, από τον Ρόμπερτ Ρούμπιν το 1995, μέχρι τη σημερινή υπουργό Οικονομικών, Τζάνετ Γιέλεν, καθώς μετέτρεψαν το δολάριο από μια εγχώρια πολιτική εμμονή σε ένα όπλο που χρησιμοποιήθηκε στο εξωτερικό. Τα στοιχεία εγείρουν το ερώτημα: Η δύναμη που προσφέρει το δολάριο ΗΠΑ στον εκδότη του, δηλαδή στις ΗΠΑ, έχει κάνει περισσότερο κακό παρά καλό;

Car toy and calculator stay on the dollars (Installation on the theme of car purchasing and auto credit)

Η απόφαση να στεφθεί το δολάριο ΗΠΑ ως το κορυφαίο αποθεματικό νόμισμα του κόσμου το 1944, μετά τη συμφωνία του Μπρέτον Γουντς στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, προκάλεσε διεθνή ζήτηση για δολάρια. Η ισχυρή ζήτηση σήμαινε ότι, μόλις ο Ρίτσαρντ Νίξον αφαίρεσε το δεσμό του δολαρίου με τον χρυσό το 1971, το νόμισμα ενισχύθηκε σε αισθητά. Αυτό έφερε τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής των ΗΠΑ μια δύσκολη θέση: Αν και ένα ισχυρό δολάριο σήμαινε ότι οι Αμερικανοί καταναλωτές απολάμβαναν φθηνές εισαγωγές, έκανε τις εξαγωγές των ΗΠΑ πιο ακριβές, και επομένως λιγότερο ελκυστικές για τους ξένους αγοραστές, βλάπτοντας τους Αμερικανούς παραγωγούς.

Από τη δεκαετία του 1970 έως τη δεκαετία του 1990, το υπουργείο Οικονομικών κατεύθυνε την Federal Reserve στο να αγοράσει ή να πουλήσει δολάρια για να σταθεροποιήσει το νόμισμα, συχνά με τη βοήθεια εμπορικών εταίρων που επωφελήθηκαν από ένα σταθερό δολάριο ΗΠΑ. Αλλά καθώς αυξάνονταν οι ροές του διεθνούς εμπορίου, υπήρξαν παρενέργειες: Το φθηνό δολάριο έδινε υπερβολική ώθηση στις εξαγωγές βιομηχανικών προϊόντων των ΗΠΑ και ήγειρε πολιτικούς κινδύνους.

Για παράδειγμα, τη δεκαετία του 1990, ο τότε Πρόεδρος Μπιλ Κλίντον αποφάσισε να αγοράσει γιεν Ιαπωνίας και να πουλήσει δολάρια, προς το συμφέρον της διασφάλισης της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής σταθερότητας. Ωστόσο, η κίνηση έκανε επίσης τις ιαπωνικές εισαγωγές πιο ακριβές – και ενδεχομένως ωφέλησε τους Αμερικανούς κατασκευαστές. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, που συχνά στιγμάτιζαν εκείνες τις χώρες που εσκεμμένα χειραγωγούν τα νομίσματά τους για ένα αθέμιτο εμπορικό πλεονέκτημα, έκαναν ουσιαστικά το ίδιο.

Η πολιτική του ισχυρού δολαρίου

Ο κίνδυνος συγκρούσεων με τους εμπορικούς εταίρους ήταν το στοιχείο που έκανε τον Ρόμπερτ Ρούμπιν, ο οποίος υπηρέτησε ως υπουργός Οικονομικών από το 1995 έως το 1999, να τάσσεται κατά της νομισματικής παρέμβασης. Το 1995 δεσμεύτηκε να σταματήσει να αναμιγνύεται στις αγορές συναλλάγματος και έτσι να αφήσει το δολάριο να κινηθεί όπου το πάνε οι αγορές. Έκτοτε η τυπική απάντηση ήταν πάντα: «Ένα ισχυρό δολάριο είναι προς το συμφέρον των Ηνωμένων Πολιτειών».

Καθώς οι ΗΠΑ συνέχιζαν να τροφοδοτούν την παγκόσμια ζήτηση για δολάρια, όλοι – από τις εταιρείες έως τις κεντρικές τράπεζες – φαινόταν να επενδύουν σε ένα ισχυρό και σταθερό δολάριο. Αλλά η πολιτική της Ουάσιγκτον είχε παράπλευρες ζημιές, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.

Καθώς το δολάριο ενισχύθηκε, οι αμερικανικές εξαγωγές όπως ο χάλυβας και τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα έγιναν πιο ακριβές για τους ξένους αγοραστές. Ως αποτέλεσμα, μεταξύ 1998 και 2002, μια περίοδο κατά την οποία το δολάριο κέρδισε πάνω από 10%, η Αμερική έχασε 2,6 εκατομμύρια θέσεις εργασίας στη μεταποίηση. Αρνούμενη να παρέμβει στις αγορές συναλλάγματος για να σώσει τις αμερικανικές θέσεις εργασίας, η Ουάσιγκτον επιβεβαίωσε την προτίμησή της για τη Wall Street και το διεθνές εμπορικό σύστημα έναντι των εργαζομένων και των εσωτερικών υποθέσεων. Για τον υπόλοιπο κόσμο, ωστόσο, η πολιτική του ισχυρού δολαρίου φάνηκε να επιβεβαιώνει το αντίθετο.

Τα πετροδολάρια και οι BRICS

Κυρίαρχη η παρουσία του δολαρίου και στην αγορά πετρελαίου. Το 1974, ο υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Ουίλιαμ Σάιμον και ο αναπληρωτής του έφτασαν στη Τζέντα της Σαουδικής Αραβίας, σε μια μυστική αποστολή για την προώθηση του δολαρίου. Ο ΟΠΕΚ είχε πρόσφατα άρει το εμπάργκο πετρελαίου που είχε επιβάλει ως αντίποινα για την παροχή βοήθειας από τις Ηνωμένες Πολιτείες στο Ισραήλ κατά τη διάρκεια του πολέμου του Γιομ Κιπούρ και η τιμή του αργού πετρελαίου ομαλοποιούνταν. Ο Σάιμον ήταν εκεί για να κλείσει μια συμφωνία: Σε αντάλλαγμα για τη στρατιωτική βοήθεια των ΗΠΑ, η Σαουδική Αραβία υποσχέθηκε να τιμολογήσει τις περισσότερες εξαγωγές πετρελαίου της σε δολάρια ΗΠΑ και να χρησιμοποιήσει τα πετρελαϊκά της έσοδα για να αγοράσει το χρέος των ΗΠΑ.

Η Σαουδική Αραβία συμφώνησε. Οι δύο χώρες διατήρησαν έκτοτε μια οικονομική συμμαχία, με τη χώρα του Κόλπου να είναι ένας από τους μεγαλύτερους αποδέκτες όπλων των ΗΠΑ. Σήμερα, πάνω από τα δύο τρίτα των παγκόσμιων εξαγωγών πετρελαίου τιμολογούνται σε δολάρια. Δεδομένης αυτής της μακράς ιστορίας των πετροδολαρίων, έχει ανησυχήσει ορισμένους παρατηρητές το γεγονός ότι η Σαουδική Αραβία είναι ολοένα και πιο πρόθυμη να τιμολογήσει τις εξαγωγές πετρελαίου σε κινεζικά γιουάν αντί σε δολάρια ΗΠΑ.

«Ως επιχειρηματίας», εξήγησε ο υπουργός Ενέργειας της Σαουδικής Αραβίας, «πηγαίνω όπου υπάρχει ευκαιρία». Και η Κίνα είναι επίσης μεγάλος πελάτης πετρελαίου. Τον Ιανουάριο του 2024, η Σαουδική Αραβία προσχώρησε σε μια διευρυμένη συμμαχία «BRICS». Και στόχος των BRICS σήμερα είναι αναμφίβολα να αμφισβητήσουν την κυριαρχία του δολαρίου. Από ισχυρό όπλο, το δολάριο εξελίσσεται κάπως έτσι για τις ΗΠΑ σε δίκοπο μαχαίρι.