Το ψηφιακό ευρώ διχάζει την ΕΕ αλλά… έρχεται

Μήπως η Ελλάδα, τον Ιούνιο του 2015, όταν το υπουργείο Οικονομικών εξέταζε ένα ψηφιακό νόμισμα που θα αντικαθιστούσε το ευρώ (σε περίπτωση χρεοκοπίας), ήταν για άλλη μια φορά μπροστά από την Ευρώπη; ,Η απάντηση είναι αρνητική. Η δική μας ευρεσιτεχνία, που ποτέ δεν εφαρμόστηκε από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ καθώς υπογράφηκε το τρίτο μνημόνιο, ήταν μια επιλογή απομόνωσης (και λύση απελπισίας), ενώ το ψηφιακό ευρώ που συζητείται αυτές τις ημέρες στην ΕΕ είναι το αύριο των συναλλαγών μας. Και όπως συμβαίνει σχεδόν με καθετί καινούργιο στην ΕΕ, υπάρχουν εντάσεις και διαφωνίες. Αλλά ας τα πάρουμε με τη σειρά. Οπως αναφέρει σε ρεπορτάζ του το Politico, «μια νέα μάχη αρχίζει να εκτυλίσσεται μεταξύ των ισχυρότερων κρατών της Ευρώπης και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) για τον έλεγχο ενός νέου νομισματικού εργαλείου που και οι δύο πλευρές φοβούνται ότι θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει το τραπεζικό σύστημα της ηπείρου, αν δεν το διαχειριστεί σωστά».

Στο επίκεντρο της σύγκρουσης βρίσκεται το ψηφιακό ευρώ, ένα εικονικό νόμισμα αντίστοιχο των κερμάτων και των χαρτονομισμάτων του ευρώ, αλλά σε άυλη, ψηφιακή μορφή. Εδώ και χρόνια, η ΕΚΤ αναπτύσσει το εργαλείο αυτό οραματιζόμενη έναν πανευρωπαϊκό μέσο πληρωμών που θα έχει τη δυνατότητα να ανταγωνιστεί τα βαριά ονόματα των Ηνωμένων Πολιτειών, όπως η Visa και η Mastercard. Αλλά καθώς το σχέδιο πάει να γίνει πραγματικότητα, έχει ξεσπάσει μια σοβαρή διαμάχη. Σύμφωνα με το Politico, αρκετές κυβερνήσεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας και της Γερμανίας, υποστηρίζουν ότι η ΕΚΤ έχει αποκτήσει υπερβολικό έλεγχο σε μια κρίσιμη πτυχή: το πόσο ψηφιακό νόμισμα θα επιτρέπεται στους πολίτες να κατέχουν σε ψηφιακά «πορτοφόλια» που θα υποστηρίζονται από την ΕΚΤ.

Αν και μπορεί να μοιάζει με ένα στενά τεχνικό ζήτημα, το διακύβευμα σύμφωνα με τον ιστότοπο είναι τεράστιο. Πολιτικοί και τεχνοκράτες ανησυχούν ότι αν το όριο οριστεί πολύ ψηλά, οι πολίτες θα μπορούσαν να αποσύρουν τεράστια ποσά από τις παραδοσιακές τράπεζες κατά τη διάρκεια μιας κρίσης, θέτοντας σε κίνδυνο τη σταθερότητα ολόκληρου του τραπεζικού συστήματος. Ορισμένοι δε ανησυχούν ότι οποιοδήποτε ανώτατο όριο θα μπορούσε να παραβιάσει την προσωπική οικονομική ελευθερία, υποδαυλίζοντας τους φόβους για ένα κράτος «Big Brother». Αυτά ανέφερε παράγοντας των Βρυξελλών στο Politico που ζήτησε να παραμείνει ανώνυμος για να μιλήσει πιο ελεύθερα για το ευαίσθητο αυτό θέμα.

Η διελκυστίνδα εγείρει ωστόσο ένα θεμελιώδες ερώτημα, όπως το διατυπώνει ο ιστότοπος: ♦ Πού τελειώνει η εξουσία της κεντρικής τράπεζας και πού αρχίζει η εξουσία των κρατών μελών της ΕΕ; Τριάντα χρόνια αφότου η ΕΚΤ έγινε ο κύριος νομισματικός θεματοφύλακας του μπλοκ, η σύγκρουση επιβάλλει την επανεκτίμηση της ευαίσθητης ισορροπίας μεταξύ πολιτικής και κεντρικής τράπεζας. Για ορισμένους, πρόκειται για μια αναγκαία αντίδραση σε συνέχεια των υπερβολών της ΕΚΤ. Ωστόσο, στη Φρανκφούρτη, οι αξιωματούχοι της Ευρωτράπεζας θεωρούν τις αντιδράσεις «πολιτική ανάμειξη σε ένα πεδίο που θα έπρεπε να είναι απαλλαγμένο από αυτή». Στον πυρήνα της, όπως το έθεσε ένας διπλωμάτης στο Politico, η διαμάχη αφορά λιγότερο τεχνικές λεπτομέρειες και περισσότερο μια «μάχη για την εξουσία». Σύμφωνα με το δημοσίευμα, πάνω από 100 κεντρικές τράπεζες έχουν διερευνήσει την ιδέα της δημιουργίας ενός εθνικού ψηφιακού νομίσματος, ωθούμενες σε δράση μετά την αποτυχημένη προσπάθεια του Facebook να λανσάρει ένα παγκόσμιο κρυπτονόμισμα, το Libra, το 2019, που προκάλεσε σοκ στον χρηματοπιστωτικό κόσμο.

Παρότι πολλές από αυτές τις προσπάθειες έχουν έκτοτε εκπνεύσει, η ΕΚΤ παρέμεινε αποφασιστική, υπερασπιζόμενη το ψηφιακό ευρώ ως μια εναλλακτική λύση που θα αλλάξει τα δεδομένα στα υφιστάμενα συστήματα πληρωμών —μια λύση που ελπίζει ότι θα χαλαρώσει την εξάρτηση της Ευρώπης από τις κυρίαρχες υπηρεσίες πληρωμών των ΗΠΑ και τρίτων χωρών, οι οποίες σήμερα διαχειρίζονται περίπου το 70% των πληρωμών της ΕΕ. Ωστόσο η αδιάκοπη πρόοδος της κεντρικής τράπεζας για το ψηφιακό ευρώ έχει τρομάξει βασικές χώρες-μέλη της ΕΕ οι οποίες θεωρούν πλέον το σχέδιο ως επικίνδυνα τεχνοκρατικό. Ετσι, στις Βρυξέλλες, σύμφωνα πάντα με τον ιστότοπο, οι αρμόδιοι αξιοποιούν την πολιτική τους επιρροή σε μια προσπάθεια να περιορίσουν τη δύναμη της ΕΚΤ στις τρέχουσες διαπραγματεύσεις σχετικά με κρίσιμες πτυχές του σχεδιασμού του ψηφιακού ευρώ. Το ρεπορτάζ του Politico αναφέρει ότι σύμφωνα με το σχέδιο κανονισμού που επεξεργάζονται νομοθέτες και κυβερνήσεις, μόνο η ΕΚΤ θα αποφασίζει πόσα ψηφιακά νομίσματα μπορούν να έχουν οι πολίτες στα «πορτοφόλια» τους. Η Φρανκφούρτη θεωρεί ότι αυτό συνάδει με το όραμά της για το ψηφιακό ευρώ ως έκφραση της ευρωπαϊκής νομισματικής κυριαρχίας. Επιπλέον, αξιωματούχοι που γνωρίζουν τις συζητήσεις επισημαίνουν ότι η κεντρική τράπεζα είναι η μόνη αρχή που επιτρέπεται να προσαρμόζει την προσφορά χρήματος. Ωστόσο, το Politico αναφέρει ότι τουλάχιστον εννέα χώρες διαφωνούν. Πριν από το καλοκαίρι, μια ομάδα στην οποία συμμετείχαν η Γερμανία, η Γαλλία και η Ολλανδία υποστήριξε ότι η αποκλειστική νομισματική αρμοδιότητα της Φρανκφούρτης δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται ως δικαιολογία για τον περιορισμό της εξουσίας των κρατών στη λήψη αποφάσεων.

Η οπτική γωνία των κρατών που διαφωνούν αναφέρει ότι το ψηφιακό ευρώ δεν είναι απλώς ένα νομισματικό εργαλείο, αλλά ένα ευρύτερο ζήτημα που άπτεται των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών που θα μπορούσε να αναδιαμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο οι Ευρωπαίοι χειρίζονται τις καθημερινές πληρωμές. Η συνθήκη της ΕΕ δίνει στην ΕΚΤ πολύ ισχυρά νομικά προνόμια σε ό,τι αφορά τη ρύθμιση της προσφοράς χρήματος, αλλά μόνο περιορισμένα προνόμια σε ό,τι αφορά την τραπεζική εποπτεία και τις πληρωμές. Οπως εξηγεί το Politico, ορίζεται ρητά ότι η ΕΚΤ επιτρέπει στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να «καθορίζουν τα μέτρα που είναι αναγκαία για τη χρήση του ευρώ ως ενιαίου νομίσματος» αν και «με την επιφύλαξη των εξουσιών της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας». Από την πλευρά της, η ΕΚΤ υποστηρίζει ότι η διασφάλιση της ευρωστίας των τραπεζών αποτελεί βασικό μέρος των εποπτικών αρμοδιοτήτων της, δεδομένου ότι τα εν λόγω ιδρύματα αποτελούν τον κύριο αγωγό μέσω του οποίου ασκεί τη νομισματική της πολιτική. Πολλές χώρες-μέλη, ωστόσο, δεν έχουν πειστεί. Οπως σημειώνεται στο εν λόγω ρεπορτάζ, οι χώρες αυτές υποστηρίζουν ότι ο νομοθέτης είναι αυτός που καθορίζει πολλές από τις εποπτικές αρμοδιότητες.

Το ερώτημα, λοιπόν, είναι αν μπορούν η Φρανκφούρτη (όπου η έδρα της ΕΚΤ) μαζί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, να επιτρέψουν στις κυβερνήσεις κάθε χώρας να καθορίζουν το όριο για το πόσα «ψηφιακά ευρώ» θα μπορούν να έχουν οι πολίτες τους στα «πορτοφόλια» τους. Ενα πρώτο σχόλιο που διατυπώθηκε από παράγοντα των Βρυξελλών είναι ότι μια τέτοια επιλογή θα μπορούσε να εκθέσει την ανεξάρτητη κεντρική τράπεζα σε πολιτικές πιέσεις. Ακόμη, ευρωπαίος αξιωματούχος εξέφρασε στο Politico την ανησυχία του ότι οι πολιτικοί θα μπορούσαν να υποκύψουν στα λαϊκά αιτήματα για αύξηση του ορίου, πλήττοντας τις τράπεζες. Ενας πιθανός συμβιβασμός θα ήταν να αφήσουν τα κράτη μέλη τους νομοθέτες να καθορίσουν τις παραμέτρους εντός των οποίων θα κινηθεί η ΕΚΤ για το ψηφιακό ευρώ αλλά να δώσουν στην Ευρωτράπεζα τον τελευταίο λόγο.

Ακόμη κι έτσι όμως, επισημαίνει το Politico, ο συμβιβασμός μπορεί να μην να επιλύσει την ευρύτερη ανησυχία ότι ένα σχέδιο που προοριζόταν να σώσει την Ευρώπη από την υπέρμετρη οικονομική κυριαρχία της αμερικανικής τεχνολογίας, απειλεί τώρα να καταστεί πρόβλημα από μόνο του: σε περίπτωση που η ΕΚΤ προχωρήσει χωρίς επαρκή δημοκρατική υποστήριξη. Επομένως, το θέμα θα έχει και συνέχεια…