True Crime: Από τον Zodiac στους Μενέντεζ -Γιατί serial killers και αληθινά εγκλήματα σαρώνουν στο Netflix

Τα αληθινά εγκλήματα όχι απλώς μας συναρπάζουν, προκαλούν μανιώδες ενδιαφέρον, δημιουργώντας υψηλότατα ρεκόρ τηλεθέασης, μετατρέποντας ακόμα και τους πιο αιμοσταγείς serial killers σε σκοτεινούς pop stars.

Τι είναι αυτό που μας κάνει να κολλάμε σε αποτρόπαιες ιστορίες ανείπωτης φρίκης και τρόμου, οι οποίες βασίζονται σε αληθινά εγκλήματα; Πού οφείλεται ο εθισμός σε σειρές που αφηγούνται τη ζωή των serial killers; Γιατί η σειρά και τα ντοκιμαντέρ για τους αδερφούς Μενέντεζ έχουν στοιχειώσει φέτος, μετά από τριάντα πέντε ολόκληρα χρόνια, το φαντασιακό μας και δεν λένε να βγουν από το Top10 με τις πιο δημοφιλείς σειρές του Netflix; Τι είναι αυτό που μας κάνει να ξενυχτάμε μέσα στο αίμα ξεψαχνίζοντας το διαδίκτυο για πληροφορίες, μαρτυρίες, άρθρα, συνεντεύξεις και ντοκιμαντέρ που μας τροφοδοτούν με ολοένα και περισσότερα στοιχεία για τους τόπους εγκλημάτων, τις δίκες των δολοφόνων, τις μαρτυρίες των φίλων και συγγενών τους;

Είναι εξίσου σοκαριστικό με τα ίδια τα εγκλήματα το γεγονός ότι υπάρχουν άνθρωποι που μετατρέπουν αρρωστημένα σε ποπ σταρ τους αληθινούς δολοφόνους. Που τους στέλνουν επιστολές και δώρα στη φυλακή, που τους βομβαρδίζουν με ερωτικές εξομολογήσεις, που τους κάνουν επιθέσεις φιλίας και τους δίνουν αιώνιους όρκους πίστης, αφοσίωσης και αγάπης. Μετά από πολύκροτες δίκες, όχι μόνο στην Αμερική, αλλά παντού, ακόμα και στην Ελλάδα (υπενθυμίζω το κύμα ερωτικών επιστολών στον αποκαλούμενο «δράκο της Δράμας» Κυριάκο Παπαχρόνη), ακολουθεί, σύμφωνα με πηγές μέσα από τις φυλακές, ένα τσουνάμι ερωτικής παράκρουσης προς τους δράστες -ή φερόμενους ως δράστες- στυγερών εγκλημάτων που έχουν σοκάρει την κοινή γνώμη.

Όλο αυτό το τεράστιο ενδιαφέρον της κοινής γνώμης για τα αληθινά εγκλήματα που μεταφέρονται στη μικρή ή τη μεγάλη οθόνη, είτε ως ταινίες και σειρές είτε ως δραματοποιημένα ντοκιμαντέρ, φέρνουν ξανά στην επικαιρότητα εγκλήματα που μοιάζουν σαν να συνέβησαν εχθές. Είναι απλή περιέργεια; Είναι νοσηρή προσκόλληση στον τρόμο; Είναι ένδειξη κοινωνικής νεύρωσης ή παθογένειας; Είναι απότοκο του στρες που προκαλεί μια τρομακτική ιστορία που τη βλέπεις σε ευαίσθητες -νυχτερινές συνήθως- ώρες, σερί σε επεισόδια ή κύκλους σειρών back to back, χωρίς σταματημό;

Το αίνιγμα του Zodiac αναζωπυρώνεται από το Netflix

Η ιστορία του Zodiac, το άλυτο μυστήριο του διαβόητου κατά συρροή δολοφόνου που σκότωνε τα θύματά του στην Bay Area τη δεκαετία του ’60, στέλνοντας κωδικοποιημένα μηνύματα σε εφημερίδες και ειδησεογραφικά πρακτορεία, επανήλθε με ντοκιμαντέρ στο Netfix και φυσικά βρίσκεται στο Top10 με τις σειρές/Tv shows/εκπομπές που βλέπουν οι περισσότεροι τηλεθεατές στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή.

Λίγες μέρες πριν ήταν στην πρώτη θέση, τώρα είναι στην τρίτη, ενώ μέσα στη δεκάδα είναι και η σειρά για τους αδερφούς Μενέντεζ που εκτίουν ποινή ισόβιας κάθειρξης για την άγρια δολοφονία των πάμπλουτων γονιών τους.

Το φαινόμενο Μενέντεζ

Το True Crime σαρώνει όποτε εμφανιστεί. Πραγματικά πολλές από αυτές τις σειρές που βασίζονται σε αληθινά εγκλήματα, όπως τα δύο Monsters του Ryan Murphy και Ian Brennanm που αφηγούνται την ιστορία του κανίβαλου-serial killer Jeffrey Dahmer και την πολύκροτη υπόθεση των Lyle and Erik Menendez, είναι τόσο καλογυρισμένες, με εξαιρετική σκηνοθεσία και μοντάζ, σφιχτό έξυπνο σενάριο και μια ανατρεπτική κινηματογραφική ματιά, που γίνονται εθιστικές.

Δεν μπορείς να πάρεις τα μάτια σου από την οθόνη. Φαίνεται ότι το True Crime έχει πάρει τη θέση των rom-com και πολλοί από εμάς απλά δεν το χορταίνουμε.

Όταν serial Killers και δολοφόνοι γίνονται ποπ σταρ

Και οι δύο κύκλοι του Monsters, ωστόσο, δεν είναι απλή αφηγηματική καταγραφή αληθινών εγκλημάτων. Η δυναμική τους έγκειται στην ικανότητά τους να δραματοποιούν εξαιρετικά τις δύο φρικιαστικές ιστορίες, με τρόπο που φωτίζει σοβαρές κοινωνικές πτυχές, όπως το γεγονός ότι ορισμένα τμήματα του κοινωνικού συνόλου, μετά την αποκάλυψη ζοφερών λεπτομερειών που προκαλούν φρίκη και φόβο, δεν διστάζουν να μετατρέψουν σε σταρ μιας σκοτεινής, μαύρης ποπ σκηνής τους δολοφόνους. Και τα δύο αυτά αυτόνομα μέρη της σειράς Monster όχι απλώς παρουσιάζουν την εμμονή για τους serial killers και δολοφόνους ως μια ακόμα πτυχή της ιστορίας τους, αλλά αντιμετωπίζουν ως πυρήνα της αφήγησής τους τη μαζική υστερία που προκαλεί η δημοσιότητα γύρω από αυτούς. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία τηλεοπτικών προγραμμάτων που έχουν βάθος και αξία, καθώς είναι ικανά όχι απλώς να μας δώσουν την ευκαιρία να κοιτάξουμε με αποτροπιασμό και νοσηρό ενδιαφέρον από την κλειδαρότρυπα μέσα στον τόπο του εγκλήματος, αλλά να κατανοήσουμε την πολυπλοκότητα του ανθρώπινου μυαλού. Αυτή είναι αξία, ιδιότητα και λειτουργία της καλής Τέχνης, της καλής λογοτεχνίας, του καλού σινεμά και της καλής τηλεόρασης που μπορούν να λειτουργήσουν ενίοτε κοινωνιολογικά/ψυχολογικά και να μας παρουσιάσουν το τεράστιο κομμάτι του παγόβουνου που βρίσκεται μέσα στη θάλασσα και όχι μονάχα να εστιάσουν στην κορυφή του.

Τι λέει η επιστήμη για τη σκοτεινή γοητεία των αληθινών εγκλημάτων;

Η γοητεία που ασκεί στον άνθρωπο το μυστήριο, η περιέργεια για άλυτους γρίφους, ο φόβος που μας καθηλώνει και μας συναρπάζει στα νουάρ αφηγήματα, αλλά και η δίψα μας για δικαιοσύνη, είναι σύμφωνα με τους ειδικούς του Πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας, οι λόγοι που κολλάμε με το true crime. Διαβάζουμε την ειδησεογραφία που αφορά αποτρόπαια και σοκαριστικά εγκλήματα, διαβάζουμε τα βιβλία δολοφόνων ή συγγενών τους, αναζητούμε πληροφορίες σε ολόκληρα δίκτυα και κανάλια του YouTube που είναι αφιερωμένα στο θέμα, βλέπουμε δραματοποιημένα ντοκιμαντέρ και σειρές μυθοπλασίας που βασίζονται σε αληθινά εγκλήματα, γιατί μέσα μας έχουμε ανάγκη να αποκαταστήσουμε το κλονισμένο από το σοκ αίσθημα δικαιοσύνης. Έχουμε ανάγκη να τιμωρηθεί ο εγκληματίας, θέλουμε να υπάρξει ένας επίλογος σε όλη αυτή την άδικη φρίκη, λέει ο Charlie Tuggle, καθηγητής στη Σχολή Δημοσιογραφίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του Πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας.

Η Patricia Bryan, συγγραφέας και καθηγήτρια Νομικής στο ίδιο πανεπιστήμιο, επισημαίνει ότι η έμφυτη στον άνθρωπο περιέργεια διψά να ικανοποιηθεί και τέτοιου είδους αληθινά εγκλήματα, ειδικά όταν παρουσιάζονται διανθισμένα με άφθονη τηλεοπτική λάμψη, με δυνατή σκηνοθεσία και με ωραίους ηθοποιούς, κινητοποιούν έναν μηχανισμό που «ενθαρρύνει τους τηλεθεατές να εξετάσουν τα στοιχεία και να καταλάβουν τι συνέβη μόνοι τους». «Είναι μια μορφή απόδρασης από την πραγματική μας ζωή. Ο τρόμος γίνεται ψυχαγωγία. Εξηγεί το το λόγο που οι άνθρωποι πηγαίνουν σε στοιχειωμένα σπίτια ή ανεβαίνουν στο τρενάκι του τρόμου. Υπάρχει κάτι στο να αντιμετωπίζεις τον κίνδυνο όταν δεν είναι πραγματικός, δεν είναι προσωπικός, δεν σε αφορά άμεσα. Στους ανθρώπους αρέσει να φοβούνται ή να βλέπουν τις σκοτεινές εσοχές του μυαλού κάποιου. Μερικοί άνθρωποι θα έλεγαν ότι μας βοηθά να προετοιμαστούμε για τη βία στη ζωή μας».

Το think tank «Pew Research Center» στην Ουάσινγκτον, επισήμανε, σε σχετική δημοσίευση, ότι το αληθινό έγκλημα είναι το πιο δημοφιλές αμερικανικό είδος podcasting και η σελίδα r/serialkillers του Reddit έχει περισσότερα από μισό εκατομμύριο μέλη. «Υπάρχει μια έμφυτη έλξη, θαμμένη στη συλλογική ψυχή, η επιθυμία των κανονικών ανθρώπων να ανοίξουν σκοτεινές υποθέσεις και να ξετυλίξουν πιθανά κίνητρα».

Στο ίδιο ερώτημα, γιατί έχουμε τόσο εμμονή με τους κατά συρροή δολοφόνους, απάντησαν και δύο εμπειρογνώμονες του Πανεπιστημίου της Βοστόνης: Η Deborah Jaramillo, αναπληρώτρια καθηγήτρια κινηματογραφικών και τηλεοπτικών σπουδών, επισημαίνει ότι «το περιβάλλον των media -ιδιαίτερα των αμερικανικών- είναι κατάλληλο για τη δημιουργία διασημοτήτων και τη διατήρηση αυτής της διασημότητας».

Αυτό που μας κάνει να κολλάμε πραγματικά, λέει η Heather Schoenfeld, αναπληρώτρια καθηγήτρια κοινωνιολογίας, είναι το σοκ που γεννά η συνειδητοποίηση ότι αυτοί οι επικίνδυνοι άνθρωποι τριγυρνούν εκεί έξω ανάμεσά μας. Είναι άνθρωποι της διπλανής πόρτας, κάποιοι που πιθανόν να έχεις συναντήσει στο σχολείο, το πανεπιστήμιο, το φαστ φουντ, το σινεμά, κάποιοι που στέκονται στην ίδια ουρά με σένα στο σούπερ μάρκετ ή άτομα με τα οποία πιθανόν να σε είχαν φλερτάρει σε κάποιο μπαρ. Αυτό σαν σκέψη αρκεί για να σε κάνει να νιώσεις τη φρίκη σχεδόν να περνά δίπλα σου ξυστά.

H Amber McDonald, επίκουρη καθηγήτρια στο University of Colorado Anschutz Medical Campus’s School of Medicine στο Τμήμα Ψυχιατρικής και σύμβουλος του FBI, λέει ότι η παρακολούθηση true crime σειρών απελευθερώνει στον εγκέφαλο, εκτός από αδρεναλίνη, και ντοπαμίνη, δημιουργώντας έναν ασυνείδητο «εθισμό». Στατιστικά, οι γυναίκες φαίνεται να έλκονται από αυτά τα ντοκιμαντέρ περισσότερο από τους άνδρες, επισημαίνει, καθώς ταυτίζονται με τα θύματα και θέλουν να ικανοποιήσουν το αίσθημα περί δικαίου μέσα από την επίλυση μιας υπόθεσης. Αντίθετα υπάρχει και μια μερίδα ανθρώπων που νιώθουν συμπόνια για τον θύτη, τον δράστη ή τον φερόμενο ως δράστη μιας δολοφονίας ή μιας σειράς δολοφονιών, αναζητώντας τις ενδείξεις (πχ μια κακοποιητική μητέρα ή πατέρα, στο μπούλινγκ στο σχολείο, σε μια σεξουαλική δυσλειτουργία κτλ) που θα εξηγήσουν κοινωνικά ή ψυχολογικά την αποτρόπαιη δράση τους, επισημαίνει η ειδικός.