Τι είναι και τι θέλει η woke κουλτούρα;

Για να το πω κι αλλιώς, με περισσότερο αποφατικό, κοφτό τρόπο. Δεν μας είναι καθόλου γνωστό πως υπάρχουν άνθρωποι με απίστευτα προνόμια που προκύπτουν από την οικονομική άνεση των γονιών τους, από το φύλο τους, από το μέρος που ζουν, από το χρώμα του δέρματός τους; Δεν κατανοούμε, περίπου ενστικτωδώς, πως οι γυναίκες ή οι άνθρωποι που δεν έχουν λευκό δέρμα καταπιέστηκαν για αιώνες, συνεχίζουν να καταπιέζονται, κι αυτό δεν είναι δίκαιο; Δεν πιστεύουμε πως μας λείπει, είναι λιγότερη από όσο πρέπει, μια παιδεία και ένας πολιτισμός που να περιλαμβάνει τις ιστορίες, τις ανακαλύψεις, τις δοξασίες, τα τραγούδια και τους τρόπους πολλών άλλων λαών, συγκαιρινών και παλαιότερων; Τώρα δηλαδή εντοπίσαμε, και εκπλησσόμαστε δυσάρεστα, πως η ευρωκεντρική μας παιδεία είναι κάπως σαν αφήγηση που μας δικαιώνει ενώ οι χώρες της ηπείρου μας ευθύνονται, λόγου χάρη, για τη δουλεία; Είναι καλύτερο να κρύβουμε το σεξουαλικό προσανατολισμό μας οι στρέιτ ή να μπορούμε να φιλιόμαστε με τα ταίρια μας στο δρόμο; Αν επιλέγουμε το δεύτερο, τότε γιατί να μην μπορούν να κάνουν το ίδιο οι άνθρωποι όλων των φύλων σε όλον τον πλανήτη; Είναι ποτέ δυνατόν να μην κατανοούμε στο πετσί μας εδώ και χρόνια πως υφίσταται κλιματική αλλαγή που είναι άκρως επικίνδυνη; 

Οι πραγματικοί κίνδυνοι του woke 

Ας το δούμε όμως κι από μια άλλη σκοπιά, να κάνουμε την κριτική στη woke κριτική, γιατί έτσι μπορούμε να απλώσουμε τη συμπερίληψη, να δημιουργήσουμε κατώφλια να περάσει κι άλλη από τη σοβαρότητα. Για παράδειγμα, είναι γνωστό πως ορισμένες εταιρίες καβαλάνε το κύμα, τη δίψα των πολιτών για κοινωνική δικαιοσύνη, και οι πρακτικές τους, το greenwashing, το pinkwashing, φαίνεται να προκύπτουν στο πλαίσιο ενός woke καπιταλισμού. Οι υποτιθέμενα ευαισθητοποιημένες για κοινωνικά ζητήματα επιχειρήσεις, από το χώρο της μόδας έως τον πολιτισμό, αναδιαμορφώνουν τη γλώσσα που χρησιμοποιούν, αναδιατάσσουν το προσωπικό τους, συγκροτούν φιλανθρωπικά δίκτυα. Είναι κάπως αστείο, ωστόσο, γιατί εικάζω πολύ βάσιμα πως αν επιβάλλαμε ως πολιτείες στις ίδιες αυτές εταιρίες την κοινωνικοποίησή τους μάλλον δεν θα ήταν τόσο «ευαίσθητες» με το ζήτημα. Η συμπερίληψη όταν αφορά απολύσεις, μειώσεις μισθών, σκληρή εκμετάλλευση είναι λέξη χωρίς νόημα, είναι η επιβαλλόμενη στο μανατζεριακό καπιταλισμό «εταιρική κοινωνική ευθύνη» που δημιουργεί από μόνη της ένα δευτερεύον κύκλωμα κυκλοφορίας του κεφαλαίου. Κοντολογίς, δεν μας ενοχλεί κιόλας να είναι οι εταιρίες ΛΟΑΤΚΙ-friendly, αλλά ξέρουμε ότι για τα φράγκα το κάνουν, δεν ψαρώνουμε. 

Κι αλλιώς όμως, ίσως πιο φιλοσοφικά. Η κριτική, για να είναι κρουστική και ταυτόχρονα άξια των σημαντικών αναδιατάξεων που συχνά επιφέρει όταν πεισμώνει, χρειάζεται να αποδέχεται την κριτική. Να μην εκφέρεται ως απόλυτο μάντρα, ως προσευχή που όσοι δεν την κάνουνε είναι ασεβείς και αλλόθρησκες. Η κριτική δεν είναι αστυνομία σκέψης όταν θέλει να επηρεάσει, αλλά απαιτείται να ορίζεται ως ευρύχωρη, να αμφισβητεί τις παραδοχές στις οποίες καταλήγει, να δημιουργεί χώρους ανεκτικότητας γνώμης, να είναι κοσμική, να μην συμπεριφέρεται σαν θρησκεία. Κάθε νεοφώτιστη εκδοχή αφύπνισης έχει πάθει αυτές τις παιδικές ασθένειες, και είναι και λογικό. 

Ωστόσο, το πάθος υποστήριξης νέων ή ανακαινισμένων αξιών φέρει εντός του πρόνοιες «ηθικού περφεξιονισμού», αχρείαστες κι εντελώς άφταστες. Κανένας δεν είναι ικανός να αρθεί άνωθεν της διαδικασίας υποκειμενοποίησής του από μόνος του, χρειάζεται συλλογική δουλειά κι όχι ατομισμός. Συλλογική δουλειά που να αφορά όντως τους πάντες, να είναι ουνιβερσαλιστική κι όχι να διαχωρίζει την κοινωνία σε άπειρες φυλές. Εδώ εντοπίζεται ένα δομικό πρόβλημα της νέας κοινωνικής αφύπνισης που προκύπτει από τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε όλες και όλοι στο μεταμοντέρνο κόσμο. 

Μας είναι εξαιρετικά δύσκολο να πιστέψουμε σε μεγάλες αφηγήσεις, σε ισχυρά, πανανθρώπινα μηνύματα. Η καταφυγή στο φρούριο του εαυτού είναι ο τρόπος που υποδεικνύεται από τον ύστερο καπιταλισμό και το γκρέμισμά του μας θέλει εξαιρετικά ψυχωμένους, σε μια εποχή στεγνή από εργαλεία για ψυχική ενδυνάμωση. Ο ναρκισσισμός, η κυρίαρχη τροπικότητα της εποχής μας, δεν βοηθάει διόλου σε αυτά. Κάπως έτσι, στις γραμμές της ριζοσπαστικής, εναλλακτικής πολιτικής, βρίσκει κανείς ανθρώπους να προβαίνουν σε αυτό που ονομάζουμε πλέον «επιτελεστικό ακτιβισμό», δηλαδή σε πρακτικές που περισσότερο αφορούν την προβολή του εαυτού παρά την υλοποίηση του σκοπού. 

Γράφει, πολύ καλύτερα από εμένα, στο εξαίρετο βιβλίο της η Κορίν Πελλυσόν: «Εναπόκειται σε ένα νέο Διαφωτισμό να αποδείξει ότι η ποιότητα της δημοκρατίας, η οικολογική μετάβαση και η πάλη ενάντια στις διακρίσεις και σε όλα όσα θέτουν σε κίνδυνο το άνοιγμα στον άλλο, τη συνεργασία και την αλληλεγγύη ανάμεσα στις χώρες, δεν αποτελούν εντολές ή συνθήματα, αλλά εκδηλώσεις του ορθολογισμού». 

‘Έτσι θα καταφέρουμε να διεισδύσουμε με πιο σοβαρό τρόπο εκεί όπου η σκοτεινιά βάφει με μαύρο τις ζωές πολλών ανθρώπων. Όχι γυρνώντας πίσω, σε εθνικισμούς και θρησκευτικές ποταπότητες, αλλά πηγαίνοντας μπροστά όλες, όλοι, όλα μαζί. 

ΒΑΣΙΛΗΣ ΡΟΓΓΑΣ – news247