Το μοτίβο της πολιτικής αστάθειας στη Βουλγαρία, τη Γεωργία και τη Μολδαβία

Όπως ήταν αναμενόμενο, οι Βούλγαροι είχαν πενιχρή εμπιστοσύνη στις εκλογές τους ακόμη και πριν από την τελευταία φορά. Τώρα, υπάρχουν αυξανόμενες εκκλήσεις από όλο το πολιτικό φάσμα για μερική ή πλήρη ακύρωση των τελευταίων αποτελεσμάτων λόγω εικαζόμενων εκλογικών παρατυπιών. Οι αναλυτές προτείνουν ότι υπάρχει μικρή ελπίδα ότι ο Μπόικο Μπορίσοφ – ο ηγέτης του μεγαλύτερου κόμματος μετά την πρόσφατη ψηφοφορία, του συντηρητικού GERB – θα μπορέσει να σχηματίσει μια σταθερή κυβέρνηση.

Το φιλοευρωπαϊκό αίσθημα παραμένει ισχυρό στη Βουλγαρία. Όμως, οι εθνικιστικές και φιλορωσικές φωνές έχουν εκμεταλλευτεί την εκλογική κούραση και επίμαχα ζητήματα, όπως η στρατιωτική βοήθεια στην Ουκρανία και το κλείσιμο των σταθμών παραγωγής ενέργειας από άνθρακα, για να αυξήσουν το μερίδιό τους στις ψήφους. Το ακροδεξιό κόμμα Revival, το οποίο νωρίτερα φέτος συμμετείχε σε συγκέντρωση του κόμματος Ενωμένη Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν, ήρθε τρίτο στις πρόσφατες εκλογές, ακολουθώντας τον κεντρώο συνασπισμό Συνεχίζουμε την Αλλαγή – Δημοκρατική Βουλγαρία με λιγότερο από 1% εκατό. Τα κυρίαρχα κόμματα, εν τω μεταξύ, έχουν εμπλακεί σε σκάνδαλα διαφθοράς και εσωτερικές διαμάχες, κατακερματίζοντας περαιτέρω το πολιτικό τοπίο και εντείνοντας τη δυσπιστία στους δημοκρατικούς θεσμούς.

Η τελευταία έκδοση του προεκλογικού έπους της Βουλγαρίας αποκαλύπτει δύο αναδυόμενες τάσεις: πρώτον, οι εκστρατείες χαρακτηρίστηκαν από παρατυπίες στις εκλογές και ρωσικές εκστρατείες παραπληροφόρησης στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Δεύτερον, τα αντισυστημικά κόμματα όπως το Revival, το There are such People, το Morality Unity Honour και το Greatness απηχούσαν αφηγήματα υπέρ του Κρεμλίνου που εκμεταλλεύονταν την απογοήτευση των πολιτών. Αν και οι λεπτομέρειες διαφέρουν, αυτό υποδηλώνει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να δει τις πρόσφατες εκλογές στη Βουλγαρία (και τις επόμενες) παράλληλα με αυτές στη Μολδαβία και τη Γεωργία. Μαζί οι εμπειρίες των τριών χωρών σηματοδοτούν μια ανησυχητική τάση στην Ανατολική Ευρώπη – μια τάση δημοκρατικής διάβρωσης σε συνδυασμό με την άνοδο πολιτικών σχεδίων που απηχούν την τακτική του Βλαντιμίρ Πούτιν να κερδίζει (πίσω) φίλους στο εξωτερικό, όπως περιγράφει η συνάδελφός μου στο ECFR, Ksenia Luchenko. Η συνέχιση αυτής της τροχιάς κινδυνεύει να υπονομεύσει την παγκόσμια θέση της ΕΕ και το δημοκρατικό μέλλον της ανατολικής γειτονιάς της.

Η εύθραυστη τριάδα

Στη Βουλγαρία, η ρωσική παρέμβαση έχει ένα αποτύπωμα που συχνά πετά κάτω από το ραντάρ. Ενόψει των διπλών εκλογών του Ιουνίου – των έκτων πρόωρων γενικών και ευρωεκλογών, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέφρασε ανησυχία για τις ρωσικές προσπάθειες να παρέμβει στη διαδικασία, εντοπίζοντας τον ρωσικό έλεγχο ενός δικτύου πρακτόρων παραπληροφόρησης που δραστηριοποιείται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το Κρεμλίνο προωθεί επίσης τα συμφέροντά του στη Βουλγαρία μέσω εκτεταμένων εκστρατειών παραπληροφόρησης και εξάγοντας το βιβλίο του για τη ριζοσπαστική δεξιά. Τα αντιδυτικά πολιτικά σχέδια στη Βουλγαρία αγκαλιάζουν τις υπερσυντηρητικά, ακροδεξιά αφηγήματα του Βλαντιμίρ Πούτιν και του κόμματός του Ενωμένη Ρωσία, δείχνοντας εχθρότητα προς τα LGBTQ+ άτομα και την κοινωνία των πολιτών, καθώς και ότι είναι οι υπερασπιστές της εθνικής κυριαρχίας και των ορθόδοξων χριστιανικών αξιών.

Στη Μολδαβία, η Πρόεδρος Μάγια Σάντου –η οποία επέβλεψε τη χώρα για την έναρξη των ενταξιακών συνομιλιών στην ΕΕ νωρίτερα αυτό το έτος– αντιμετώπισε έναν δύσκολο δεύτερο γύρο για να παραμείνει στην προεδρία έναντι του αντιπάλου της, Αλεξάντρ Στογιάνογλο, ο οποίος προωθούσε την “επαναφορά” των σχέσεων της Μολδαβίας με τη Ρωσία. Το δημοψήφισμα της χώρας για την ένταξη στην ΕΕ είδε τη φιλοευρωπαϊκή πλευρά να κερδίσει με ελάχιστη διαφορά. Όμως η εκστρατεία αμαυρώθηκε από εξωτερικές παρεμβάσεις και προγράμματα εξαγοράς ψήφων. Συγκεκριμένα, δεκάδες Μολδαβοί φέρεται να εκπαιδεύτηκαν σε τεχνικές αποσταθεροποίησης σε στρατόπεδα στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και τη Σερβία πριν από τις εκλογές, με την εκπαίδευση να διεξάγεται από Βούλγαρους και Σέρβους συνδεδεμένους με ρωσικές υπηρεσίες πληροφοριών.

Στη Γεωργία, όπου η υποστήριξη της ΕΕ είναι εντυπωσιακά υψηλή, πάνω από το 85%, το κυβερνών κόμμα Γεωργιανό Όνειρο κέρδισε για τέταρτη φορά, τρέχοντας σε μια φαινομενικά φιλοευρωπαϊκή πλατφόρμα. Αλλά το κόμμα παρουσίασε τις εκλογές ως επιλογή μεταξύ “πόλεμου και ειρήνης”, υποδηλώνοντας ότι πρόσωπα στη Δύση θέλουν να σύρουν τη Γεωργία σε πόλεμο με τη Ρωσία. Η πρόεδρος Σαλομέ Ζουραμπισβίλι, η οποία είναι το βασικό πρόσωπο της αντιπολίτευσης, έχει απορρίψει τα αποτελέσματα και διεθνείς παρατηρητές έχουν εκφράσει ανησυχίες για παραβίαση των διεθνών κανόνων. Παρά το γεγονός ότι οι υπουργοί Εξωτερικών της ΕΕ καταδίκασαν αυτές τις πρακτικές, η επίσκεψη του Ούγγρου πρωθυπουργού Βίκτορ Όρμπαν στη Γεωργία στον απόηχο των εκλογών – στην προσπάθειά του να υποστηρίξει τους ομοϊδεάτες πολιτικούς από το Γεωργιανό Όνειρο – πυροδότησε διαμάχη σχετικά με το πόσο ενωμένη είναι η ΕΕ σχετικά με τα αποτελέσματα των εκλογών και η κλίση του Γεωργιανού ονείρου προς τη Ρωσία.

Γιατί η προώθηση της δημοκρατίας ξεκινά από τις ίδιες τις χώρες

Η πολιτική κρίση της Βουλγαρίας δείχνει ότι η υπεράσπιση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος από την ΕΕ πρέπει να ξεκινήσει από το εσωτερικό. Το αδιέξοδο επιτρέπει την άνοδο οπορτουνιστικών και αντισυστημικών κομμάτων, συρρικνώνοντας τον χώρο για υπέρ της ΕΕ. Και τα φιλοευρωπαϊκά κόμματα που υπάρχουν συχνά παρασύρονται προς τις αφηγήσεις των αντισυστημικών κομμάτων αντί να προσφέρουν ένα ισχυρό δικό τους μήνυμα.

Το καταναλωτικό εγχώριο χάος οδήγησε επίσης αναπόφευκτα σε παθητική συμπεριφορά από τη βουλγαρική δημόσια διοίκηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Αυτό μεταφράστηκε σε αδιάφορη αντιμετώπιση της Βουλγαρίας από την ΕΕ – στην άτυπη συνάντηση για τη μετανάστευση ενόψει του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 17 Οκτωβρίου, ο Βούλγαρος πρωθυπουργός δεν ήταν στο τραπέζι. Για μια χώρα που συνορεύει με την Τουρκία και εν μέσω πολέμου στη Μέση Ανατολή, αυτό είναι παράλογο. Η ζημιά είναι διπλή – το ευρωπαϊκό εγχείρημα είναι λιγότερο ορατό στη Βουλγαρία και η βουλγαρική δημόσια διοίκηση χάνει τους δεσμούς με τους ευρωπαίους ομολόγους της, περιορίζοντας την ικανότητά της να εργάζεται αποτελεσματικά σε ευρωπαϊκό επίπεδο και να εφαρμόζει τις στρατηγικές της ΕΕ που ταιριάζουν στην τρέχουσα πραγματικότητα.

Η ΕΕ πρέπει να αναγνωρίσει τη μοναδική συμβολή που μπορεί να έχει η Βουλγαρία στην ενίσχυση της στρατηγικής σκέψης σε τομείς με φθίνουσα επιρροή, όπως η Μολδαβία και η Γεωργία. Η Βουλγαρία διαθέτει πολύτιμη τεχνογνωσία για τον μετασοβιετικό χώρο. Σε ένα πλαίσιο όπου η ΕΕ θα δώσει μεγαλύτερη προσοχή στη γειτονιά της λόγω των κινδύνων ασφαλείας και του υβριδικού πολέμου της Ρωσίας εκεί, οι βουλγαρικές κρατικές υπηρεσίες μπορούν να διαδραματίσουν κρίσιμο ρόλο στη συλλογή πληροφοριών και να συμμετάσχουν ενεργά στην υπεράσπιση των συμφερόντων της Δύσης στην περιοχή. Η Βουλγαρία μπορεί επίσης να συμβάλει αντιμετωπίζοντας τη μηχανή προπαγάνδας της Ρωσίας σε περιοχές με βουλγαρικές μειονότητες, όπως στην αυτόνομη περιοχή της Γκαγκαουζίας στη Μολδαβία.

Για να υλοποιηθεί αυτή η λογική, οι Βρυξέλλες και τα κράτη μέλη της ΕΕ με μεγαλύτερη επιρροή θα πρέπει να διασφαλίσουν ότι τα μικρότερα κράτη μέλη δεν παραγκωνίζονται σε κρίσιμες συζητήσεις πολιτικής. Η συμμετοχή σε αυτές τις συζητήσεις θα ενισχύσει την ικανότητα των αυθεντικών φιλοευρωπαϊκών πολιτικών κομμάτων να υποστηρίξουν το ευρωπαϊκό εγχείρημα στις χώρες τους. Η ΕΕ πρέπει επίσης να δεσμεύσει τα κράτη μέλη της με στενότερους γεωγραφικούς, ιστορικούς και πολιτιστικούς δεσμούς με περιοχές στρατηγικού ενδιαφέροντος. Η νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να διαθέσει επειγόντως χρηματοδότηση για την υποστήριξη κοινών ανταλλαγών της κοινωνίας των πολιτών στην Ανατολική Ευρώπη – ιδιαίτερα μεταξύ της Βουλγαρίας, της Γεωργίας και της Μολδαβίας. Ενώ η κοινωνία των πολιτών κάθε χώρας διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με τις Βρυξέλλες, δεν έχει σχέσεις μεταξύ τους. Η υποστήριξη της ΕΕ για τέτοιες πρωτοβουλίες, στο πλαίσιο μιας μελλοντικής στρατηγικής της ΕΕ για τη Ρωσία, θα ενίσχυε τις προσπάθειες για την αντιμετώπιση των ρωσικών αφηγήσεων και θα προσθέσει πολύτιμες προοπτικές στη στρατηγική σκέψη της ΕΕ για τη γειτονιά της.

Maria Simeonova – European Council Of Foreign Relations