«Mary»: Η ταινία του Netflix για τη ζωή της Παναγίας προκαλεί έντονες αντιδράσεις

Η ταινία, στην οποία πρωταγωνιστεί μια Ισραηλινή ηθοποιός, δέχεται επιθέσεις από δύο (τουλάχιστον) κατευθύνσεις ταυτόχρονα, εξοργίζοντας τόσο τους υποστηρικτές της Παλαιστίνης όσο και τους συντηρητικούς χριστιανούς.

Δεν είναι ασυνήθιστο για ταινίες που έχουν να κάνουν με ιστορίες της Βίβλου να προκαλούν αντιδράσεις κατά την κυκλοφορία τους, αλλά η νέα παραγωγή του Netflix «Mary», δέχεται επιθέσεις από δύο (τουλάχιστον) κατευθύνσεις ταυτόχρονα, εξοργίζοντας τόσο τους υποστηρικτές της Παλαιστίνης όσο και τους συντηρητικούς χριστιανούς.

Η ταινία αποτελεί μια βιογραφία της Μαρίας, μητέρας του Ιησού, και ξεκινά από τη δική της παιδική ηλικία. Οι γονείς της ήταν ο Ιωακείμ και η Άννα, μετά από μακρόχρονες προσπάθειες της μητέρας της να συλλάβει. Ακολούθως, η Μαρία αφιερώθηκε στον ναό ως νεαρό κορίτσι, πριν γνωρίσει τον Ιωσήφ και ταξιδέψει μαζί του στη Βηθλεέμ, όπου είναι αναγκασμένη να κρύβεται για να γλιτώσει το βρέφος από τους άνδρες του βασιλιά Ηρώδη, καθώς εκείνος διατάζει τη σφαγή των αθώων.

Τη Μαρία υποδύεται η Νόα Κοέν, μια 22χρονη Ισραηλινή ηθοποιός και μοντέλο, η οποία δεν είναι η πρώτη φορά που παίζει σε αμφιλεγόμενη ταινία. Είχε κατηγορηθεί ότι συμμετείχε στο «ξέπλυμα» της εθνοκάθαρσης 120.000 χριστιανών στο Αρτσάχ από το Αζερμπαϊτζάν, μετά την εμφάνισή της στην ταινία (συμπαραγωγής Ισράηλ-Αζερμπαϊτζάν) Silent Game του 2022.

Ο τόνος και το ύφος της ταινίας συνοψίζονται ιδανικά ίσως στην κατάληξή της, όπου η Μαρία λέει ότι «η αγάπη θα σου κοστίσει ακριβά, η αγάπη θα τρυπήσει την καρδιά σου, αλλά στο τέλος, η αγάπη θα σώσει τον κόσμο».

Ωστόσο, η εθνικότητα της νεαρής ηθοποιού ήταν σημαντικό στοιχείο για την επιλογή της στον ρόλο της Παναγίας. «Ήταν κρίσιμο για την ταινία να επιλεγεί η Μαρία, μαζί με το μεγαλύτερο μέρος του βασικού καστ, από το Ισραήλ, έτσι ώστε να διασφαλιστεί η αυθεντικότητα», δήλωσε ο σκηνοθέτης του Mary, D J Caruso, γνωστός κυρίως για θρίλερ και ταινίες τρόμου όπως το Disturbia και το xXx: Return of Xander Cage.

Πολλοί άνθρωποι όμως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εξέφρασαν την αντίθεσή τους μ’ αυτό το σκεπτικό, ιδιαίτερα σε μια εποχή που οι εντάσεις στη Μέση Ανατολή είναι τόσο υψηλές. Όπως χαρακτηριστικά έγραψε ένας χρήστης του X, «υπάρχει κάτι βαθιά προσβλητικό στο να υποδύεται μια Ισραηλινή ηθοποιός την Παναγία, την ώρα που το Ισραήλ διαπράττει γενοκτονία κατά των Παλαιστινίων, διαλύοντας μερικές από τις παλαιότερες χριστιανικές κοινότητες στον κόσμο και εξαφανίζοντας τα μνημεία κληρονομιάς τους».

Επικριτικό ήταν και το πρόσφατο κύριο άρθρο στον ιστότοπο Muslim Girl, τοποθετώντας την απόφαση να πάρει τον ρόλο η Ισραηλινή ηθοποιός σ’ ένα ευρύτερο πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο. «Οι αντιδράσεις γύρω από την ταινία δεν αφορούν μια επιλογή του καστ», αναφέρει το άρθρο. «Αφορούν τις ιστορίες που αφηγούμαστε και το ποιος δικαιούται να τις αφηγηθεί. Η επιλογή μιας Ευρωπαίας Ισραηλινής ηθοποιού για τον ρόλο της Μαρίας ευθυγραμμίζει διακριτικά την αρχαία φιγούρα με μια σύγχρονη, ευρωκεντρική ισραηλινή ταυτότητα, ενώ παράλληλα αποσιωπά το γεγονός ότι το κράτος του Ισραήλ ιδρύθηκε το 1948 μετά από ένα κύμα ευρωπαϊκής μετανάστευσης… Για τους Παλαιστίνιους, που ζουν υπό κατοχή και συνεχή εκτόπιση, τέτοιες επιλογές επιδεινώνουν μια μακρά ιστορία διαγραφής από την επίσημη πολιτισμική και ιστορική αφήγηση».

Όπως  ήταν αναμενόμενο, υπήρξαν διαφορετικές αναγνώσεις του ίδιου ζητήματος. Κάποιοι σημείωσαν ότι η άρνηση της εβραϊκής ταυτότητας του Ιησού δεν σημαίνει μόνο ότι αναιρείται η σαφής και ξεκάθαρη μαρτυρία της Αγίας Γραφής, αλλά και ολόκληρη η αφήγηση της σωτηρίας, και το να ισχυρίζεται κανείς ότι η Μαρία ως ιστορικό πρόσωπο είναι «Παλαιστίνια» –ένας λαός και μια έννοια που δεν υπήρχε την εποχή της γέννησης του Ιησού– συνιστά έναν επιπόλαιο και ενδεχομένως κακόβουλο αναχρονισμό.

Όσο για τους συντηρητικούς χριστιανούς, οι αντιρρήσεις τους στρέφονται κυρίως στην παρουσίαση της σχέσης της Μαρίας με τον Ιωσήφ ως «μη αγνή», αλλά και στις θρησκευτικές και ιστορικές ανακρίβειες της ταινίας. Το τελευταίο βέβαια είναι μάλλον αναπόφευκτο από τη στιγμή που ελάχιστα σχετικά στοιχεία είναι γνωστά για τη ζωή της Μαρίας. Συχνά απεικονίζεται περισσότερο ως ένα σύμβολο ή μια εικόνα παρά ως ένα πραγματικό πρόσωπο, που ορίζεται μόνο από τον θεϊκό της σκοπό: κάθε σχετική αναφορά εκτός από μία στα Ευαγγέλια αφορά αποκλειστικά την αφήγηση της γέννησης του Ιησού, ενώ ο Ιωάννης δεν της δίνει καν όνομα. (Αντίθετα, είναι [ως Μαριάμ] η μόνη γυναίκα που κατονομάζεται στο Κοράνι, όπου έχει ένα κεφάλαιο που φέρει το όνομά της και εξυψώνεται ως η υψηλότερη γυναίκα σε όλο το Ισλάμ).

Παρότι η Παναγία έχει εμφανιστεί ως χαρακτήρας σε πολλές ταινίες και την έχουν υποδυθεί κατά καιρούς ηθοποιοί όπως η Ολίβια Χάσεϊ, η Ντόροθι Μαγκουάιρ και η Μάγια Μόργκενστερν, ο ρόλος της ήταν σχεδόν πάντα δευτερεύων. Οι βιβλικές ιστορίες τείνουν κατά κύριο λόγο να αφορούν άνδρες, τόσο στις γραφές όσο και στην οθόνη.

Η συγχώνευση του ιερού και του κοσμικού στην ταινία έχει ως αποτέλεσμα μια πολύ σύγχρονη εκδοχή. Για παράδειγμα, ο Αρχάγγελος Γαβριήλ, ντυμένος με ρέοντα γαλάζια ράσα και επιρρεπής στο να εμφανίζεται απροειδοποίητα, μοιάζε μ’ ένα αλλόκοτο υβρίδιο ερωτικού συνοδού και μοντέλου σε διαφήμιση σαμπουάν. Και ο Ηρώδης του Άντονι Χόπκινς, παρότι εύκολα συνιστά την κορυφαία ερμηνεία της ταινίας, μερικές φορές μοιάζει με μια μίξη από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του ηθοποιού: μια πρέζα Χάνιμπαλ Λέκτερ, μια σταγόνα Βασιλιά Λιρ, μια ιδέα από Ρίτσαρντ Νίξον και μια δόση Τίτου Ανδρόνικου.

Ο τόνος και το ύφος της ταινίας συνοψίζονται ιδανικά ίσως στην κατάληξή της, όπου η Μαρία λέει ότι «η αγάπη θα σου κοστίσει ακριβά, η αγάπη θα τρυπήσει την καρδιά σου, αλλά στο τέλος, η αγάπη θα σώσει τον κόσμο». Για τις παλαιότερες γενιές ειδικά, αυτό μπορεί να μοιάζει ανυπόφορα κακόγουστο, μια επαναχρησιμοποίηση εύκολων σλόγκαν αυτοβελτίωσης, αλλά οι δημιουργοί της ταινίας φαίνονται να απευθύνονται περισσότερο σ’ ένα πολύ πιο νεαρό κοινό.