Υπό πίεση: Το Ιράκ πιέζει να αντικαταστήσει τον ενεργειακό εφοδιασμό του Ιράν

Αντιμέτωπο με τις αμερικανικές κυρώσεις στο Ιράν και τις επιδεινούμενες ενεργειακές ελλείψεις, το Ιράκ διαφοροποιεί γρήγορα τις πηγές φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας, εξασφαλίζοντας συμφωνίες με το Τουρκμενιστάν, την Τουρκία και τα κράτη του Περσικού Κόλπου για την ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής – σηματοδοτώντας μια στρατηγική στροφή που θα μπορούσε να αποκόψει την εξάρτησή του από την Τεχεράνη έως το 2028.

Παρά το γεγονός ότι είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος παραγωγός πετρελαίου του ΟΠΕΚ και διαθέτει σημαντικά αποθέματα φυσικού αερίου, το Ιράκ αγωνίζεται να εξασφαλίσει σταθερό ενεργειακό εφοδιασμό λόγω δεκαετιών πολέμου, κατοχής, ανασφάλειας, εσωτερικών συγκρούσεων και έλλειψης ξένων επενδύσεων. 

Μια βασική ευπάθεια είναι η μεγάλη εξάρτησή του από τις εισαγωγές ιρανικού φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία προκαλείται από μια σοβαρή ανισορροπία στην εγχώρια παραγωγή και κατανάλωση. Επί του παρόντος, περίπου το 80% της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας του Ιράκ εξαρτάται από το φυσικό αέριο, καθιστώντας τη χώρα σε μεγάλο βαθμό εξαρτημένη από τις ιρανικές εισαγωγές για τη διατήρηση του δικτύου ηλεκτροδότησης.

Τον Ιούλιο του 2022, το Ιράκ υπέγραψε πενταετή σύμβαση με το Ιράν για την εισαγωγή ηλεκτρικής ενέργειας ισχύος 400 μεγαβάτ. Τον Μάρτιο του 2024, επιτεύχθηκε μια άλλη συμφωνία για την αύξηση των εισαγωγών ιρανικού φυσικού αερίου σε 50 εκατομμύρια κυβικά μέτρα ημερησίως, αξίας περίπου 6 δισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως. Ωστόσο, η εφαρμογή αυτών των συμφωνιών αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις.

Η ενεργειακή κρίση του Ιράν και οι επιπτώσεις της 

Το ίδιο το Ιράν παλεύει με μια άνευ προηγουμένου ενεργειακή ανισορροπία. Οι συχνές πτώσεις της πίεσης του φυσικού αερίου και οι διακοπές ρεύματος έχουν αναγκάσει τις βιομηχανικές μονάδες να στραφούν στην καύση μαζούτ, ενός χαμηλής ποιότητας και ιδιαίτερα ρυπογόνου καυσίμου. 

Σε μια προσπάθεια να διαχειριστεί την ενεργειακή ζήτηση των νοικοκυριών, η ιρανική κυβέρνηση έχει καταφύγει στο κλείσιμο βιομηχανιών, κέντρων παραγωγής, πανεπιστημίων, σχολείων, γραφείων και τραπεζών τις ιδιαίτερα κρύες ημέρες. Κατά ειρωνικό τρόπο, παρά το γεγονός ότι διαθέτει τα δεύτερα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο (17% του παγκόσμιου συνόλου) και το 9,54% των παγκόσμιων αποθεμάτων πετρελαίου, το Ιράν έχει αναγκαστεί να εισάγει φυσικό αέριο από το Τουρκμενιστάν και τη Ρωσία.

Η ενεργειακή κρίση του Ιράν είχε άμεσες συνέπειες για τις εξαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας. Με το 85% των σταθμών ηλεκτροπαραγωγής του Ιράν να τροφοδοτούνται με φυσικό αέριο, οποιαδήποτε έλλειψη οδηγεί σε σημαντική μείωση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Το καλοκαίρι του 2024, το Ιράν αντιμετώπισε έλλειμμα ηλεκτρικής ενέργειας 14.000 μεγαβάτ, εγείροντας ανησυχίες σχετικά με την ικανότητά του να διατηρήσει τις εξαγωγές προς την Τουρκική Δημοκρατία, την Αρμενία, το Ιράκ, το Αφγανιστάν και το Πακιστάν.

Στις 10 Ιουλίου 2023, ο πρωθυπουργός του Ιράκ Μοχάμεντ Σία αλ-Σουντανί συγκάλεσε έκτακτη συνεδρίαση για να διερευνήσει εναλλακτικές λύσεις αντί του ιρανικού φυσικού αερίου. Αυτό έγινε μετά την απότομη αναστολή των ιρανικών εξαγωγών, η οποία ανάγκασε τους σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στην Αλ-Μανσουρία, τη Βαγδάτη και τη Σαντρ να μειώσουν ή να διακόψουν τη λειτουργία τους, με αποτέλεσμα το Ιράκ να χάσει περίπου 5.000 μεγαβάτ ηλεκτρικής ενέργειας. 

Μέχρι τις 17 Οκτωβρίου 2024, το έλλειμμα είχε αυξηθεί σε 7.000 μεγαβάτ και τον Δεκέμβριο, το Ιράκ έχασε άλλα 6.000 μεγαβάτ λόγω της διακοπής των ιρανικών προμηθειών. Η κατάσταση επιδεινώθηκε περαιτέρω τον περασμένο μήνα, όταν το Ιράν διέκοψε τις εξαγωγές φυσικού αερίου για αρκετές ημέρες, οδηγώντας σε μείωση κατά ένα τρίτο της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στο Ιράκ.

Μέγιστη πίεση

Μια άλλη σημαντική πρόκληση απορρέει από την επαναφορά της εκστρατείας «μέγιστης πίεσης» των ΗΠΑ κατά του Ιράν. Οι κυρώσεις περιπλέκουν εδώ και καιρό τις πληρωμές του Ιράκ για τις ιρανικές εισαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου και το ζήτημα αυτό έχει πλέον φτάσει σε κρίσιμο στάδιο. 

Στις 4 Φεβρουαρίου, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ υπέγραψε προεδρικό μνημόνιο εθνικής ασφάλειας, αναβιώνοντας ουσιαστικά την προηγούμενη στρατηγική κυρώσεων της κυβέρνησής του. Βασικός στόχος είναι να μηδενιστούν οι εξαγωγές πετρελαίου του Ιράν, ιδίως προς την Κίνα, και να τερματιστούν ορισμένες εξαιρέσεις, όπως αυτές για το λιμάνι Τσαμπαχάρ, το οποίο συνδέει το Ιράν με τη θάλασσα του Ομάν, καθώς και οι ιρανικές εξαγωγές ενέργειας προς το Ιράκ. 

Στην πραγματικότητα, μετά τη μονομερή απόσυρση του Τραμπ από το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης (JCPOA) τον Μάιο του 2018, κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του, το ινδικό λόμπι πέτυχε την εξαίρεση του λιμανιού Τσαμπαχάρ από τις αμερικανικές κυρώσεις και η ιρακινή κυβέρνηση κατάφερε επίσης να παρατείνει την ετήσια εξαίρεση για την εισαγωγή φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας από το Ιράν. Όμως είναι πλέον σαφές ότι η πολιτική προσέγγιση της Ουάσινγκτον έχει σκληρύνει στη δεύτερη διακυβέρνηση του Τραμπ. 

Όπως ανακοίνωσε πρόσφατα ο επίσημος εκπρόσωπος του ιρακινού Υπουργείου Ηλεκτρισμού : ”Η εξαίρεση από τις κυρώσεις των ΗΠΑ για τις εισαγωγές ιρανικού φυσικού αερίου θα λήξει στις 8 Μαρτίου 2025, ενώ η προμήθεια φυσικού αερίου από το Ιράν στη Βαγδάτη και την κεντρική περιοχή έχει ουσιαστικά σταματήσει, με αποτέλεσμα να έχουν χαθεί μέχρι στιγμής 8.000 μεγαβάτ ηλεκτρικής ενέργειας”. 

Όμως, ο ίδιος επιφυλάχθηκε επίσης για τη δήλωσή του, λέγοντας ότι «το Υπουργείο Ηλεκτρισμού δεν έχει λάβει καμία ειδοποίηση από τις ΗΠΑ σχετικά με την αναστολή των εισαγωγών ιρανικού φυσικού αερίου μέχρι στιγμής και είναι πιθανό η ιρακινή κυβέρνηση να είναι σε θέση να λάβει μια νέα εξαίρεση- αν δεν παραταθεί, μπορεί να έχουμε σχέδια».

Ενώ το Ιράκ παραμένει αισιόδοξο για ανανέωση της εξαίρεσης, η πιθανή απώλεια ιρανικής ενέργειας θα μπορούσε να επηρεάσει σημαντικά το δίκτυό του. Ο εμπειρογνώμονας σε θέματα ενέργειας Χάρι Ιστεπάνιαν προειδοποίησε ότι χωρίς άμεση αντικατάσταση, το Ιράκ θα μπορούσε να αντιμετωπίσει σοβαρές διακοπές ρεύματος και πιθανές αναταραχές, ιδίως στο νότο: “Οι πρώτες προειδοποιήσεις για το επόμενο καλοκαίρι έχουν ήδη εκδοθεί από την κυβέρνηση, σηματοδοτώντας δύσκολες στιγμές μπροστά μας – ειδικά καθώς το Ιράν δεν είναι σε θέση να προμηθεύσει το Ιράκ με τη συμφωνημένη ποσότητα των περίπου 50-55 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων την ημέρα.  

Η κρίση ηλεκτρικής ενέργειας θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει το πολιτικό τοπίο του Ιράκ – ένα ζήτημα που οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να λάβουν υπόψη τους. Χωρίς μια άμεση λύση για την αντικατάσταση του ιρανικού φυσικού αερίου, το Ιράκ μπορεί να αντιμετωπίσει ένα νέο κύμα διαμαρτυριών ή ακόμη και ταραχών, ιδίως στο νότο».

Από την άλλη πλευρά, ο Τζαμάλ Κότσερ, ιρακινός νομοθέτης της επιτροπής οικονομικών, λέει στο TNA: ”Τα αμερικανικά μέτρα θα έχουν τόσο αρνητικές όσο και θετικές επιπτώσεις. Το βασικό ερώτημα είναι πώς το Ιράκ μπορεί να αντικαταστήσει το ιρανικό φυσικό αέριο – οι ειδικοί πρέπει να ασχοληθούν με αυτό. Ωστόσο, τα μέτρα μπορεί να μην βλάψουν την ισοτιμία του δηναρίου έναντι του δολαρίου και θα μπορούσαν να ωφελήσουν το Ιράκ εάν η κυβέρνηση ευθυγραμμιστεί στενότερα με την κυβέρνηση Τραμπ. Παρόλα αυτά, το Ιράκ πάσχει από πρόβλημα ρευστότητας σε μετρητά χωρίς να υπάρχουν απλές λύσεις στον ορίζοντα».

Η στρατηγική του Ιράκ για τη μείωση της εξάρτησης από το Ιράν

Εν τω μεταξύ, η Βαγδάτη έχει δρομολογήσει πολλαπλά έργα για τη διαφοροποίηση των ενεργειακών εισαγωγών της και την ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής. Ένα σημαντικό βήμα ήταν η εξασφάλιση εισαγωγών φυσικού αερίου από το Τουρκμενιστάν, με το οποίο το Ιράκ υπέγραψε συμφωνία τον περασμένο Οκτώβριο για την εισαγωγή 20 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου ημερησίως. 

Η νέα συμφωνία είναι ζωτικής σημασίας για το Ιράκ, μετά τις διακοπές από το Ιράν λόγω απλήρωτων χρεών και επιπλοκών από τις κυρώσεις των ΗΠΑ. Ο υπουργός Ηλεκτρισμού του Ιράκ, Ζιάντ Φαντίλ, δήλωσε ότι «το αέριο θα μεταφερθεί μέσω του συστήματος αγωγών του Ιράν, στο πλαίσιο μιας συμφωνίας συναλλαγής “ανταλλαγής” που διευκολύνεται από την εταιρεία Loxstone Energy Company με έδρα το Ντουμπάι».

Μια άλλη σημαντική εξέλιξη είναι το σχέδιο του Ιράκ να εισάγει υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG). Η κυβέρνηση κατασκευάζει έναν τερματικό σταθμό εισαγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου στο λιμάνι Grand Faw στο νότο, με αποθηκευτική ικανότητα 300.000 κυβικών μέτρων. Παρόλο που δεν έχουν δοθεί επίσημες λεπτομέρειες σχετικά με το ποιος θα προμηθεύει το LNG, οι αναλυτές αναμένουν ότι το Qatar LNG θα διαδραματίσει ρόλο, καθώς το Ιράκ είχε εξετάσει προηγουμένως το LNG του Κατάρ το 2022.

Για τον περαιτέρω μετριασμό της εξάρτησης από την ιρανική ενέργεια, το Ιράκ έχει συνδέσει το ηλεκτρικό του δίκτυο με την Τουρκία. Στις 21 Ιουλίου 2024, εγκαινιάστηκε μια νέα γραμμή μεταφοράς μήκους 115 χιλιομέτρων, η οποία παρέχει 300 μεγαβάτ στις βόρειες περιοχές, συμπεριλαμβανομένης της Μοσούλης, της Νινευή, του Σαλαχουντίν και του Κιρκούκ. 

Επιπλέον, το Ιράκ εργάζεται για την ενσωμάτωση του ηλεκτρικού του δικτύου με το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου (GCC). Το έργο περιλαμβάνει μια γραμμή μεταφοράς από τον σταθμό Al-Wafra του Κουβέιτ στον σταθμό Al-Faw του Ιράκ στη Βασόρα, με επέκταση 77 χιλιομέτρων από το συνοριακό πέρασμα Safwan.

Η ενίσχυση της εγχώριας παραγωγής φυσικού αερίου είναι μια άλλη βασική πρωτοβουλία. Το Ιράκ έχει μειώσει σημαντικά την εκτόξευση αερίου από τα πετρελαϊκά πεδία, μειώνοντάς την από 47% το 2021 σε 33% το 2024, με στόχο να φθάσει το 20% έως το 2025. 

Μια συμφωνία ύψους 27 δισεκατομμυρίων δολαρίων με την TotalEnergies αναμένεται να προσθέσει 600 εκατομμύρια κυβικά πόδια (περίπου 17 εκατομμύρια κυβικά μέτρα) ημερησίως στην εγχώρια παραγωγή και να περιορίσει την καύση. Παράλληλα, το Ιράκ επεκτείνει την ικανότητα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Η κυβέρνηση σχεδιάζει να προσθέσει 35.000 μεγαβάτ με την ανάπτυξη σταθμών ηλεκτροπαραγωγής με ατμό και φυσικό αέριο. Οι αυξημένες επενδύσεις σε υδροηλεκτρικές μονάδες και μονάδες συνδυασμένου κύκλου αναμένεται να μειώσουν περαιτέρω την εξάρτηση από τις εισαγωγές φυσικού αερίου και να υποστηρίξουν τη βιώσιμη παραγωγή ενέργειας.

Ένας νέος ενεργειακός χάρτης για το Ιράκ;

Με βάση αυτές τις πρωτοβουλίες, το Ιράκ στοχεύει στη σταδιακή κατάργηση των εισαγωγών ιρανικού φυσικού αερίου έως το 2028. Ο πρωθυπουργός Σουντανί ισχυρίζεται ότι η απόφαση να σταματήσει τις ιρανικές εισαγωγές δεν επηρεάζεται από εξωτερικές πολιτικές πιέσεις. «Δεν δεχόμαστε πιέσεις από καμία χώρα», δήλωσε στο Aliqtisad News. 

Ωστόσο, αν επιτύχει, η μετάβαση του Ιράκ όχι μόνο θα στερήσει το Ιράν από μια κρίσιμη εξαγωγική αγορά, αλλά θα φέρει επίσης τη Βαγδάτη πιο κοντά στην Τουρκία και τα αραβικά κράτη του Περσικού Κόλπου. Όπως και να επιλέξει η Βαγδάτη να γυρίσει τις αποφάσεις της, είναι αξιοσημείωτο ότι αυτοί οι νέοι εταίροι επιδιώκουν εδώ και καιρό να εκκαθαρίσουν το Ιράκ από την ιρανική επιρροή.

Αν και οι προκλήσεις παραμένουν, οι προσπάθειες του Ιράκ να εξασφαλίσει εναλλακτικές πηγές ενέργειας σηματοδοτούν μια αποφασιστική αλλαγή στις περιφερειακές ενεργειακές εξαρτήσεις του. Η επιτυχία αυτής της μετάβασης θα καθορίσει αν το Ιράκ μπορεί τελικά να επιτύχει ενεργειακή σταθερότητα μετά από δεκαετίες εξάρτησης από τον ανατολικό γείτονά του.  

Πηγή: pagenews.gr