Μεταρρυθμιστικές οπισθοδρομήσεις: Η κυβέρνηση Πεζεσκιάν αντιμετωπίζει την πιο δύσκολη αποστολή της

Η πολύμηνη διαμάχη για την εξουσία μεταξύ του ιρανικού κοινοβουλίου και του προέδρου Μασούντ Πεζεσκιάν έφθασε σε οριακό σημείο, καθώς οι νομοθέτες έδιωξαν τον υπουργό Οικονομίας Αμπντολνασέρ Χεματί και ο προεδρικός σύμβουλος Τζαβάντ Ζαρίφ παραιτήθηκε, σηματοδοτώντας ένα οξύ πολιτικό πλήγμα για την κυβέρνηση υπό την ηγεσία των μεταρρυθμιστών.

Την Κυριακή 2 Μαρτίου, σημειώθηκε άλλη μια μέρα με μεγάλο διακύβευμα στην ιρανική πολιτική: 182 μέλη της Ισλαμικής Συμβουλευτικής Συνέλευσης – γνωστής ως Majlis – καθαίρεσαν τον υπουργό Οικονομίας και Οικονομικών Υποθέσεων Αμπντολνασέρ Χεματί μόλις έξι μήνες μετά τη λήξη της θητείας του. Η αποπομπή του οφειλόταν στην πτώση του ριάλ, στον πληθωρισμό και στην εκτίναξη του κόστους ζωής.

Όταν ο Χεματί εξασφάλισε τη θέση του τον Σεπτέμβριο του 2024 με ψήφο εμπιστοσύνης από το Μετζλίς, το ιρανικό ριάλ βρισκόταν στα 500.000 ανά δολάριο ΗΠΑ. Μέχρι την αποπομπή του, είχε φτάσει στο ιστορικό χαμηλό των 924.300, μια συγκλονιστική υποτίμηση 53,44%.

Ο πληθωρισμός σκαρφάλωσε από 31,2% σε 35,3%, με τον δείκτη τιμών καταναλωτή να αυξάνεται από 264,7 σε 305,5, καθιστώντας τα καθημερινά αγαθά κατά 4,1% ακριβότερα από ό,τι έξι μήνες πριν. Πέρα από τους αριθμούς, οι επικριτές κατήγγειλαν τις φιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές του, φοβούμενοι δημόσια αναταραχή.

Ο Αμίρ-Χουσεΐν Σαμπετί, ένας από τους νομοθέτες που επεδίωξαν ενεργά την εκθρόνιση του υπουργού, κατά τη διάρκεια της ομιλίας του στη συνεδρίαση για την πρόταση μομφής, δήλωσε, «Αν θέλαμε να βάλουμε ένα εμπόδιο μπροστά από την κυβέρνηση, θα επιτρέπαμε στον Χεματί να κάνει ό,τι επιθυμεί, επειδή ο μεγαλύτερος εχθρός της κυβέρνησης ήταν ο υπουργός οικονομίας και οι οικονομικές πολιτικές του».

Μεταρρυθμιστικές δικαιολογίες

Ο Ιρανός πρόεδρος Μασούντ Πεζεσκιάν και το στρατόπεδο των μεταρρυθμιστών, που αντιτάχθηκαν στην πρόταση μομφής, συνήθιζαν να δικαιολογούν τις ενέργειες του Χεματί λέγοντας ότι δεν είναι υπεύθυνος για την οικονομική ή χρηματοπιστωτική πολιτική και ότι απλώς ακολουθεί εντολές.

Ο Πεζεσκιάν ισχυρίστηκε ότι «ο Χεματί εφάρμοσε μόνο τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί και εγκριθεί από τον ίδιο, τον επικεφαλής του δικαστικού σώματος Γκολάμ Χοσεΐν Μοχσενί Ετζέι και τον πρόεδρο του κοινοβουλίου Μοχαμάντ-Μπαχέρ Γκαλιμπάφ στο Ανώτατο Συμβούλιο Οικονομικού Συντονισμού». Ο ισχυρισμός του απορρίφθηκε ευθέως από τον Γκαλιμπάφ.

Κατά τη συνεδρίαση για την παραπομπή, ο Χεματί υπερασπίστηκε τον εαυτό του υποστηρίζοντας ότι «οι νομισματικές πολιτικές χαράσσονται από την Κεντρική Τράπεζα του Ιράν και τον διοικητή της CBI Μοχάμεντ-Ρεζά Φαρζίν», προσθέτοντας ότι «το Υπουργείο Οικονομίας δεν είναι υπεύθυνο για την αγορά συναλλάγματος».

Οι επικριτές του αντέτειναν ότι ο Φαρζίν είχε διατηρήσει τη σταθερότητα της αγοράς πριν από την ανάληψη των καθηκόντων του Πεζεσκιάν, υπονοώντας ότι οι πολιτικές του Χεμάτι προκάλεσαν την κρίση.

Το Ιράν είχε ήδη αντιμετωπίσει πολιτική αστάθεια, καθώς δεν είχε πρόεδρο από τον Μάιο έως τον Αύγουστο του 2024 μετά τον θάνατο του Εμπραχίμ Ραϊσί σε συντριβή ελικοπτέρου, ενώ ακολούθησαν οι πρόωρες προεδρικές εκλογές και η δολοφονία του ηγέτη της Χαμάς Ισμαήλ Χανίγια στην Τεχεράνη.

Κατά την προετοιμασία της πρότασης μομφής, ο πρόεδρος Πεζεσκιάν και ο πολιτικός του σύμμαχος, ο πρόεδρος του κοινοβουλίου Γκαλιμπάφ, καθώς και τα φιλοκυβερνητικά μέσα ενημέρωσης και οι διαδικτυακοί ακτιβιστές έκαναν ό,τι μπορούσαν για να αποτρέψουν την πρόταση. Η κυβέρνηση άσκησε πιέσεις στην κρατική τηλεόραση για να σταματήσει τις συζητήσεις μεταξύ αντιπάλων και υποστηρικτών της πρότασης μομφής. Οι διαδικτυακοί ακτιβιστές ισχυρίστηκαν ότι η πρόταση μομφής ήταν πολιτικά καθοδηγούμενη από το πολιτικό πρόσωπο Σαΐντ Τζαλίλι και το υπερσυντηρητικό κόμμα Jebhe-ye Paydari (Μέτωπο Σταθερότητας). Ένας πρώην νομοθέτης έκανε λόγο για «πολιτική εκδίκηση», κατηγορώντας το κοινοβούλιο για την αναταραχή της αγοράς και υποστηρίζοντας ότι «ο Χεματί δεν άξιζε την παραπομπή».

Ο νομοθέτης του Ισφαχάν Χοσεΐν-Αλί Χατζί-Ντελιγκάνι απέρριψε όλους αυτούς τους ισχυρισμούς καθώς δήλωσε στα μέσα ενημέρωσης, «Το Κοινοβούλιο βοήθησε πράγματι τον Πεζεσκιάν απομακρύνοντας έναν υπουργό που ήταν εμπόδιο παρά βοήθεια». 

Ο Χατζί-Ντελιγκάνι, ο οποίος ήταν ο συντάκτης της πρότασης μομφής, δήλωσε: «Ο Πεζεσκιάν μπορεί τώρα να ενισχύσει τον συντονισμό εντός της οικονομικής του ομάδας και να επιλέξει έναν υπουργό που είναι πιο κοντά στη δική του ιδεολογία με γνώμονα τη δικαιοσύνη».

Η ψηφοφορία 182-89 αποκάλυψε ότι όχι μόνο οι σκληροπυρηνικοί αλλά και οι ανεξάρτητοι θεωρούσαν τον Χεματί ως βάρος.

Ένα δεύτερο χτύπημα: Ο Ζαρίφ παραιτείται

Καθώς μαίνονταν οι διαδικτυακές συζητήσεις για την απομάκρυνση του Χεματί, ξέσπασε μια άλλη πολιτική θύελλα: εμφανίστηκαν φήμες ότι ο Μοχάμεντ Τζαβάντ Ζαρίφ, αντιπρόεδρος για τις στρατηγικές υποθέσεις, είχε παραιτηθεί. Στον λογαριασμό του στο X, ο Ζαρίφ έγραψε: «Χθες με κάλεσε ο επικεφαλής του δικαστικού σώματος (Μοχσενί Ετζέι). Λαμβάνοντας υπόψη τις τρέχουσες συνθήκες της χώρας, με συμβούλεψε να επιστρέψω στο πανεπιστήμιο ως λέκτορας και να αποτρέψω περαιτέρω πίεση στην κυβέρνηση. Αποδέχθηκα τη συμβουλή του αμέσως».

Η παραίτηση του Ζαρίφ προήλθε από μια νομική διαμάχη. Σύμφωνα με τον νόμο του 2022 περί διορισμού ατόμων σε ευαίσθητες θέσεις, οι αξιωματούχοι με μέλη οικογένειας διπλής υπηκοότητας αποκλείονταν από ανώτερους ρόλους. Ο Ζαρίφ, του οποίου τα δύο παιδιά είναι Αμερικανοί πολίτες, ήταν τεχνικά ακατάλληλος για τη θέση του. Ο διορισμός του είχε προκαλέσει από την πρώτη ημέρα σφοδρές αντιδράσεις από τους νομοθέτες.

Τον Αύγουστο του 2024, εν μέσω ψηφοφορίας για την έγκριση του υπουργικού συμβουλίου, ο Ζαρίφ παραιτήθηκε προληπτικά για να αποφύγει τη σύγκρουση. Ωστόσο, μόλις ο Πεζεσκιάν εξασφάλισε τη νομοθετική υποστήριξη, αντέστρεψε την παραίτηση, εξοργίζοντας τους βουλευτές. Εκείνοι απάντησαν απορρίπτοντας μια τροπολογία -που ονομάστηκε «νομοσχέδιο Ζαρίφ»- η οποία αποσκοπούσε στην αναθεώρηση του νόμου του 2022. Η Επιτροπή Εθνικής Ασφάλειας και Εξωτερικών Υποθέσεων προσέφυγε ακόμη και στο Διοικητικό Δικαστήριο, ζητώντας από το όργανο να κηρύξει τον διορισμό του Ζαρίφ «άκυρο» .

Ωστόσο, άλλες αναφορές για την παραίτηση του Ζαρίφ παρέχουν μια διαφορετική εκδοχή της ιστορίας. Ο δημοσιογράφος Αλί Γκολχάκι στο κανάλι του στο Telegram δημοσίευσε: «Ο επικεφαλής του δικαστικού σώματος είπε ανοιχτά στον Ζαρίφ ότι δεν μπορεί πλέον να κατέχει αυτή τη θέση λόγω νομικών ορίων … Ο Ζαρίφ δεν το δέχτηκε, αλλά όταν το προεδρικό γραφείο τον πίεσε, αναγκάστηκε να γράψει επιστολή παραίτησης».

Διασπασμένη ενότητα 

Τα απανωτά πισωγυρίσματα προκάλεσαν οργή μεταξύ φιλοκυβερνητικών και μεταρρυθμιστών ακτιβιστών, δημοσιογράφων και πολιτικών προσώπων. Η σιωπή του Πεζεσκιάν σχετικά με την παραίτηση του Ζαρίφ τροφοδότησε εικασίες ότι μπορεί να αψηφήσει τη σύσταση του Ετζέι και να απορρίψει την παραίτηση.

Τα ρεφορμιστικά και φιλοκυβερνητικά μέσα ενημέρωσης ερμήνευσαν τη συντριπτική ψήφο κατά της πρότασης μομφής ως ταφόπλακα για την προσέγγιση «ενότητας» του Πεζεσκιάν. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι σε μια εποχή εξωτερικών πιέσεων -ιδιαίτερα της απειλής ανανέωσης των αμερικανικών κυρώσεων στο πλαίσιο της εκστρατείας «Μέγιστη πίεση» του προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ- η εσωτερική ενότητα είναι υψίστης σημασίας και τα γεγονότα αυτά απλώς βαθαίνουν τις διαιρέσεις.

Οι πιο ριζοσπαστικές παρατάξεις εντός του στρατοπέδου των Μεταρρυθμιστών προτείνουν ότι ο Πεζεσκιάν θα πρέπει να παραιτηθεί εάν αισθάνεται ότι δεν μπορεί να προχωρήσει με τα σχέδιά του. Μια άλλη λύση, κατά την άποψή τους, είναι να αναγκαστεί το ισλαμικό σύστημα να διαλύσει το Majlis και να διεξαγάγει πρόωρες βουλευτικές εκλογές, ελπίζοντας ότι αυτή τη φορά, αντίπαλες πολιτικές παρατάξεις δεν θα καταφέρουν να εισέλθουν στο νομοθετικό σώμα. 

Προς το παρόν, ο Πεζεσκιάν έχει προθεσμία μέχρι τις 2 Ιουνίου για να διορίσει νέο υπουργό Οικονομίας και να κερδίσει ψήφο εμπιστοσύνης για τον ίδιο. Με τις διακοπές του νέου έτους στο Ιράν να ξεκινούν στις 20 Μαρτίου, οι νομοθέτες καλούν τον πρόεδρο να δράσει γρήγορα. Ο νομοθέτης Σαμπέτι προτρέπει τον επικεφαλής της κυβέρνησης «να μην κωλυσιεργεί και να παρουσιάσει την επιλογή του νωρίτερα, σε αυτή την περίπτωση το Majlis θα δώσει ψήφο εμπιστοσύνης, αν ο διορισμένος το αξίζει».

Πηγή: Pagenews.gr