Η «Γαλάζια Πατρίδα» της Τουρκίας φτάνει στις συριακές ακτές: Ένα νέο σημείο ανάφλεξης σε Ανατολική Μεσόγειο;

Η δραστηριότητα της Τουρκίας στη Δυτική Ασία έχει πάρει μια ξεχωριστή στροφή τις τελευταίες δύο δεκαετίες, που σε μεγάλο βαθμό ωθήθηκε από τον εντεινόμενο ανταγωνισμό για τα αποθέματα φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο. Η εστίαση της Άγκυρας στις θαλάσσιες οικονομικές ζώνες έχει αναδειχθεί σε κεντρικό πυλώνα της εξωτερικής της πολιτικής – με γνώμονα την πραγματικότητα ότι η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) της Τουρκίας στην περιοχή είναι σχετικά περιορισμένη σε σύγκριση με άλλα παράκτια κράτη.

Όπως αναφέρει το the cradle, η Συνθήκη της Λωζάνης, που υπογράφηκε το 1923 μεταξύ της Τουρκίας και των νικητριών δυνάμεων του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, επαναχάραξε τα σύγχρονα σύνορα της χώρας, αλλά άφησε στην Τουρκία ελάχιστα θαλάσσια δικαιώματα. Κατά συνέπεια, οι διαφωνίες σχετικά με την υφαλοκρηπίδα και τα χωρικά ύδατα στην Ανατολική Μεσόγειο σιγοβράζουν εδώ και δεκαετίες.

Η θέση της Τουρκίας σήμερα στηρίζεται στις δικές της νομικές ερμηνείες, ιδίως όσον αφορά τα όρια της ΑΟΖ και της υφαλοκρηπίδας. Έχει απορρίψει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) του 1982, η οποία περιγράφει τις διαδικασίες οριοθέτησης των θαλασσών, επιλέγοντας αντ’ αυτού διμερείς συμφωνίες για τη διεκδίκηση των αξιώσεών της.

Η «Γαλάζια Πατρίδα» φτάνει στις συριακές ακτές 

Η πτώση της συριακής κυβέρνησης στις 8 Δεκεμβρίου 2024 σηματοδότησε ένα σημαντικό γεωπολιτικό σημείο καμπής στην περιοχή. Η Τουρκική Δημοκρατία κινήθηκε γρήγορα για να εδραιώσει την επιρροή της, ευθυγραμμιζόμενη με τις νέες αρχές στη Δαμασκό. 

Στις 24 Δεκεμβρίου, ο υπουργός Μεταφορών της Τουρκίας Αμπντουλκαντίρ Οράλογλου δήλωσε ότι η Άγκυρα προτίθεται να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις με τη Συρία για την οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων – δηλώνοντας ότι μια τέτοια συμφωνία θα μπορούσε να «αλλάξει ολόκληρη την ισορροπία» στην Ανατολική Μεσόγειο, διευρύνοντας τις ζώνες επιρροής των δύο κρατών στην εξερεύνηση ενέργειας. 

Έλληνες αξιωματούχοι κατήγγειλαν γρήγορα την ανακοίνωση, υποστηρίζοντας ότι η Τουρκία δεν έχει καμία νομική δυνατότητα να υπογράφει συμφωνίες με αυτό που θεωρούν ως προσωρινή και μη αναγνωρισμένη συριακή αρχή. Η Αθήνα πλαισίωσε την κίνηση ως άμεση πρόκληση για τη θαλάσσια κυριαρχία της, ιδίως γύρω από την Κρήτη και την Κύπρο.

Μια συμφωνία ΑΟΖ Τουρκίας-Συρίας θα μπορούσε να επεκτείνει τον έλεγχο της Άγκυρας έως και κατά 1.500 τετραγωνικά μίλια και να ενισχύσει σημαντικά το δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας» – μια θαλάσσια στρατηγική που επιδιώκει να προβάλει την ισχύ της Τουρκίας σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο, το Αιγαίο και τη Μαύρη Θάλασσα. 

Η ιδέα αυτή, που διατυπώθηκε αρχικά από τον υποναύαρχο εν αποστρατεία Τζεμ Γκουρντενίζ και αναπτύχθηκε περαιτέρω από τον Τζιχάτ Γιαϊτζί, προβλέπει την κυριαρχία της Τουρκίας σε περίπου 462.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα θαλάσσιου χώρου. Στο πλαίσιο αυτού του δόγματος, η Άγκυρα αμφισβητεί την ελληνική κυριαρχία επί αρκετών νησιών του Αιγαίου, υπερασπίζεται τα συμφέροντά της στη Μαύρη Θάλασσα και αμφισβητεί τις κυπριακές και ελληνικές διεκδικήσεις στη Μεσόγειο.

Παρά τις μακροχρόνιες φιλοδοξίες της -όπως το σχέδιο αγωγού Τουρκίας-Κατάρ, το οποίο τέθηκε στο περιθώριο από τον ανατραπέντα πρόεδρο της Συρίας Μπασάρ αλ Άσαντ το 2009-, ο βασικός στόχος της Άγκυρας σήμερα είναι να εδραιώσει τον έλεγχο των θαλάσσιων ζωνών της Συρίας. Αυτές γειτνιάζουν με τις ανήσυχες συριακές ακτές, μια περιοχή στην οποία πρόσφατα σημειώθηκε αναζωπύρωση της βίας και υποτιθέμενη εθνοκάθαρση υπό τη νέα μεταβατική αρχή. 

Ενώ ο άμεσος ρόλος της Τουρκίας σε αυτά τα γεγονότα παραμένει ανεπιβεβαίωτος, η ανοιχτή υποστήριξη της Άγκυρας προς τη νέα κυβέρνηση υπογραμμίζει τους γεωπολιτικούς υπολογισμούς της: η διασφάλιση των ακτών είναι απαραίτητη για την προώθηση μιας συμφωνίας για τα θαλάσσια σύνορα και τη διασφάλιση της εφαρμογής της.

Η Λιβύη επανεξετάζεται: Η παράλληλη Συρία 

Η προσέγγιση της Τουρκίας στη Συρία παρουσιάζει αξιοσημείωτη ομοιότητα με τη στρατηγική της στη Λιβύη. Μετά τη συμφωνία του 2019 με την κυβέρνηση εθνικής συμφωνίας (GNA) με έδρα την Τρίπολη, υπό την ηγεσία του Φαγιέζ αλ-Σαράτζ, η Άγκυρα εξασφάλισε μια νέα ΑΟΖ και το δικαίωμα να διεξάγει ενεργειακές έρευνες σε μεγάλες εκτάσεις της Ανατολικής Μεσογείου. 

Η συμφωνία υπονόμευσε τη διεκδίκηση της Ελλάδας για θαλάσσια σύνορα που βασίζονται στα νησιά της, συμπεριλαμβανομένης της Κρήτης, και συνέβαλε καθοριστικά στην ανακοπή της προόδου του αγωγού EastMed – ένα ισραηλινό-ελληνοκυπριακό-κυπριακό σχέδιο που έχει σχεδιαστεί για τη μεταφορά φυσικού αερίου στην Ευρώπη. 

Η συμφωνία αυτή, που συντάχθηκε εν μέρει από τον Γιαγίτζι, επικυρώθηκε αργότερα από τον ΟΗΕ και εισήγαγε ουσιαστικά την Τουρκία στην καρδιά της ενεργειακής γεωπολιτικής της Μεσογείου. Χρησίμευσε επίσης ως νομική βάση για να αμφισβητήσει η Άγκυρα το έργο EastMed, υποστηρίζοντας ότι ο αγωγός διέσχιζε ύδατα που διεκδικούσε η Τουρκία, δίνοντας στην Άγκυρα το πρόσχημα να το εμποδίσει τόσο διπλωματικά όσο και στρατιωτικά.

Οι σημερινοί ελιγμοί της Άγκυρας στη Συρία φαίνεται να αποτελούν μια προσπάθεια αντιγραφής του λιβυκού μοντέλου. Όπως τονίζεται σε έκθεση του Carnegie Endowment τον Αύγουστο του 2023, η επέμβαση της Τουρκίας στη βόρεια Συρία κατακερμάτισε την περιοχή σε «καντόνια» ευθυγραμμισμένα με τα συμφέροντά της, ενισχύοντας την επιρροή της Τουρκίας στον μελλοντικό πολιτικό και οικονομικό προσανατολισμό της Συρίας.

Το εν λόγω παράκτιο τμήμα είναι ιδιαίτερα στρατηγικό για την Άγκυρα – όχι μόνο ως πύλη για θαλάσσιες συμφωνίες, αλλά και ως δυνητική ζώνη πλούσια σε φυσικούς πόρους. Η Γεωλογική Υπηρεσία των ΗΠΑ το 2010 υπολόγισε τα συνολικά αποθέματα φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο σε περίπου 122 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια, με τη Συρία να διεκδικεί περίπου 40 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια σε πέντε υπεράκτια τεμάχια από το 2019.

Ένα νέο περιφερειακό ρήγμα

Από τη Βόρεια Κύπρο στη Λιβύη και τώρα στη Συρία, η Άγκυρα επεκτείνει σταθερά το θαλάσσιο αποτύπωμά της. Η ενεργειακή της στρατηγική στηρίζεται στη μετατροπή της Τουρκίας σε περιφερειακό κόμβο που θα συνδέει τους πόρους της Ασίας με τις ευρωπαϊκές αγορές. Αλλά αυτό το επεκτατικό δόγμα έχει αυξήσει τις εντάσεις με τις περιφερειακές δυνάμεις.

Η Ελλάδα και η Κύπρος, από καιρό επιφυλακτικές απέναντι στην επέλαση της Τουρκίας, θεωρούν τις κινήσεις αυτές ως παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου – ιδιαίτερα μετά τη συμφωνία της Άγκυρας για τη Λιβύη το 2019, η οποία ουσιαστικά περιόρισε τις κυπριακές θαλάσσιες διεκδικήσεις. Οποιαδήποτε μελλοντική θαλάσσια συμφωνία Τουρκίας-Συρίας πιθανότατα θα εμβαθύνει αυτή την αντιπαράθεση.

Η Αίγυπτος και το Ισραήλ είναι εξίσου ανήσυχοι. Και οι δύο φοβούνται ότι ο διευρυνόμενος ρόλος της Τουρκίας θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο κοινά ενεργειακά έργα όπως ο EastMed. Στο κράτος κατοχής, δεξαμενές σκέψης όπως το Κέντρο Μπέγκιν-Σαντάτ έχουν ζητήσει μια επίσημη συμμαχία με την Ελλάδα, την Κύπρο και την Αίγυπτο, με την υποστήριξη των ΗΠΑ, για να «περιορίσουν» τις φιλοδοξίες της Τουρκίας.

Ενώ η διεκδικητικότητα της Άγκυρας της έχει δώσει τακτικά κέρδη, κινδυνεύει επίσης να πυροδοτήσει ευρύτερες συγκρούσεις. Ο αντίπαλος άξονας -που αποτελείται από το Ισραήλ, την Ελλάδα, την Κύπρο και την Αίγυπτο- έχει ήδη εντείνει τον στρατιωτικό συντονισμό και τη διπλωματική προσέγγιση ως απάντηση. 

Ωστόσο, η Άγκυρα μπορεί ακόμη να βρει εταίρους πρόθυμους να συνεργαστούν. Η Ρωσία, για παράδειγμα, βλέπει την Τουρκία ως πιθανή εναλλακτική λύση στην Ουκρανία για τη δρομολόγηση φυσικού αερίου προς την Ευρώπη και μπορεί να υποστηρίξει τους ελιγμούς της στην Ανατολική Μεσόγειο για να διασφαλίσει τα δικά της συμφέροντα. Το Ιράν, επίσης, θα μπορούσε να ευθυγραμμιστεί με την Άγκυρα, αν αυτό σημαίνει υπονόμευση της επεκτεινόμενης περιφερειακής παρουσίας του Τελ Αβίβ .

Ακόμα, ο παράγοντας ΗΠΑ είναι σημαντικός. Οι στρατηγικές προτεραιότητες της Ουάσινγκτον -ιδιαίτερα όσον αφορά τη Ρωσία και το Ιράν- μπορεί να πιέσουν την Τουρκία να συμβιβαστεί, ακόμη και αν αυτό σημαίνει τον περιορισμό ορισμένων από τις μεσογειακές φιλοδοξίες της.

Ο νέος ρόλος της Συρίας στην εξίσωση της Μεσογείου 

Η Συρία μετατρέπεται σε κεντρικό πεδίο μάχης στη διαμάχη για την ενέργεια στην Ανατολική Μεσόγειο, με τη μεταβολή της δυναμικής ισχύος -ιδίως κατά μήκος των ακτών της- να αναδιαμορφώνει την περιφερειακή ισορροπία.

Ενώ η ισραηλινή επέκταση στη νότια Συρία εξακολουθεί να προκαλεί συναγερμό στην Άγκυρα, η εδραίωση της Τουρκίας στο βορρά θεωρείται από το Τελ Αβίβ ως απειλή για τα δικά του περιφερειακά συμφέροντα. Μια θαλάσσια συμφωνία της Τουρκίας με τις νέες αρχές της Συρίας θα οξύνει αυτό το περιφερειακό χάσμα, αυξάνοντας το φάσμα μιας μελλοντικής αντιπαράθεσης. 

Το αν το συριακό πεδίο μάχης θα τροφοδοτήσει μια ενδεχόμενη σύγκρουση με γνώμονα την ενέργεια ή θα αποτελέσει πλατφόρμα για ανανεωμένη διπλωματία θα εξαρτηθεί από το πόσο βαθιά θα διαπλεχθεί με τις ανταγωνιστικές φιλοδοξίες των κύριων παραγόντων της περιοχής. 

Αυτό που παραμένει βέβαιο είναι ότι το ενεργειακό ζήτημα στην Ανατολική Μεσόγειο δεν αφορά πλέον μόνο τους αγωγούς και τα αποθέματα – αφορά τον έλεγχο, την επιρροή και τη μελλοντική μορφή της ίδιας της περιοχής.

Πηγή: Pagenews.gr