ΟΟΣΑ: Η εντεινόμενη κρίση διαφθοράς στην Τουρκία απειλεί τη σταθερότητά της

Το οικονομικό μέλλον της Τουρκίας δεν απειλείται μόνο από τον πληθωρισμό, την αύξηση των εκπομπών ρύπων και τη χαμηλή συμμετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναμικό, αλλά επίσης, και ίσως το πιο κρίσιμο, από την εντεινόμενη κρίση διαφθοράς και τη φθίνουσα θεσμική ακεραιότητα, σύμφωνα με τον διακυβερνητικό οργανισμό που εδρεύει στο Παρίσι και προωθεί την οικονομική ανάπτυξη, τη σταθερότητα και τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου στον κόσμο.

Όπως αναφέρει το nordic monitor, η οικονομική επισκόπηση του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) για την Τουρκία το 2025 ασκεί δριμεία κριτική στην επιδεινούμενη διακυβέρνηση της χώρας, επισημαίνοντας συστημικές αδυναμίες που εκτείνονται πέρα από νομισματικά και δημοσιονομικά ζητήματα. Στο επίκεντρο αυτών των προβλημάτων βρίσκεται ένα πολιτικό σύστημα που έχει σκόπιμα παραλύσει από την ισλαμιστική κυβέρνηση του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Η έκθεση ξεχωρίζει ως κρίσιμο ζήτημα την επιδεινούμενη αντίληψη για τη διαφθορά στην Τουρκία. Σύμφωνα με τον Δείκτη Αντίληψης της Διαφθοράς της Διεθνούς Διαφάνειας, η Τουρκία κατατάσσεται πλέον στην 115η θέση μεταξύ 180 χωρών , σημειώνοντας μια από τις χειρότερες θέσεις της εδώ και πάνω από μια δεκαετία.

Η διολίσθηση αυτή τοποθετεί την Τουρκία πολύ πίσω όχι μόνο από άλλες χώρες του ΟΟΣΑ αλλά και από αρκετές αναδυόμενες οικονομίες με χαμηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Ο ΟΟΣΑ προειδοποιεί ότι αυτό το καθοδικό σπιράλ της ακεραιότητας της διακυβέρνησης διαβρώνει την εμπιστοσύνη των επενδυτών, αποδυναμώνει το κράτος δικαίου και απειλεί την κοινωνική συνοχή.

Μία από τις βασικές ανησυχίες που εκφράζονται στην έκθεση του ΟΟΣΑ είναι η έλλειψη ανεξάρτητης υπηρεσίας καταπολέμησης της διαφθοράς στην Τουρκία. Αν και διάφοροι δημόσιοι φορείς έχουν αναλάβει την παρακολούθηση της ακεραιότητας και της ηθικής συμπεριφοράς, οι φορείς αυτοί θεωρείται ότι στερούνται τόσο αυτονομίας όσο και εξουσίας επιβολής.

Οι έρευνες σε υποθέσεις διαφθοράς υψηλού προφίλ είναι σπάνιες, και όταν γίνονται, τείνουν να είναι περιορισμένης εμβέλειας και έντονα πολιτικοποιημένες. Η απουσία ενός θεσμικού τείχους προστασίας μεταξύ της εκτελεστικής εξουσίας και των μηχανισμών εποπτείας επιτρέπει την ανεξέλεγκτη σύγκρουση συμφερόντων και την κατάχρηση δημόσιων πόρων.

Από το 2013, όταν ο Ερντογάν εκτροχίασε έρευνες διαφθοράς πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων που ενέπλεκαν τον ίδιο, την οικογένειά του και τους επιχειρηματικούς και πολιτικούς του συνεργάτες, στην Τουρκία δεν έχουν διεξαχθεί ουσιαστικές έρευνες διαφθοράς – ιδίως αυτές που αφορούν μέλη του στενού κύκλου του προέδρου Ερντογάν. Αυτό ακολούθησε την εκκαθάριση των αρχηγών της αστυνομίας, των εισαγγελέων και των δικαστών που εμπλέκονται στην υπόθεση.

Παράλληλα, οι διαδικασίες σύναψης δημόσιων συμβάσεων – οι οποίες αντιπροσωπεύουν σημαντικό μερίδιο των κυβερνητικών δαπανών – παραμένουν αδιαφανείς. Η έκθεση σημειώνει ότι η Τουρκία δεν έχει υιοθετήσει επαρκείς εγγυήσεις για τη διασφάλιση της διαφάνειας και του ανταγωνισμού στην ανάθεση συμβάσεων.

Αρκετές εξαιρέσεις είναι ενσωματωμένες στη νομοθεσία περί δημοσίων συμβάσεων, επιτρέποντας στα υπουργεία και τους δήμους να παρακάμπτουν τον διαγωνισμό με ευρείες αιτιολογίες διακριτικής ευχέρειας, όπως το «εθνικό συμφέρον» ή το «επείγον». Αυτό έχει δημιουργήσει πρόσφορο έδαφος για πελατειακές σχέσεις και δίκτυα πατρωνίας, ιδίως σε τοπικό επίπεδο.

Οι δημόσιες προμήθειες έχουν καταστεί βασική οδός για τον πλουτισμό του προέδρου Ερντογάν και των συνεργατών του, οι οποίοι έχουν συνηθίσει να λαμβάνουν μίζες μέσω διαφόρων συστημάτων με αντάλλαγμα την εξασφάλιση δημόσιων συμβάσεων, συχνά μέσω μη ανταγωνιστικών διαδικασιών.

Οι εταιρείες και οι επιχειρηματίες που συνδέονται στενά με την κυβέρνηση Ερντογάν όχι μόνο τυγχάνουν ευνοϊκής μεταχείρισης για την εξασφάλιση δημόσιων συμβάσεων, αλλά και διαγράφουν τις φορολογικές τους οφειλές με μια “κίνηση της πένας” από τον πρόεδρο Ερντογάν και τους βουλευτές του.

Οι ανησυχίες επεκτείνονται πέρα από τη διαφθορά στις δημόσιες συμβάσεις. Ο ΟΟΣΑ υπογραμμίζει ότι η πολιτική επιρροή επί των ρυθμιστικών φορέων έχει στρεβλώσει τη χάραξη πολιτικής και έχει συμβάλει σε ένα απρόβλεπτο επιχειρηματικό περιβάλλον.

Για παράδειγμα, η κατανομή των δημόσιων πόρων -όπως οι άδειες, η γη και τα φορολογικά κίνητρα- θεωρείται συχνά ότι ωφελεί τις επιχειρήσεις που συνδέονται με πολιτικές διασυνδέσεις, ενώ οι ανεξάρτητες εταιρείες αντιμετωπίζουν γραφειοκρατικά εμπόδια και ρυθμιστική παρενόχληση. Αυτά τα πρότυπα ευνοιοκρατίας δεν καταστέλλουν μόνο τον θεμιτό ανταγωνισμό- αποτρέπουν επίσης τις άμεσες ξένες επενδύσεις και την τεχνολογική καινοτομία.

Η κυβέρνηση Ερντογάν έχει γίνει διαβόητη για τη χρήση ρυθμιστικών φορέων και κομματικών διοικητικών υπηρεσιών για να στοχοποιεί επιχειρήσεις και άτομα που θεωρούνται μη αφοσιωμένα. Οι ίδιοι μηχανισμοί, ωστόσο, χρησιμοποιούνται για να ευνοήσουν τους κολλητούς του προέδρου Ερντογάν.

Το αποδυναμωμένο δικαστικό σύστημα της Τουρκίας συμβάλλει επίσης σε αυτό το εύθραυστο θεσμικό τοπίο, σύμφωνα με την έρευνα του ΟΟΣΑ. Αν και ονομαστικά ανεξάρτητο, το δικαστικό σύστημα έχει περιέλθει όλο και περισσότερο υπό την επιρροή της εκτελεστικής εξουσίας.

Οι επικριτές, συμπεριλαμβανομένων των διεθνών παρατηρητών, επισημαίνουν τη διάβρωση της δικαστικής αμεροληψίας και την αυξανόμενη χρήση των δικαστηρίων για τη φίμωση των διαφωνιών, τον εκφοβισμό των δημοσιογράφων και την παρεμπόδιση των ερευνών κατά της διαφθοράς. Ο ΟΟΣΑ σημειώνει ότι αυτό «υπονομεύει την ασφάλεια δικαίου, αποδυναμώνει τα δικαιώματα ιδιοκτησίας και αποθαρρύνει τις μακροπρόθεσμες επενδύσεις».

Επιπλέον, η εμπιστοσύνη του κοινού στους κρατικούς θεσμούς μειώνεται απότομα. Οι πολίτες αναφέρουν περιορισμένη εμπιστοσύνη ότι οι αρχές είναι υπόλογες ή ανταποκρίνονται στις καταγγελίες για παραβάσεις. Η προστασία των πληροφοριοδοτών είναι ελάχιστη και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που εργάζονται για τη διαφάνεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα αντιμετωπίζουν αυξανόμενους περιορισμούς, συμπεριλαμβανομένων κανονιστικών φραγμών και εκστρατειών εκφοβισμού.

Αυτές οι αποτυχίες διακυβέρνησης έχουν μεγάλο κόστος. Η διαφθορά διογκώνει τις δημόσιες δαπάνες, στρεβλώνει τις πολιτικές προτεραιότητες και ενισχύει την ανισότητα. Δημόσια κονδύλια που θα μπορούσαν να διατεθούν για την εκπαίδευση, την υγειονομική περίθαλψη ή την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, αντ’ αυτού εκτρέπονται σε αναποτελεσματικά ή πολιτικά υποκινούμενα έργα. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, «η αντιμετώπιση της διαφθοράς και η αποκατάσταση της ακεραιότητας του δημόσιου τομέα δεν είναι προαιρετικές – αποτελούν προϋποθέσεις για την οικονομική ανθεκτικότητα».

Ως εκ τούτου, ο ΟΟΣΑ καλεί την Τουρκία να δημιουργήσει επειγόντως ένα μόνιμο, πλήρως ανεξάρτητο όργανο καταπολέμησης της διαφθοράς, εξοπλισμένο με ερευνητικές και διωκτικές εξουσίες και θωρακισμένο από πολιτικές παρεμβάσεις. Προτρέπει επίσης να γίνουν μεταρρυθμίσεις στις δημόσιες συμβάσεις, μεγαλύτερη διαφάνεια στην πολιτική χρηματοδότηση και ισχυρή προστασία για τους πληροφοριοδότες και τους ερευνητές δημοσιογράφους.

Οι συστάσεις αυτές είναι βέβαιο ότι θα πέσουν στο κενό στην Άγκυρα, καθώς ο πελατειακός καπιταλισμός και η διεφθαρμένη πολιτική έχουν εδραιωθεί βαθιά στη διακυβέρνηση της χώρας. Χωρίς μια ισχυρή ή βιώσιμη πολιτική αντιπολίτευση ικανή να αμφισβητήσει αυτό το σύστημα ή να προσφέρει στους ψηφοφόρους μια εναλλακτική κυβέρνηση, μια ουσιαστική αλλαγή φαίνεται απίθανη σύντομα.

Χωρίς ταχεία και αξιόπιστη δράση, προειδοποιεί ο ΟΟΣΑ, η Τουρκία κινδυνεύει να παγιδευτεί σε έναν φαύλο κύκλο: οι αδύναμοι θεσμοί τροφοδοτούν τη διαφθορά – η διαφθορά διαβρώνει την εμπιστοσύνη – και η δυσπιστία σαμποτάρει την ανάπτυξη. Η οικονομική σταθεροποίηση, η δημοσιονομική εξυγίανση και ο ψηφιακός μετασχηματισμός είναι απίθανο να πετύχουν αν η κρίση διακυβέρνησης δεν αντιμετωπιστεί στη ρίζα της.

Το γεγονός ότι η κυβέρνηση Ερντογάν, στην καρδιά αυτού του βαθιά διεφθαρμένου συστήματος, είναι απρόθυμη και ανίκανη να οδηγήσει την Τουρκία προς μια ουσιαστική μεταρρύθμιση σημαίνει ότι η χώρα θα συνεχίσει να υποφέρει από παγιωμένη δυσλειτουργία της διακυβέρνησης, με σοβαρή αστάθεια να διαφαίνεται στον ορίζοντα.

Πηγή: Pagenews.gr