Το αφοπλιστικό δίλημμα του Λιβάνου: Η “μάχη” για τους παλαιστινιακούς καταυλισμούς

Αντίθετα, η αποτυχία θα εξέθετε τα όρια του κρατικού ελέγχου και θα μετέφερε τις πολιτικές επιπτώσεις αλλού. Στα μάτια πολλών παρατηρητών, αυτό δεν είναι απλώς ένα λιβανέζικο ζήτημα, αλλά βαθιά συνδεδεμένο με τη δυναμική της περιφερειακής εξουσίας και την ευρύτερη ατζέντα της εξουδετέρωσης της αντίστασης στα συμφέροντα του Ισραήλ και των ΗΠΑ στην περιοχή.

Πηγές από τις μυστικές υπηρεσίες του λιβανέζικου στρατού λένε στο The Cradle ότι παρά την πίεση της Ουάσινγκτον, δεν υπάρχει ακόμη μια συνεκτική αμερικανική στρατηγική για τα παλαιστινιακά στρατόπεδα. Η άμεση προτεραιότητα των ΗΠΑ παραμένει η Χεζμπολάχ, ενώ το Ισραήλ συνεχίζει να διαχειρίζεται τις επιχειρήσεις στο πεδίο. Ωστόσο, η οπλοποίηση του θέματος του αφοπλισμού των στρατοπέδων έχει ήδη αρχίσει, ιδιαίτερα στα λιβανέζικα μέσα ενημέρωσης και στους διπλωματικούς διαδρόμους. 

Παλαιστινιακές πηγές επισημαίνουν επίσης την ενθάρρυνση από τις ΗΠΑ μιας «πιλοτικής φάσης» αφοπλισμού σε επιλεγμένους καταυλισμούς – ενδεχομένως να δοκιμαστεί πρώτα στο Ain al-Hilweh και στο Burj al-Shamali – για να εκτιμηθεί η αντίσταση και η αντίδραση.

Η σιωπηλή συμμαχία της Ραμάλα με τη Βηρυτό 

Μια ελάχιστα δημοσιευμένη επίσκεψη του Ματζίντ Φαράζ, επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών της Παλαιστινιακής Αρχής (ΠΑ), στη Βηρυτό τον περασμένο μήνα αποκάλυψε την ετοιμότητα της Ραμάλα να βοηθήσει στη διευκόλυνση του αφοπλισμού των στρατοπέδων. Ο Φαράζ συναντήθηκε κεκλεισμένων των θυρών με τον πρόεδρο του Λιβάνου Ζοζέφ Αούν και ανώτερους αξιωματούχους των μυστικών υπηρεσιών. Οι συζητήσεις φέρεται να επικεντρώθηκαν στην προσφορά της ΠΑ να επιβλέψει τη διαδικασία αφοπλισμού και να αναλάβει ευθύνες ασφαλείας εντός των στρατοπέδων.

Ο Φαράζ άσκησε επίσης πιέσεις για σαρωτικές αλλαγές στην παλαιστινιακή πρεσβεία στη Βηρυτό, υποστηρίζοντας την απομάκρυνση του πρέσβη Ασράφ Νταμπούρ. Παρόλο που οι Λιβανέζοι αξιωματούχοι αρνήθηκαν να ενεργήσουν άμεσα επικαλούμενοι την λεπτότητα της χρονικής συγκυρίας, η ατζέντα του Φαράζ αντανακλά μια προσπάθεια της ΠΑ να αυξήσει την επιρροή της στο Λίβανο περιθωριοποιώντας τις αντίπαλες φατρίες, ιδίως τη Χαμάς.

Επιπλέον, ο Φαράζ προσέφερε βαθύτερη συνεργασία μεταξύ της ΠΑ και των λιβανικών υπηρεσιών σε θέματα πληροφοριών, ιδίως σε αυτό που η Ραμάλα ονόμασε «αντιτρομοκρατικές» προσπάθειες. Η λιβανέζικη πλευρά φέρεται να εξέφρασε επιφυλάξεις, δεδομένου ότι η Χεζμπολάχ και άλλες φατρίες θεωρούσαν την κατηγοριοποίηση της ΠΑ ως εχθρική. 

Πηγές των λιβανέζικων μυστικών υπηρεσιών ενημερώνουν το The Cradle ότι η ΠΑ συγκέντρωνε διακριτικά πληροφορίες σχετικά με τα δίκτυα της Χαμάς και της Παλαιστινιακής Ισλαμικής Τζιχάντ (PIJ) εντός του Λιβάνου.

Οι παλαιστινιακές παρατάξεις της αντίστασης στο Λίβανο λένε ότι η Χεζμπολάχ έχει επικοινωνήσει ότι το ψήφισμα 1701 του ΟΗΕ – που αρχικά στόχευε στη Χεζμπολάχ μετά τον πόλεμο του 2006 – θα πρέπει να εφαρμοστεί και στις παλαιστινιακές παρατάξεις που δρουν στο νότιο Λίβανο. Η ευθυγράμμιση αυτή υποδηλώνει μια συντονισμένη προσπάθεια για την καθολική εφαρμογή του πλαισίου αφοπλισμού υπό διεθνή κάλυψη.

Η Χεζμπολάχ, η Χαμάς και ο υπολογισμός του στρατοπέδου 

Οι πρόσφατες συλλήψεις στελεχών που συνδέονται με τη Χαμάς από την Υπηρεσία Πληροφοριών του λιβανέζικου στρατού, μετά τις πυραυλικές επιθέσεις από το νότιο Λίβανο προς το βόρειο Ισραήλ, αποκαλύπτουν το υψηλό διακύβευμα. Παλαιστινιακές πηγές επιβεβαιώνουν στο The Cradle ότι αρκετά στελέχη της Χαμάς συνελήφθησαν αθόρυβα, με το λιβανέζικο κράτος και την αντίσταση να επιλέγουν να υποβαθμίσουν τα γεγονότα για να αποφύγουν τον δημόσιο έλεγχο.

Παλαιστινιακές πηγές αποκαλύπτουν ότι οι συλλήψεις αυτές στόχευαν αρκετούς στρατιωτικούς διοικητές της Χαμάς στο πλαίσιο έρευνας για τις πρόσφατες εκτοξεύσεις ρουκετών προς την κατεχόμενη Παλαιστίνη. Οι μυστικές υπηρεσίες του λιβανέζικου στρατού φέρονται να ενήργησαν σε συντονισμό με ευρύτερους στόχους ασφαλείας, αν και το θέμα κρατήθηκε μυστικό για να μην εξελιχθεί σε δημόσια διαμάχη. 

Η απόφαση να παραμείνουν οι συλλήψεις μυστικές επηρεάστηκε από παρόμοιες εξελίξεις στην Ιορδανία, όπου κρατούνταν φυλακισμένοι για ύποπτα σχέδια εκτόξευσης ρουκετών, με εικασίες ότι είχαν λάβει τεχνική εκπαίδευση και εκπαίδευση ασφαλείας στο Λίβανο. Οι ομάδες της αντίστασης φοβούνται ότι οι συλληφθέντες θα μπορούσαν να δολοφονηθούν αν αφεθούν ελεύθεροι χωρίς εγγυήσεις, γεγονός που προσθέτει επείγοντα χαρακτήρα στον εσωτερικό χειρισμό του θέματος από τις παρατάξεις.

Οι συλλήψεις φέρονται να αφορούν προετοιμασίες για μελλοντικές επιχειρήσεις, οι οποίες περιελάμβαναν στρατόπεδα εκπαίδευσης και δραστηριότητες συντονισμού. Ενώ η Ραμάλα χαρακτηρίζει μια τέτοια δραστηριότητα ως «τρομοκρατία», η Χεζμπολάχ και άλλοι τη θεωρούν νόμιμη αντίσταση – υπογραμμίζοντας τις διαφορετικές παλαιστινιακές στρατηγικές και την ένταση που περιβάλλει την προσπάθεια αφοπλισμού.

Περαιτέρω περιπλέκουν τα πράγματα οι αναφορές για μυστικές βάσεις εκπαίδευσης που συνδέονται με τη Χαμάς και άλλες φατρίες στην κοιλάδα Μπεκάα και τις νότιες περιοχές του Λιβάνου, όπου ο συντονισμός με τη Χεζμπολάχ φέρεται να έχει ενταθεί από τότε που ο πόλεμος στη Γάζα αναζωπύρωσε το περιφερειακό αντιστασιακό συναίσθημα. Η δυναμική αυτή θεωρείται από Αμερικανούς αξιωματούχους ως μια πιθανή «αλυσίδα αντιπροσώπων» που συνδέει την ιρανική επιρροή από τη Γάζα στον Λίβανο.

Η εξισορροπητική πράξη του Σαλαμ και τα κίνητρα των ΗΠΑ

Η πρώιμη θητεία του πρωθυπουργού Ναουάφ Σαλάμ χαρακτηρίζεται από μια προσεκτικά ενορχηστρωμένη εκστρατεία με στόχο τα παλαιστινιακά στρατόπεδα. Ο Σαλάμ αναβίωσε την Επιτροπή Διαλόγου Λιβάνου-Παλαιστίνης, ένα όργανο που προορίζεται να συντονίζει τις υποθέσεις των προσφύγων.

Αρχικά, ο Δρ Μπασέλ αλ-Χασάν ανέλαβε την ηγεσία της, προωθώντας ένα όραμα που περιελάμβανε τη σταδιακή απόσυρση των όπλων, την κατάργηση της αυτονομίας των καταυλισμών και την πλήρη ενσωμάτωση στην πολιτική ζωή του Λιβάνου.

Ωστόσο, ο Σαλάμ τον αντικατέστησε αιφνιδιαστικά με τον Ραμέζ Ντιμάσκι, έναν πρώην πρέσβη με στενούς δεσμούς με φιλοαμερικανικά δίκτυα. Η κίνηση αυτή προκάλεσε αντιδράσεις μεταξύ των παλαιστινιακών παρατάξεων, ιδίως καθώς ο τίτλος της θέσης άλλαξε σε «επικεφαλής της λιβανέζικης ομάδας εργασίας που είναι επιφορτισμένη με την αντιμετώπιση των ζητημάτων των Παλαιστινίων προσφύγων», παραλείποντας κάθε αναφορά σε διάλογο – υποδηλώνοντας μια μονομερή λιβανέζικη προσέγγιση.

Εν τω μεταξύ, Αμερικανοί αξιωματούχοι έχουν πραγματοποιήσει μυστικές συναντήσεις με Λιβανέζους εκπροσώπους για να διερευνήσουν το ενδεχόμενο μόνιμης επανεγκατάστασης Παλαιστινίων προσφύγων στο Λίβανο – ιστορικά, μια πολιτικά φορτισμένη κόκκινη γραμμή για το κράτος, δεδομένου ότι θα άλλαζε την ευαίσθητη θρησκευτική ισορροπία του Λιβάνου και ενδεχομένως θα αφαιρούσε από τους Παλαιστίνιους πρόσφυγες το «δικαίωμά τους να επιστρέψουν». 

Σύμφωνα με πληροφορίες, έχουν προσφερθεί οικονομικά κίνητρα που κυμαίνονται από 2 έως 5 δισεκατομμύρια δολάρια για τη χρηματοδότηση στεγαστικών μονάδων, υποδομών και επαγγελματικής κατάρτισης για τους Παλαιστίνιους με αντάλλαγμα το νομικό καθεστώς και τον αφοπλισμό. Οι συνομιλίες συντονίστηκαν μέσω μεσαζόντων, με τον Χασάν να ενεργεί ως σημείο αναφοράς πριν από την αποπομπή του.

Σύμφωνα με πηγές προσκείμενες στις διαπραγματεύσεις, η Ουάσινγκτον επιδιώκει τη δημιουργία μιας κοινής λιβανο-παλαιστινιακής επιτροπής ασφαλείας για τους καταυλισμούς και ενθάρρυνε τον Σαλάμ να ξεκινήσει μια εκστρατεία στα μέσα ενημέρωσης που θα τονίζει τα «κοινωνικά και οικονομικά οφέλη» της ενσωμάτωσης. Ωστόσο, ο Σαλάμ αντιμετωπίζει αυξανόμενη πολιτική αντίσταση, μεταξύ άλλων και από το ίδιο του το υπουργικό συμβούλιο.

Νομικές παγίδες και παγίδες ταυτότητας: βιομετρικές κάρτες και άδειες εργασίας

Η κυβέρνηση διερευνά μια σειρά αμφιλεγόμενων μέτρων που αποσκοπούν στη ρύθμιση -και ενδεχομένως στην αναδιαμόρφωση- της παλαιστινιακής ταυτότητας στον Λίβανο. Μεταξύ των πιο αμφιλεγόμενων είναι η πρόταση για βιομετρικές μαγνητικές ταυτότητες που θα παρέχουν στους Παλαιστίνιους το δικαίωμα να εργάζονται χωρίς προηγούμενη άδεια. Οι επικριτές προειδοποιούν ότι αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει δούρειο ίππο για την επανεγκατάσταση, αφαιρώντας ουσιαστικά από τους πρόσφυγες το πολιτικό τους καθεστώς.

Οι παλαιστινιακές παρατάξεις φοβούνται ότι οι κάρτες αυτές μπορεί να μην αναφέρουν την αρχική εθνικότητα των κατόχων τους, ένα βήμα που θα μπορούσε να διαγράψει συμβολικά και νομικά το δικαίωμά τους στην επιστροφή. Γίνονται συγκρίσεις με τις πρόσφατες αλλαγές στη Συρία, όπου οι Παλαιστίνιοι πρόσφυγες φέρονται να έχουν εκδώσει διαβατήρια πανομοιότυπα με τα διαβατήρια των Σύρων πολιτών, με την αφαίρεση του καθεστώτος του «πρόσφυγα».

Η Επιτροπή Διαλόγου επανεξετάζει επίσης τον νόμο του 2001 που απαγορεύει την ιδιοκτησία της περιουσίας των Παλαιστινίων. Προωθείται μια πρόταση που θα επιτρέπει στους Παλαιστίνιους να έχουν στην ιδιοκτησία τους μια μόνο κατοικία – χωρίς το δικαίωμα να την ανταλλάσσουν ή να την εκμισθώνουν. Αν και πλασάρεται ως χειρονομία βασισμένη στα δικαιώματα, πολλές παρατάξεις τη θεωρούν ως έναν τρόπο για τη δημιουργία κοινωνικής σταθερότητας με αντάλλαγμα πολιτικές και στρατιωτικές παραχωρήσεις.

Ο Σαλάμ έχει επίσης δώσει εντολή στα υπουργεία να διερευνήσουν την επέκταση της πρόσβασης των Παλαιστινίων στα δημόσια σχολεία και σε τομείς εργασίας χαμηλού κινδύνου, όπως η γεωργία και οι κατασκευές. Ωστόσο, τα σχέδια αυτά αντιμετωπίζουν αντιδράσεις από συνδικάτα και πολιτικές παρατάξεις, ιδίως μεταξύ των χριστιανών, οι οποίοι φοβούνται δημογραφικές αλλαγές. Η επιτροπή πρότεινε ένα προσωρινό σύστημα χορήγησης αδειών εργασίας για να μετρηθεί ο αντίκτυπος.

Το δόγμα του Αούν “πρώτα η ασφάλεια”

Ενώ ο πρωθυπουργός Σαλάμ μιλά για ισορροπία, ο πρόεδρος Ζοζέφ Αούν έχει υιοθετήσει μια πιο σκληρή στάση. Ως πρώην αρχηγός του στρατού και τώρα επικεφαλής του κράτους, ο Αούν πιστεύει ότι ο αφοπλισμός πρέπει να προηγείται οποιασδήποτε συζήτησης με βάση τα δικαιώματα. Οι προηγούμενες προσπάθειές του να ελέγξει τα όπλα στην Ain al-Hilweh και τη Nahr al-Bared συνάντησαν αντίσταση, αλλά συνεχίζει να υποστηρίζει ένα κρατικό μονοπώλιο στη βία.

Κατά τη διάρκεια της ηγεσίας του ως διοικητής των Λιβανέζικων Ενόπλων Δυνάμεων (LAF), ο Αούν συμμετείχε σε κοινές πρωτοβουλίες με την UNIFIL και τις παλαιστινιακές παρατάξεις, όπως το σχέδιο «Κοινοτική Αστυνομία», με στόχο τη διαχείριση της εσωτερικής ασφάλειας των στρατοπέδων. Το σχέδιο, που χρηματοδοτήθηκε εν μέρει από τις ΗΠΑ, μπήκε στο συρτάρι εν μέσω ανησυχιών ότι η νέα κυβέρνηση Τραμπ προτιμούσε πιο επιθετικές επιλογές.

Η πρόσφατη δραστηριότητα κοντά στους καταυλισμούς υποδηλώνει νέα επείγουσα ανάγκη. Αυτόπτες μάρτυρες αναφέρουν αύξηση του προσωπικού του λιβανέζικου στρατού στα σημεία ελέγχου, ιδίως γύρω από τους καταυλισμούς Nahr al-Bared και Ain al-Hilweh. Πηγές λένε ότι έγγραφο του λιβανέζικου Υπουργείου Άμυνας συνιστά έρευνες από σπίτι σε σπίτι για παράνομα όπλα. Άλλα μέτρα περιλαμβάνουν αυστηρότερους ελέγχους στα σημεία εισόδου και αυξημένη επιτήρηση.

Ο στρατός φέρεται να έχει συγκροτήσει μια επιτροπή για να συντονίσει με την Παλαιστινιακή Οργάνωση Απελευθέρωσης (PLO) ένα ετήσιο σχέδιο σταδιακού αφοπλισμού, υπό την προϋπόθεση της διεθνούς υποστήριξης. Υπάρχουν επίσης αναφορές για κοινές περιπολίες του στρατού και της UNIFIL νότια του ποταμού Λιτάνι, σε περιοχές κοντά στους καταυλισμούς Rashidieh και Burj al-Shamali.

Περιφερειακή πίεση, τοπικός κατακερματισμός

Η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα φέρονται επίσης να ασκούν σιωπηρή πίεση στην κυβέρνηση του Λιβάνου για να περιορίσει τους καταυλισμούς. Η εστίασή τους, σύμφωνα με πολιτικές πηγές, είναι στον περιορισμό της επιρροής της Χαμάς και στην απομόνωση της Χεζμπολάχ μέσω αντιπροσώπων. Σε αντάλλαγμα, και οι δύο χώρες έχουν υπαινιχθεί πιθανή οικονομική στήριξη του Λιβάνου.

Αλλά το ζήτημα απέχει πολύ από το να διευθετηθεί. Ακόμη και εντός της Επιτροπής Διαλόγου, υπάρχουν βαθιές διαιρέσεις. Ο Μπασέλ αλ-Χασάν φέρεται να προτιμά να συνεργαστεί με τη Φατάχ, ενώ παραγκωνίζει τις φατρίες που συνδέονται με τη Χαμάς. Ο αντικαταστάτης του αναμένεται να ακολουθήσει το παράδειγμα της Ουάσινγκτον, αλλά ο διευθυντής της Επιτροπής, ο Αμπντέλ Νάσερ αλ-Άιι, θεωρείται πιο συμπαθής στην παλαιστινιακή υπόθεση.

Ο Άιι έχει προτείνει ένα σχέδιο που θα προβλέπει την ανάθεση της ασφάλειας του στρατοπέδου στον λιβανέζικο στρατό, προσφέροντας παράλληλα εγγυήσεις για δίκαιες δίκες και υποστήριξη για τις οικογένειες των κρατουμένων. Υποστηρίζει επίσης μια νομοθετική οδό – είτε μέσω του Κοινοβουλίου είτε μέσω κυβερνητικού διατάγματος – για την παραχώρηση περιορισμένων δικαιωμάτων στους Παλαιστίνιους. Ωστόσο, το νομικό υπόβαθρο του Σαλάμ υποδηλώνει απροθυμία να παρακάμψει τις νομοθετικές διαδικασίες.

Ο Άιι έχει επίσης πιέσει για σαφέστερους νομικούς ορισμούς του καθεστώτος του πρόσφυγα και των δικαιωμάτων και πιστεύει ότι η εργασία και τα όπλα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ξεχωριστά ζητήματα. Προτείνει να επιτραπεί στους Παλαιστίνιους να κατέχουν ένα μικρό διαμέρισμα και να το κληρονομούν, απορρίπτοντας οποιαδήποτε ανταλλαγή όπλων για πολιτικά δικαιώματα.

Μια επισφαλής εξίσωση

Στις 5 Μαρτίου, μια αντιπροσωπεία με επικεφαλής τον Αζάμ Αλ-Αχμάντ, υψηλόβαθμο στέλεχος της Φατάχ, συναντήθηκε με τον πρωθυπουργό Σαλάμ για να παρουσιάσει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο νόμου για τους πρόσφυγες. Η πρόταση θα ενοποιούσε τα δικαιώματα σε ένα ενιαίο πλαίσιο, θα απέρριπτε την επανεγκατάσταση και θα εγγυόταν την πρόσβαση στην απασχόληση, την υγειονομική περίθαλψη και την ιδιοκτησία. Το σχέδιο παραμένει κολλημένο στο Υπουργείο Δικαιοσύνης του Λιβάνου εν αναμονή πολιτικής συναίνεσης.

Το γραφείο του Σαλάμ έχει ξεκινήσει συνομιλίες με την Υπηρεσία Αρωγής και Έργων του ΟΗΕ για τους Παλαιστινίους Πρόσφυγες στην Εγγύς Ανατολή για να «μοιραστεί το βάρος» των υπηρεσιών εκπαίδευσης και υγείας, αλλά οι Παλαιστίνιοι φοβούνται ότι αυτό είναι η αρχή της διάλυσης του ρόλου της υπηρεσίας και του επαναπροσδιορισμού των προσφύγων ως μόνιμων κατοίκων. Οι συνομιλίες με Ευρωπαίους και Άραβες δωρητές περιλάμβαναν προτάσεις για την ανακατεύθυνση της χρηματοδότησης μέσω λιβανέζικων υπουργείων – προκαλώντας έντονες επικρίσεις από τους υποστηρικτές των προσφύγων.

Οι παλαιστινιακοί καταυλισμοί του Λιβάνου αποτελούν εδώ και καιρό φυσικές και συμβολικές υπενθυμίσεις του ημιτελούς παλαιστινιακού αγώνα. Σήμερα, παρασύρονται σε μια επικίνδυνη σύγκλιση περιφερειακών ατζέντων, σεχταριστικών πολιτικών και οικονομικής απελπισίας.

Καθώς ξένοι και τοπικοί παράγοντες προωθούν αλληλεπικαλυπτόμενα και ενίοτε αντιφατικά οράματα – επανεγκατάσταση για βοήθεια, αφοπλισμός για σταθερότητα, ενσωμάτωση για περιορισμό – οι καταυλισμοί κινδυνεύουν να μετατραπούν σε αρένες αντιπαράθεσης ή συνεργασίας. Το κατά πόσον η ηγεσία του Λιβάνου μπορεί να πλοηγηθεί σε αυτή την εξίσωση υψηλού κινδύνου χωρίς να θυσιάσει την κυριαρχία – ή την παλαιστινιακή ταυτότητα – παραμένει ένα ανοιχτό ερώτημα.

Αλλά αυτό που είναι σαφές είναι το εξής: Η τύχη των καταυλισμών του Λιβάνου δεν είναι πλέον εσωτερικό θέμα. Είναι ένα περιφερειακό τεστ – το αποτέλεσμα του οποίου μπορεί να προδικάσει το μέλλον της αντίστασης, της επιστροφής και της περιφερειακής αυτονομίας σε ολόκληρη τη Δυτική Ασία.

Πηγή: Pagenews.gr