Το Ιράν θέτει κόκκινη γραμμή καθώς η Ευρώπη απειλεί με «επαναφορά» των κυρώσεων για το πυρηνικό πρόγραμμα

Με φόντο τις έμμεσες πυρηνικές διαπραγματεύσεις μεταξύ Τεχεράνης και Ουάσιγκτον, οι αναπληρωτές υπουργοί Εξωτερικών του Ιράν, Ματζίντ Ταχτ-Ραβάντσι και Καζέμ Γκαριμπαμπάντι, συναντήθηκαν με τους Ευρωπαίους ομολόγους τους από τη Γαλλία, τη Γερμανία και τη Βρετανία – τους λεγόμενους E3 του Κοινού Ολοκληρωμένου Σχεδίου Δράσης (JCPOA) – στις 16 Μαΐου στην Κωνσταντινούπολη.

Η συνάντηση, που πραγματοποιήθηκε στο Γενικό Προξενείο του Ιράν και φιλοξενήθηκε από την Τουρκία, συγκέντρωσε τον αναπληρωτή γενικό γραμματέα της ΕΕ για πολιτικές υποθέσεις Ενρίκε Μόρα και τον ομόλογό του Ολόφ Σκούγκ, καθώς και τον αναπληρωτή υπουργό Εξωτερικών της Τουρκίας Αμπντουλάχ Τσελίκ. Οι συζητήσεις επικεντρώθηκαν στο μέλλον της πυρηνικής συμφωνίας του 2015, στην κατάσταση των έμμεσων διαπραγματεύσεων μεταξύ Ιράν και ΗΠΑ και στις συλλογικές προσπάθειες για την αποφυγή περαιτέρω κλιμάκωσης μέσω της διπλωματίας.

Παρόλο που είχαν προηγηθεί τρεις γύροι διαβουλεύσεων μεταξύ της Τεχεράνης και της E3 στις 29 Νοεμβρίου 2024, στις 13 Ιανουαρίου και στις 24 Φεβρουαρίου 2025, η σύνοδος της Κωνσταντινούπολης σηματοδότησε μια κρίσιμη στιγμή: την πρώτη επαφή μετά την επανέναρξη του έμμεσου διαλόγου μεταξύ του Ιράν και των ΗΠΑ.

Η Ευρώπη αποκλείεται από τις πυρηνικές συνομιλίες

Κρίσιμο είναι το γεγονός ότι η ΕΕ, όπως και στην ειρηνευτική διαδικασία στην Ουκρανία, βρέθηκε να παρακάμπτεται από την Ουάσινγκτον. Αυτός ο διπλωματικός αποκλεισμός ενέτεινε την επείγουσα ανάγκη των Βρυξελλών να ανακτήσουν τη σημασία τους στο πλαίσιο των πυρηνικών διαπραγματεύσεων, ακόμη και αν αυτό σημαίνει να αναλάβουν ρόλο σαμποτέρ.

Στο επίκεντρο της συνόδου κορυφής της Κωνσταντινούπολης βρίσκεται ο μηχανισμός επαναφοράς – ένα μέσο που ενσωματώνεται στο JCPOA και επιτρέπει σε οποιονδήποτε υπογράφοντα να επιβάλει εκ νέου όλες τις κυρώσεις του ΟΗΕ που ίσχυαν πριν από τη συμφωνία του 2015. Η ρήτρα, που αρχικά προοριζόταν ως μέτρο διασφάλισης, απειλεί πλέον να καταστεί γεωπολιτικό όπλο.

Με τη λήξη του JCPOA να πλησιάζει τον Οκτώβριο του 2025, η Τεχεράνη φοβάται ότι η E3 μπορεί να επικαλεστεί τον μηχανισμό ήδη από αυτό το καλοκαίρι, επικαλούμενη τον υποτιθέμενο εμπλουτισμό του Ιράν πέραν του 60% και τα αυξανόμενα αποθέματα εμπλουτισμένου ουρανίου.

Ο Γάλλος υπουργός Εξωτερικών Ζαν-Νοέλ Μπαρό δεν μασάει τα λόγια του κατά τη διάρκεια της ομιλίαςτου στις 28 Απριλίου στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, δηλώνοντας ότι εάν τα ευρωπαϊκά συμφέροντα ασφαλείας τεθούν σε κίνδυνο, η Γαλλία «δεν θα διστάσει ούτε για ένα δευτερόλεπτο να επαναφέρει όλες τις κυρώσεις που άρθηκαν πριν από 10 χρόνια». Η δήλωσή του, η οποία αντήχησε στους διπλωματικούς κύκλους, ερμηνεύτηκε ευρέως στην Τεχεράνη ως αυστηρό τελεσίγραφο.

Ο μόνιμος εκπρόσωπος του Ιράν στον ΟΗΕ απάντησε με σφοδρότητα, κατηγορώντας τη Γαλλία για υποκρισία και προειδοποιώντας ότι οι παραβιάσεις της συμφωνίας από την πλευρά του Παρισιού καθιστούν οποιαδήποτε επανενεργοποίηση των κυρώσεων νομικά αδικαιολόγητη.

Ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών Αμπάς Αραγτσί επανέλαβε αυτή τη θέση σε άρθρο του στο Le Point, χαρακτηρίζοντας τις συζητήσεις της Κωνσταντινούπολης «ένα εύθραυστο αλλά ελπιδοφόρο ξεκίνημα», προειδοποιώντας όμως ότι «ο χρόνος τελειώνει». Έγραψε: «Οι αποφάσεις που λαμβάνουμε τώρα θα διαμορφώσουν τις σχέσεις Ιράν-Ευρώπης με τρόπους που υπερβαίνουν κατά πολύ την παρούσα συμφωνία. Το Ιράν είναι έτοιμο να προχωρήσει – ελπίζουμε ότι το ίδιο ισχύει και για την Ευρώπη».

Μετά τις συνομιλίες, ο Γκαριμπαμπάντι έγραψε στο X: «Ανταλλάξαμε απόψεις και συζητήσαμε την τελευταία εξέλιξη των έμμεσων διαπραγματεύσεων για το πυρηνικό πρόγραμμα και την άρση των κυρώσεων. Το Ιράν και η E3 είναι αποφασισμένα να διατηρήσουν και να αξιοποιήσουν στο έπακρο τη διπλωματία. Θα συναντηθούμε ξανά, όπως αρμόζει, για να συνεχίσουμε τον διάλογό μας».

Ο Βρετανός απεσταλμένος Κρίστιαν Τέρνερ επανέλαβε αυτό το συναίσθημα, επιβεβαιώνοντας την κοινή δέσμευση για τη διατήρηση ανοιχτών διαύλων επικοινωνίας.

«Trigger Plus»

Ωστόσο, δεν ήταν όλες οι εκτιμήσεις για τη σύνοδο κορυφής της Κωνσταντινούπολης διπλωματικές. Η εφημερίδα Farhikhtegan, που εδρεύει στην Τεχεράνη και ευθυγραμμίζεται με το συντηρητικό κατεστημένο του Ιράν, χαρακτήρισε τη σύνοδο τεταμένη και μαχητική.

Σύμφωνα με το δημοσίευμά της, η E3 απηύθυνε σοβαρές απειλές, συμπεριλαμβανομένης μιας πρότασης για αυτό που αποκάλεσαν «trigger plus» – μια ενίσχυση του αρχικού μηχανισμού επαναφοράς που θα επέτρεπε την λήψη προληπτικών τιμωρητικών μέτρων χωρίς να απαιτείται τεχνική αιτιολόγηση.

Οι ιρανικές αρχές, σύμφωνα με την εφημερίδα, απέρριψαν το αίτημα αυτό ως παράνομο και αβάσιμο, αλλά και ως «ακατάλληλο» ως προς τον τόνο του. Η ιρανική πλευρά επανέλαβε ότι, ενώ παραμένει ανοιχτή στη συμμετοχή της ΕΕ σε ευρύτερες πυρηνικές διαπραγματεύσεις, οποιαδήποτε ενεργοποίηση του μηχανισμού επαναφοράς θα προκαλούσε την άμεση αποχώρηση του Ιράν από τη Συνθήκη για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων (NPT).

Ο Μοχάμαντ Γκαντέρι, πρώην αρχισυντάκτης της Nour News, ενός μέσου ενημέρωσης που είναι κοντά στο Ανώτατο Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας του Ιράν, συνόψισε την στάση του με ευθύτητα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: «Στις τεταμένες συνομιλίες με το Ιράν, η E3, ενώ ζήτησε να συμμετάσχει στις συνομιλίες μεταξύ Ιράν και ΗΠΑ, υπέβαλε μη τεχνικά και παράνομα αιτήματα, αποκαλώντας τα «trigger plus». Η απάντηση του Ιράν όμως ήταν: Η ενεργοποίηση του μηχανισμού ενεργοποίησης θα οδηγήσει στην αποχώρηση του Ιράν από τη NPT».

Το ιρανικό Υπουργείο Εξωτερικών, με τον χαρακτηριστικό του τρόπο, δεν επιβεβαίωσε ούτε αρνήθηκε αυτές τις αναφορές, επιλέγοντας τη στρατηγική ασάφεια για να διατηρήσει την επιρροή του σε πολλαπλά διαπραγματευτικά μέτωπα.

Η προθεσμία του Οκτωβρίου: Στρατηγικές επιπτώσεις

Καθώς πλησιάζει η ημερομηνία λήξης του Οκτωβρίου 2025, το Ιράν έχει επιταχύνει τις προσπάθειές του να εμπλέξει τα υπόλοιπα μέλη του πλαισίου 4+1 – Κίνα, Ρωσία, Γαλλία, Βρετανία και Γερμανία. Οι τριμερείς συναντήσεις με τη Μόσχα και το Πεκίνο υπογράμμισαν τη στρατηγική της Τεχεράνης να δημιουργήσει ένα πολυμερές διπλωματικό ανάχωμα ενάντια στην αμερικανική και ευρωπαϊκή πίεση.

Ωστόσο, η ρήτρα επαναφοράς παραμένει το ισχυρότερο όπλο στο οπλοστάσιο των E3. Σύμφωνα με το άρθρο 36 του JCPOA, κάθε υπογράφον μέρος μπορεί να παραπέμψει μια διαφορά σχετικά με τη συμμόρφωση στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ. Μόλις ξεκινήσει, η διαδικασία αυτή δεν απαιτεί ψηφοφορία ή συναίνεση, πράγμα που σημαίνει ότι το βέτο της Ρωσίας και της Κίνας ακυρώνεται.

Σε περίπτωση ενεργοποίησης της ρήτρας επαναφοράς, και οι επτά κυρώσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ που είχαν προηγουμένως αρθεί θα επανέρχονταν αυτόματα – ένα σενάριο με σοβαρές συνέπειες για την οικονομία του Ιράν και την ευρύτερη περιφερειακή στρατηγική του.

Αναλυτές υποδηλώνουν ότι η E3 ενδέχεται να πιέσει για την ενεργοποίηση αυτού του μηχανισμού ήδη από τον Ιούλιο ή τον Αύγουστο, μεγιστοποιώντας έτσι τη διπλωματική πίεση και αφήνοντας παράλληλα χρόνο για τη διαμόρφωση της παγκόσμιας κοινής γνώμης. Εάν αυτό συμβεί, η προσφυγή της Τεχεράνης στην απόσυρση από τη Συνθήκη – μια απειλή που επαναλαμβάνεται από το 2019 – θα ήταν πιθανό να υλοποιηθεί.

Ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Καζέμ Γκαριμπαμπάντι ενίσχυσε αυτή την κόκκινη γραμμή σε απάντηση σε πρόσφατη απόφαση του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ): «Εάν η Ευρώπη εφαρμόσει το μηχανισμό επαναφοράς, η απάντησή μας θα είναι η αποχώρηση από τη Συνθήκη Πυρηνικών Όπλων.»

Όπως δήλωσε κατηγορηματικά ο Αραγτσί, γράφοντας και πάλι στο Le Point: «Το Ιράν έχει προειδοποιήσει επίσημα όλους τους υπογράφοντες του JCPOA ότι η κατάχρηση του μηχανισμού επαναφοράς θα έχει συνέπειες – όχι μόνο το τέλος του ρόλου της Ευρώπης στη συμφωνία, αλλά και μια κλιμάκωση των εντάσεων που θα μπορούσε να καταστεί μη αναστρέψιμη.»

Η απελπισία της Ευρώπης για επιρροή

Η επιμονή της Ευρώπης να επιβληθεί στις συνομιλίες για το JCPOA πηγάζει από τη φθίνουσα επιρροή της στις παγκόσμιες υποθέσεις. Από τον πόλεμο στην Ουκρανία μέχρι τον Περσικό Κόλπο, η ΕΕ έχει υποβιβαστεί σε δευτερεύοντα ρόλο. Στο θέμα του Ιράν, αυτή η περιθωριοποίηση είναι ιδιαίτερα έντονη.

Ενώ η Ουάσινγκτον και η Τεχεράνη πλησιάζουν σιγά-σιγά σε μια διμερή συμφωνία, οι Βρυξέλλες βρίσκονται σε μεγάλο βαθμό στο περιθώριο. Ο Νοσρατόλα Τατζίκ, πρώην Ιρανός διπλωμάτης, υποστηρίζει:

«Η κύρια ανησυχία της Ευρώπης είναι ότι το Ιράν και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα καταλήξουν σε διμερή συμφωνία χωρίς να λάβουν υπόψη τα ευρωπαϊκά συμφέροντα. Πολλές από τις κρίσεις στη Μέση Ανατολή επεκτείνονται στην Ευρώπη».

Η έλλειψη συντονισμένης πολιτικής της ΕΕ έναντι του Ιράν επιτείνει αυτή την ανησυχία. Ο Τεό Νεντσίνι, εμπειρογνώμονας για το Ιράν στο Sciences Po Grenoble και στο Καθολικό Πανεπιστήμιο του Παρισιού, συμφωνεί: «Οι χώρες του E3 δεν έχουν καταφέρει ακόμη να καθορίσουν μια συνεκτική και σχετική «πολιτική για το Ιράν». Από την εποχή του Τραμπ 1.0 έως τον Μπάιντεν, έχουν συνηθίσει να ακολουθούν πιστά τις αμερικανικές θέσεις».

Ο Νεντσίνι πιστεύει ότι οι απροσδόκητες άμεσες συνομιλίες μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν έπιασαν τους Ευρωπαίους απροετοίμαστους, ωθώντας τους να προσπαθήσουν να εμπλακούν στη διαπραγματευτική διαδικασία, παρά το γεγονός ότι «πάντα διατηρούσαν μια πολύ αυστηρή στάση απέναντι στο Ιράν».

Διπλωματία ή έκρηξη;

Οι συνομιλίες της Κωνσταντινούπολης, παρά τις προκλήσεις τους, αποτελούν μία από τις λίγες εναπομείνασες διπλωματικές γραμμές διάσωσης μεταξύ της Τεχεράνης και της E3.

Εάν αυτές οι προσπάθειες αποτύχουν, οι συνέπειες θα είναι σοβαρές: το Ιράν θα μπορούσε να αποσυρθεί από τη Συνθήκη Πυρηνικών Όπλων, να αναθεωρήσει τη πυρηνική του δογματική και να προκαλέσει πιθανή στρατιωτική κλιμάκωση με τη συμμετοχή των ΗΠΑ και του Ισραήλ.

Ένα τέτοιο σενάριο θα σήμαινε την πλήρη διάλυση του πλαισίου του JCPOA και θα κατέστρεφε την εύθραυστη αρχιτεκτονική της διπλωματίας για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων που έχει χτιστεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες.

Με λιγότερο από πέντε μήνες για να αποφευχθεί αυτή η πορεία, το βάρος πέφτει και στις δύο πλευρές να διατηρήσουν ό,τι έχει απομείνει από την αμοιβαία εμπιστοσύνη. Ωστόσο, το περιθώριο για λάθη συνεχίζει να μειώνεται μέρα με τη μέρα.

Πηγή: Pagenews.gr