Μία από τις κορυφαίες παγκοσμίως εκπροσώπους της σύγχρονης τέχνης, η Marlene Dumas παρουσιάζει αυτή την περίοδο στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, περισσότερα από 40 ζωγραφικά έργα και έργα σε χαρτί, τα οποία συνομιλούν με 14 αρχαιότητες, που η ίδια επέλεξε από τις συλλογές του μουσείου. Καλύπτουν τις τελευταίες τρεις δεκαετίες της καλλιτεχνικής της παραγωγής, συνθέτοντας έτσι ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα των αλλόκοτα όμορφων και προκλητικών αναπαραστάσεων του ανθρώπινου σώματος που δημιουργεί. Στο επίκεντρο αυτής της μυσταγωγικής συνάντησης βρίσκεται η ζωή, ο έρωτας, η μητρότητα, το φύλο, ο θάνατος, η ανθρώπινη εμπειρία.
Στα καθηλωτικά έργα της πρωταγωνιστεί η ανθρώπινη μορφή, το σώμα που σπαράσσεται, η επιθυμία, ο έρωτας και ο θάνατος. Τα τολμηρά πορτρέτα της σαγηνεύουν το θεατή με την ένταση και τη δύναμή τους, αποκαλύπτουν με εκθαμβωτικό και ταυτόχρονα λιτό και απέριττο τρόπο τα μυστήρια της ανθρώπινης φύσης, το πόσο ευάλωτοι και εύθραυστοι είμαστε.
Για τις ανάγκες αυτής της πρώτης ατομικής της έκθεσης σε ελληνικό μουσείο, η Dumas δημιούργησε δύο νέες συνθέσεις μνημειακής κλίμακας, το «Old» (2025) και το «Phantom Age» (2025). Αρχαία και σύγχρονη τέχνη συνυπάρχουν στις αίθουσες, αναπτύσσοντας ένα γόνιμο διάλογο, αποδεικνύοντας ότι τα θέματα που μας απασχολούν, δεν είναι μόνο διαχρονικά, είναι ακριβώς τα ίδια.
Ο τίτλος της έκθεσης «Marlene Dumas: Cycladic Blues» αποτυπώνει την ατμόσφαιρα που αποπνέει αυτό το σαγηνευτικό εγχείρημα. Η μελαγχολία συναντά τη συναισθηματική φόρτιση και η οικειότητα το πάθος και την πολυπλοκότητα που κρύβει η ανθρώπινη ύπαρξη στις διάφορες εκφάνσεις της.
Η καλλιτέχνις γεννήθηκε στο Κέιπ Τάουν στην Νότιο Αφρική το 1953, κατά τη διάρκεια του απαρτχάιντ. Ζει και εργάζεται εδώ και πολλές δεκαετίες στο Άμστερνταμ. Έχει εκθέσει στα κορυφαία μουσεία και πολιτιστικά ιδρύματα του κόσμου, στο Palazzo Grassi στη Βενετία (2022), στο Musée d’Orsay στο Παρίσι (2021), στην Tate Modern στο Λονδίνο (2015), στο Μουσείο Stedelijk στο Άμστερνταμ (2014) και στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στη Νέα Υόρκη (2008). Πριν λίγο καιρό μάλιστα έσπασε το ρεκόρ δημοπρασίας για εν ζωή καλλιτέχνιδα, όταν ο πίνακάς της «Miss January», πωλήθηκε για 13,6 εκατομμύρια δολάρια από τους Christie’s.
Συναντήσαμε την σπουδαία καλλιτέχνιδα και μιλήσαμε μαζί της στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης
Πότε είδατε για πρώτη φορά στη ζωή σας Κυκλαδικά ειδώλια και τι σας γοήτευσε σε αυτά;
Πότε είδα τα ειδώλια, για πρώτη φορά; Σε βιβλία. Και τότε, εννοώ, τα θεώρησα αρκετά ξεχωριστά, αλλά δεν με ενδιέφερε άμεσα να τα χρησιμοποιήσω στην τέχνη μου, γιατί πολλοί καλλιτέχνες, όπως ο Πικάσο, ο Μοντιλιάνι, ένιωθα ότι μερικές φορές το παράκαναν. Θεωρούσα ότι τα αρχαία αντικείμενα είναι καλύτερα. Όχι όμως πάντα. Στην πραγματικότητα ήταν πολύ αργότερα, όταν τα είδα στην πραγματικότητα από κοντά. Πριν λίγα χρόνια, είχα την ευκαιρία να τα θαυμάσω εδώ στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Μπόρεσα να δω πόσο μικρά είναι, αλλά πόσο παρόντα είναι.
Είναι αφαιρετικά, αλλά παρόλα αυτά εξακολουθούν να είναι παραστατικά. Είναι αρχαία και παλιά, αλλά ταυτόχρονα είναι πολύ σύγχρονα. Η ανθρώπινη ύπαρξη δεν έχει αλλάξει τόσο πολύ στο πέρασμα των αιώνων. Εγώ τα είδα από κοντά λοιπόν λίγο αργά στη ζωή μου, αν και τα γνώριζα νωρίτερα.
Τι προσφέρει λοιπόν σε όλους μας αυτός ο διάλογος μεταξύ των έργων σας και των κυκλαδίτικων ειδωλίων; Τι σημαίνει η σχέση μεταξύ της σύγχρονης τέχνης και αυτών των αρχαίων τεχνουργημάτων για εσάς και για εμάς;
Αυτά τα αρχαία αντικείμενα σημαίνουν πολλά για εμάς και τη σύγχρονη τέχνη σήμερα. Νομίζω ότι βοηθούν κάποιον να συνειδητοποιήσει ότι στην πραγματικότητα όλοι οι πολιτισμοί, όσο διαφορετικοί και αν είναι, είναι ουσιαστικά ένας. Και νομίζω ότι σε αυτούς τους τρομερούς πολιτικούς καιρούς που ζούμε, όπου κάποιοι θέλουν να διχάσουν τους πάντες και να πουν ότι δεν μπορούμε να ζήσουμε μαζί, αυτά τα ειδώλια είναι συγκινητικά παραδείγματα της ευαλωτότητας του ανθρώπου. Ζούμε μέσα στο σώμα μας, αυτό δεν έχει αλλάξει. Γεννάμε, έχουμε ερωτικές σχέσεις, προδίδουμε ο ένας τον άλλο, έχουμε πολέμους, αλλά στο τέλος, όλοι πεθαίνουμε. Μην ξεχνάτε ότι αυτά τα αντικείμενα χρησιμοποιούνταν συχνά και σε ταφικές τελετουργίες. Είναι σαν να συνειδητοποιεί κανείς ότι στην τέχνη δεν υπάρχει πραγματική πρόοδος. Αν κάτι είναι πολύτιμο και έχει νόημα, παραμένει έτσι.
Αυτό ισχύει και για τα κακά πράγματα που κάνουμε. Το βλέπουμε πολύ και στην εποχή μας, όπου συμβαίνουν τρομερά πράγματα, όπως η γενοκτονία των Παλαιστινίων και όλοι οι άλλοι πόλεμοι που επίσης γίνονται γύρω μας. Ναι, είναι καλό να θυμόμαστε τι συνέβη στον διάλογο, στους Έλληνες, στον Σωκράτη και τους άλλους φιλοσόφους, Οπότε μελετώντας τα έργα της κυκλαδικής τέχνης, έρχονται και πάλι όλα αυτά τα πράγματα στο παρόν. Γιατί μερικές φορές πραγματικά ντρέπεσαι που είσαι άνθρωπος. Άλλες φορές όμως βλέπεις ότι ναι, υπάρχει επίσης το θαύμα και το μυστήριο της ζωής, ο ερωτισμός που δοξάζει τη ζωή. Οπότε αυτά τα έργα είναι σύγχρονα.
Η αίσθηση που αποκομίζει κανείς από αυτή την έκθεση, αλλά και από το έργο σας γενικότερα είναι μια αίσθηση οικειότητας και αισθησιασμού. Παράλληλα καταφέρνετε να δημιουργείτε μια προσωπική σχέση ανάμεσα στο έργο σας και τον θεατή του. Ένα ιδιαίτερο βίωμα που προκαλεί συγκίνηση. Η οικειότητα είναι πολύ σημαντική στη δουλειά σας, καθώς ασχολείστε με θέματα που έχουν να κάνουν με την ταυτότητα, το φύλο, την επιθυμία και τον θάνατο. Πώς το επιτυγχάνετε;
Με ρωτούν συχνά, πώς καταφέρνω να φέρνω την οικειότητα και τον αισθησιασμό στα έργα μου. Νομίζω ότι μια σημαντική πτυχή είναι ότι βλέπω τη ζωγραφική και το σχέδιο ως πολύ σωματικές πράξεις. Τα έργα μου δεν είναι απλώς μια ιδέα για κάτι. Είναι φτιαγμένα από ένα σώμα για άλλα σώματα, και ελπίζω αυτό σώμα, εννοώ, όχι ελπίζω, έχει και μυαλό. Η διαδικασία δημιουργίας των έργων είναι πολύ χειρονομιακή.
Όταν βρίσκεσαι σε αυτόν τον χώρο και βλέπεις τα έργα, γι’ αυτό ο κόσμος πρέπει να δει την έκθεση και να τη βιώσει, αντιλαμβάνεσαι ότι δεν είναι τόσο φωτογενή. Αν τα φωτογραφίσεις, δεν σε ικανοποιούν. Αλλά βλέπεις τις διαφορές μεταξύ τους, βλέπεις κάποιες κινήσεις να πηγαίνουν έτσι, κάποιες κινήσεις έτσι, οπότε είναι σχεδόν σαν χορός. Οπότε ναι, οι πίνακες είναι ακίνητα αντικείμενα, δεν κινούνται. Υπάρχει όμως εσωτερική κίνηση στον τρόπο που φτιάχτηκαν. Και νομίζω ότι όταν λειτουργήσουν, γιατί δεν λειτουργούν πάντα, αλλά αν λειτουργήσουν, το βιώνεις και σε σωματικό επίπεδο.
Γιατί δώσατε τον τίτλο «Cycladic Blues» σε αυτή την έκθεση? Υπάρχει μια αίσθηση μελαγχολίας, μέσα από τη συγκεκριμένη επιλογή έργων και αρχαίων αντικειμένων;
Νομίζω ότι πρόκειται για μια αρκετά μελαγχολική έκθεση. Ο τίτλος της «Cycladic Blues» δίνει όντως τον τόνο της έκθεσης. Νομίζω ότι είναι μια αρκετά πιο ήσυχη έκθεση. Δεν είναι πραγματικά μια έκθεση που είναι πομπώδης ή προκαλεί αίσθηση, γιατί συχνά έχω επιλέξει μόνο ένα έργο από μια συγκεκριμένη περίοδο της δουλειάς μου γι’ αυτή την έκθεση. Έχω ζωγραφίσει νεαρά ερωτικά αγόρια, ως pin-ups, αλλά έχω επιλέξει μόνο ένα από αυτά. Οπότε δεν έχω μια ολόκληρη αίθουσα γεμάτη από τέτοια έργα. Το ίδιο ισχύει και με τα κορίτσια που κάνουν στριπτίζ, τα ερωτικά μου κορίτσια. Όπως και με τους θανάτους. Υπήρξε μια περίοδος όπου έφτιαχνα μάρτυρες, γυναίκες, πρόσωπα. Εδώ έχω βάλει μόνο ένα έργο από αυτά και ένα για παράδειγμα έργο από τη σειρά με τα Κρανία.
Αυτή είναι λοιπόν, κατά κάποιο τρόπο, μια αρκετά οικεία και ήσυχη έκθεση. Όταν άρχισα να στήνω την έκθεση, δεν ήξερα ακριβώς ποια θα ήταν η αίσθηση από το τελικό αποτέλεσμα. Δεν είμαι μόνο η δημιουργός της έκθεσης, είμαι πάντα και το τρίτο πρόσωπο, ο θεατής της. Όταν έρχομαι στη δική μου έκθεση, την κοιτάζω και σκέφτομαι, τι έχει κάνει αυτή η γυναίκα εδώ; Και ναι, βλέπεις τα νέα έργα αλλά και τι προκύπτει από τον συνδυασμό τους με τα κυκλαδικά ειδώλια. Έτσι νομίζω ότι ο τίτλος ταιριάζει καλά. Αλλά ανησυχούσα, όπως σας είπα, γιατί δεν μπορούσα να προβλέψω ακριβώς την τελική αίσθηση, μέχρι να τα δω όλα μαζί.
Η αναπαράσταση του σώματος και της μορφής είναι στο επίκεντρο του έργου σας. Τι προσπαθείτε λοιπόν να αποτυπώσετε, να συλλάβετε με αυτές τις μορφές που βλέπουμε στους καμβάδες σας;
Είμαι 71 ετών και όταν μιλάμε για το έργο μου, υπάρχουν πολλές διαφορετικές περίοδοι. Όταν θα έχω πεθάνει και το μελετήσετε αναδρομικά, θα βρείτε κάποιους προφανείς λόγους που υπήρξε κάποια θεματολογία. Ότι ήταν αρκετά λογικό να ασχοληθώ με κάποια θέματα. Για παράδειγμα, όταν απέκτησα παιδί, τα μωρά απέκτησαν μεγαλύτερο χώρο στο έργο μου. Μετά απαθανάτισα τα πρόσωπα μετωπικά, με τα μάτια να σε κοιτάζουν. Χρησιμοποιώ την παραστατικότητα και παράλληλα μου αρέσει η αφαίρεση. Αυτό είναι κάτι με συνδέει με τα Κυκλαδικά ειδώλια. Αν χρησιμοποιείς το σώμα στο έργο σου, πρέπει να αποφασίσεις, αν το παρουσιάσεις γυμνό, ντυμένο, αν έχει σεξουαλικά όργανα. Δεν μπορείς να αποφύγεις να δουλέψεις με αυτά τα πράγματα. Είναι υποχρεωτικό, αλλιώς καλύτερα να ζωγραφίζεις λουλούδια ή δέντρα.
Αλλά αν σε απασχολεί και δουλεύεις με το σώμα και κοιτάξεις τη μεγάλη παράδοση ειδικά στη ζωγραφική, με όλες αυτές τις μυθολογικές μορφές, τότε θα δεις ότι έχουμε στην ιστορία της τέχνης όλες αυτές τις διαφορετικές γυμνές φιγούρες που κάνουν όλων των ειδών τα πράγματα. Οπότε, ναι, για μένα αυτό που επιλέγω να ζωγραφίσω είναι αρκετά φυσιολογικό. Ζούμε σε μια πιο πορνογραφική εποχή, οπότε δεν με ενδιαφέρει να ζωγραφίσω τον κλασικό δισκοβόλο της ελληνικής αρχαιότητας. Υπό αυτή την έννοια, αυτό δεν αποτελεί μέρος της δικής μου πραγματικότητας. Το έργο μου όμως πάντα σχετίζεται και με την παράδοση.
Τι όμως προσπαθείτε να συλλάβετε στη ζωγραφική σας;
Δεν είναι ότι έχω κάποια γενική ιδέα που να καλύπτει τα πάντα. Νομίζω ότι είναι περισσότερο μια πληθώρα πραγμάτων μαζί. Δεν δουλεύω για μια διαφημιστική εταιρία. Εννοώ, δεν λέω, ότι τώρα έχω αυτό το σώμα να ζωγραφίσω, ή τώρα θέλω το σώμα να είναι πιο στρογγυλό. Με ενδιαφέρουν όλα τα είδη σωμάτων. Η ίδια ζωγραφική πρέπει να έχει ένα είδος ερωτισμού και αυτό που εννοώ με αυτό δεν είναι μόνο το σεξουαλικό, αλλά να δοξάζει τη ζωή, να είναι αισθησιακή. Πρέπει να μιλάει και το υλικό σου. Δηλαδή δεν μπορείς να έχεις απλώς ένα ερωτικό θέμα και να ζωγραφίζεις έναν νεκρό πίνακα.
Ο πίνακας πρέπει να είναι ζωντανός και αισθησιακός. Γι’ αυτό λοιπόν είναι δύσκολο να μιλήσω για τα έργα μου χωρίς να τα κοιτάξω, γιατί τότε μπορώ να σας εξηγήσω πολύ καλύτερα, τους λόγους που με οδήγησαν κάθε φορά να επιλέξω το συγκεκριμένο άτομο ή το συγκεκριμένο θέμα, ή τον συγκεκριμένο τρόπο απεικόνισης. Επίσης αυτό που θα ήθελα να επισημάνω είναι όταν δίνω συνεντεύξεις και μιλάω για το έργο μου, έχω μια δυσκολία να δώσω στον κόσμο να καταλάβει το χρόνο και την σκέψη που απαιτεί ένα έργο ή μια ενότητα έργων. Μπορεί να έχω τελειώσει πολύ γρήγορα ένα έργο, αλλά η περίοδος που χρειάστηκα, για να επεξεργαστώ το θέμα και την αποτύπωσή του να έχει πολύ μεγάλη διάρκεια.
Πηγή: euronews.gr–Γιώργος Μητρόπουλος
Το σχόλιο σας