Νόμπελ Ειρήνης: Οι αδικίες, οι κριτικές, η οργή του Χίτλερ και εκείνος που αρνήθηκε να το παραλάβει

Απονεμήθηκε σήμερα το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης 2017. Το βραβείο για φέτος κέρδισε η Διεθνής Εκστρατεία για την Κατάργηση των Πυρηνικών Όπλων.Το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης είναι ένα από τα πέντε Βραβεία Νόμπελ, που θεσπίστηκε από τον Άλφρεντ Νόμπελ.

Με βάση τη διαθήκη του Νόμπελ το βραβείο αυτό πρέπει να δίνεται "στο πρόσωπο που είχε τη μεγαλύτερη συνεισφορά στην αδελφοποίηση των εθνών, στην κατάργηση ή τη μείωση των στρατιωτικών δυνάμεων και στη διεξαγωγή και προώθηση ειρηνευτικών διαδικασιών".

Η επιλογή των βραβευθέντων δημιουργεί κατά καιρούς αντιδράσεις, καθώς επιλέγονται πρόσωπα που παλαιότερα είχαν προωθήσει τη βία σαν μέσο επίλυσης διαφορών και στη συνέχεια ακολούθησαν επιλεκτικά ειρηνικές μεθόδους για να επιτευχθεί η ειρήνη. Σε αντίθεση με τα υπόλοιπα βραβεία, με τα οποία αναγνωρίζεται η ολοκληρωμένη συνεισφορά ενός προσώπου, το βραβείο αυτό μπορεί να απονεμηθεί σε πρόσωπα ή οργανισμούς κατά τη διάρκεια της προσπάθειας τους για αντιμετώπιση συγκρούσεων ή τη δημιουργία ειρήνης.

Ακολουθούν πέντε περιπτώσεις τιμηθέντων με το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης, για τις οποίες η επιτροπή δέχτηκε – δίκαιη ή άδικη – οξεία κριτική πανταχόθεν:

Χένρι Κίσινγκερ, 1973: Ο άνθρωπος που ως σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας επί προεδρίας Ρίτσαρντ Νίξον υπεραμύνθηκε των βομβαρδισμών της Καμπότζης και στήριξε στρατιωτικά πραξικοπήματα στην Ινδονησία, στη Χιλή και στην Αργεντινή, τιμήθηκε το 1973 με Νόμπελ Ειρήνης, για τις «προσπάθειές του να σταματήσει τον πόλεμο στο Βιετνάμ». Έναν πόλεμο όμως που ουδέποτε σταμάτησε, καθώς οι συρράξεις συνεχίστηκαν με αμείωτο ρυθμό μέχρι το… 1975 όταν κι έληξε με την κατάληψη της Σαϊγκόν από τους Βορειοβιετναμέζους. Η βράβευση του είχε ως αποτέλεσμα να παραιτηθούν δύο μέλη της Επιτροπής των Νόμπελ, ενώ ο ηγέτης του Β. Βιετνάμ, Λε Ντουκ Θο, που τιμήθηκε μαζί του, αρνήθηκε να παραλάβει το βραβείο.

Γιτζάκ Ράμπιν, Σιμόν Πέρες και Γιασέρ Αραφάτ, 1994: Ο ισραηλινός πρωθυπουργός Ράμπιν, ο υπουργός Εξωτερικών της χώρας και ο ηγέτης των Παλαιστινίων Γιασέρ Αραφάτ τιμήθηκαν το 1994 με το Νόμπελ Ειρήνης «για τον ρόλο τους στις ειρηνευτικές συνομιλίες ανάμεσα σε Ισραηλινούς και Παλαιστινίους». Το μέλλον βέβαια τους διέψευσε, καθώς στην πορεία ναυάγησε η προσπάθεια του προέδρου Κλίντον στο Καμπ Ντέιβιντ. Κυρίως, όμως μέλη της Επιτροπής των Νόμπελ διαφώνησαν με την επιλογή των τριών αυτών προσώπων, υποστηρίζοντας πως ο μεν Αραφάτ υπήρξε ένας «τρομοκράτης», κατηγορώντας τον ως τον ιθύνοντα νου πίσω απ’ τις τρομοκρατικές επιθέσεις στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μονάχου το 1972 και την πειρατεία στο κρουαζιερόπλοιο Ακίλε Λάουρο το 1985, ενώ ο Ράμπιν εξεδίωξε όλους τους Άραβες από τις περιοχές που κατέλαβε το Ισραήλ στον πόλεμο του 1948 και ως υπουργός Άμυνας ήταν υπεύθυνος για την αιματηρή καταστολή της πρώτης Ιντιφάντα το 1987.

Λιου Σιάομπο, 2010: το Νόμπελ Ειρήνης 2010 απονεμήθηκε στον 54χρονο κινέζο κριτικό λογοτεχνίας, συγγραφέα και υπέρμαχο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Λιου Σιάομπο «για τη μακρόχρονη και μη βίαιη πάλη του για τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα στην Κίνα». Ο Σιάομπο, πρωτεργάτης των κινητοποιήσεων στην πλατεία Τιενανμέν το 1989, ήταν ο πρώτος Κινέζος πολίτης που λαμβάνει βραβείο Νόμπελ Ειρήνης. Το ίδιο το Πεκίνο, λίγες μέρες πριν την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων, είχε εκδηλώσει προς την Επιτροπή την αντίθεσή της στην ενδεχόμενη βράβευση του Σιάομπο, ενώ το ήδη τεταμένο κλίμα οξύνθηκε περαιτέρω από τη δήλωση του γνωστού κινέζου αντιφρονούντα Ουέι Τζινσένγκ, ο οποίος, από τις ΗΠΑ όπου βρίσκεται εξόριστος, επέκρινε τη βράβευση του Σιάομπο δηλώνοντας ότι ο συγγραφέας δεν είναι ενάντιος, αλλά συνεργός του Πεκίνου, καθώς συνεργάζεται με το κομμουνιστικό καθεστώς.

Κορντέλ Χαλ, 1945: ο νικητής του Νόμπελ Ειρήνης του 1945, αμερικανός Υπουργός Εξωτερικών επί προεδρίας Φρανκλίνου Ρούσβελτ, τιμήθηκε μεν για τον εξέχοντα ρόλο του στην ίδρυση του ΟΗΕ, αλλά ο ίδιος ο Χαλ είχε ένα σκιώδες παρελθόν: Το 1939 ως υπουργός Εξωτερικών απείλησε τον Ρούσβελτ ότι δεν θα τον στήριζε στις εκλογές της επόμενης χρονιάς, αν δεχόταν πλοίο που ερχόταν από το Αμβούργο με 936 Εβραίους-θύματα των ναζιστικών διώξεων που ζητούσαν πολιτικό άσυλο. Η είσοδος του πλοίου στις ΗΠΑ, εν τέλει, απαγορεύτηκε και με την επιστροφή του καραβιού στην Ευρώπη, σχεδόν οι μισοί από τους επιβάτες του κατέληξαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και κάηκαν στους φούρνους τους.

Μπαράκ Ομπάμα, 2009: περισσότερο Νόμπελ Διπλωματίας, παρά Ειρήνης ήταν το βραβείο που απονεμήθηκε στον, τότε, νέο πρόεδρο των ΗΠΑ. Και για ποιο λόγο να το αξίζει, άλλωστε; Βρισκόταν στον Λευκό Οίκο μόλις εννέα μήνες και δεν είχε προβεί σε καμία απολύτως φιλειρηνική πράξη που να δικαιώνει την επιλογή του. 

Ο ίδιος δήλωσε πως δεν αξίζει να λάβει το Νόμπελ και το μέλλον τον… δικαίωσε, καθώς εδώ και πέντε χρόνια στηρίζει μια πρακτική εκκαθαρίσεων στη Μέση Ανατολή, δολοφονώντας ακόμη και αμάχους με τη χρήση drones (μη επανδρωμένων τηλεκατευθυνόμενων αεροσκαφών).

Το Νόμπελ που εξόργισε τον Χίτλερ

Άξια αναφοράς είναι η τελευταία φορά που η επιτροπή των βραβείων έκανε μεν τη σωστή επιλογή, αλλά στην πορεία επικρίθηκε από τον ίδιο τον Αδόλφο Χίτλερ. Το 1935 ο Γερμανός Καρλ φον Οσιέτσκι, ένας δημοσιογράφος, ειρηνιστής και σφοδρός επικριτής του Χίτλερ, τιμήθηκε με το Νομπέλ Ειρήνης.

Το ναζιστικό καθεστώς δεν κατόρθωσε να αποτρέψει την βράβευση του, ωστόσο αρνήθηκε να του επιτρέψει να ταξιδέψει στο Oσλο προκειμένου να παραλάβει το βραβείο του. Σε μια πρωτοφανή κίνηση πολιτικής ανυπακοής, ο Οσιέτσκι εξέδωσε μία ανακοίνωση από το νοσοκομείο όπου νοσηλευόταν με φυματίωση, αναφέροντας ότι διαφωνούσε με τις αρχές που ανακοίνωσαν ότι η αποδοχή του βραβείου θα τον έθετε «εκτός της γερμανικής κοινωνίας».

«Μετά από πολύ σκέψη, αποφάσισα να δεχτώ το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης που μου απονεμήθηκε. Δεν συμφωνώ με την άποψη των αντιπροσώπων των μυστικών υπηρεσιών της χώρας μου ότι η ενέργεια μου αυτή θα με θέσει εκτός της γερμανικής κοινωνίας. Το Νόμπελ Ειρήνης δεν αποτελεί δείγμα πολιτικής διαμάχης στο εσωτερικό ενός κράτους, αλλά (δείγμα) κατανόησης μεταξύ των ανθρώπων. Σαν λήπτης του βραβείου, θα κάνω ότι καλύτερο μπορώ προκειμένου να ενθαρρύνω την κατανόηση αυτή και σαν Γερμανός θα έχω πάντα στο μυαλό μου τα εύλογα συμφέροντα της πατρίδας μου στην Ευρώπη», έλεγε η ανακοίνωση του Οσιέτσκι, που πέθανε τελικά από την αρρώστια αυτή το 1938. Είναι η τελευταία φορά που το Νόμπελ Ειρήνης δεν απονεμήθηκε ποτέ.

Εκείνος που αρνήθηκε τη δόξα

Το 1973 τα μέλη της Επιτροπής αποφάσισαν το εξής οκύμωρο: να μοιραστούν το βραβείο ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, Χένρι Κίσιγκερ και ο ηγέτης του Βορείου Βιετνάμ, Λε Ντουκ Θο, για τη συμφωνία ανακωχής των ΗΠΑ – Βορείου Βιετνάμ.

Βέβαια η ανακωχή δεν είχε έρθει, μιας και ο πόλεμος συνεχίζονταν κανονικά. Για λόγους διαμαρτυρίας λοιπόν, ο βιετναμέζος ηγέτης αρνήθηκε να παραλάβει το Νόμπελ, επισημαίνοντας ότι η ειρήνη δεν είχε επιτευχθεί (ο πόλεμος τέλειωσε δύο χρόνια αργότερα).